آثار باستانی ۵هزار ساله در عراق، از فروپاشی یکی از اولین دولت‌های جهان حکایت می‌کند(+عکس)

مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد که ده‌ها کاسه‌ی سفالی کشف‌شده در محوطه‌ای باستانی در عراق به نام «شاخی کورا»، ممکن است نشانه‌ی یکی از اولین نهادهای حکومتی جهان باشند. این کاسه‌ها احتمالاً حاوی غذاهایی بودند که به‌عنوان دستمزد کارگران در بین‌النهرین باستان داده می‌شدند. اما این مکان در نهایت متروکه شد که ممکن است نشان‌دهنده‌ی عدم پذیرش حکومت مرکزی از سوی مردم محلی باشد. پس از سقوط این دولت اولیه، ۱۵۰۰ سال طول کشید تا دوباره حکومت مرکزی در این منطقه شکل بگیرد.

به گزارش زومیت، شاخی کورا، محوطه باستان‌شناسی در جنوب غربی کلار در منطقه‌ی کردنشین شمال عراق واقع شده است. این مکان شامل بقایای سکونتگاهی است که قدمتش به هزاره‌ی پنجم پیش از میلاد می‌رسد. کلودیا گلاتز، باستان‌شناس دانشگاه گلاسکو در بیانیه‌ای گفت: «کاوش‌های ما در شاخی کورا، چشم‌اندازی جدید و منحصربه‌فرد درباره نحوه شکل‌گیری و درنهایت کنارگذاشته شدن نخستین تلاش‌ها برای ایجاد نهادی متمرکز و شاید چیزی شبیه به دولت‌های اولیه، ارائه می‌کند.»

گلاتز از سال ۲۰۱۹ سرپرستی کاوش‌ها در محوطه شاخی كورا را برعهده دارد و نویسنده اصلی مطالعه جدیدی است که چهارشنبه (۴ دسامبر) در مجله‌ی Antiquity منتشر شد.

کاوش‌های گلاتز و همکارانش در شاخی کورا، ساختارهایی به قدمت چندین قرن را آشکار کرده است. علاوه‌براین، قطعات سفالی و دیگر اقلام فرهنگی کشف‌شده در محوطه نشان می‌دهند که مردم منطقه ابتدا از سنت‌های محلی خود پیروی می‌کردند، اما بعدها تحت‌تأثیر سنت‌های شهر اوروک در جنوب بین‌النهرین قرار گرفتند که بیش از ۳۵۵ کیلومتر با شاخی کورا فاصله دارد. دوران اوروک، نخستین مرحله تمدن سومری بود که بین سال‌های ۴۰۰۰ تا ۳۱۰۰ قبل از میلاد وجود داشت.

تحولات مشابهی در سایر محوطه‌های باستانی بین‌النهرین دیده شده است و برخی از باستان‌شناسان معتقدند آن‌ها نشانه‌هایی از گسترش اوروک هستند؛ دوره‌ای که در آن نوآوری‌هایی مانند شهرنشینی، تجارت میان‌منطقه‌ای و نوشتار اولیه توسط افرادی که به اوروک سفر می‌کردند، به نقاط دورتر منتقل ‌شد.

درنتیجه‌ی کاوش‌ها در شاخی کورا، تعداد زیادی کاسه سفالی لبه‌دار کشف شده است. به‌عقیده‌ی پژوهشگران، از این کاسه‌ها برای دادن غذا در ازای کار استفاده می‌شد. تحلیل باقی‌مانده‌های داخل برخی از این کاسه‌ها نشان می‌دهد بسیاری از آن‌ها برای سرو گوشت، احتمالاً به صورت آبگوشت یا خورشت به‌کار می‌رفتند. بنابراین، گله‌های گوسفند و بز نیز در نزدیکی این سکونتگاه باستانی نگهداری می‌شدند.

کاوش‌ها شان می‌دهند که سکونتگاه شاخی کورا در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد بدون هیچ نشانه‌ای از خشونت یا فشار محیطی رها شد. شاید مردم محلی ایده‌ی سیستم متمرکز حکومتی را نپذیرفتند و به مزارع خانوادگی خود بازگشتند. براین‌اساس، شاید بتوان گفت حکومت‌های متمرکز و سلسله‌مراتبی در رشد جوامع پیچیده اولیه ضروری نبوده‌اند و جوامع محلی راه‌هایی برای مقاومت و رد تمرکز قدرت پیدا می‌کردند.

سوزان پولاک، باستان‌شناس دانشگاه آزاد برلین و کارشناس تکامل دولت‌های اولیه در بین‌النهرین که در مطالعه جدید حضور نداشت، می‌گوید احتمالا در هر زمان صدها نفر در شاخی کورا جمع می‌شدند تا کار کنند. کاوش‌های دیگر نشان می‌دهند که در این زمان، سکونتگاه‌های کوچک زیادی در منطقه وجود داشت. این موضوع نشان می‌دهد مردم به مکان‌های متمرکز نقل‌مکان نکرده بودند و روند شهرنشینی نتیجه نداده بود. برای تعیین اینکه آیا این رخداد، نشان‌دهنده نپذیرفتن حکومت متمرکز بوده یا دلیل دیگری برای کاهش جمعیت در سکونتگاه بزرگ‌تر وجود داشته، تحقیقات بیشتری لازم است.

گلن شوارتز، باستان‌شناس دانشگاه جانز هاپکینز که در مطالعه‌ی جدید مشارکت نداشته است، می‌گوید به علت محدودیت کاوش‌ها در شاخی کورا، نمی‌توان با اطمینان گفت که آیا حفاری‌ها آثار سیستمی سازمان‌یافته یا سلسله‌مراتب را آشکار کرده‌اند یا نه.

کاسه‌های خاصی که در شاخی کورا پیدا شده، در محوطه‌های باستانی دیگری در بین‌النهرین نیز کشف شده‌اند و به‌گفته‌ی شوارتز، آن‌ها مانند فنجان‌های یک بار مصرف ارزان آن دوران بوده‌اند.

شوارتز می‌گوید باستان‌شناسان مدت‌ها درباره نوع غذایی که این کاسه‌ها ممکن است داشته باشند بحث کرده بودند و کشف این موضوع که بسیاری از آن‌ها حاوی گوشت یا خورشت گوشت بوده‌اند، نتیجه‌ای هیجان‌انگیز است.