سوریه؛ تغییر یا تکرار تجربۀ لیبی و تونس و مصر؟

منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ انتشار: 8 دسامبر2024
نویسنده: برت استفنز

➖➖➖➖➖➖➖➖➖
عصر ایران؛ لیلا احمدی- فقط چند روز از تهاجمِ برق‌آسای تحریرالشام به سوریه، فتح شام و پابه‌فرارگذاشتنِ اسد می‌گذرد. پژواک حادثه کماکان از هر سو به گوش می‌رسد.

ناظران و تحلیل‌گران، خط ‌به‌ خط و لحظه ‌به ‌لحظه، وقایع را دنبال می‌کنند. رسانه‌های جهان مملو از اخبار سوریه است. خیلی‌ها دست به قلم شده‌اند و از چراییِ واقعه سخن می‌گویند.

همه در حیرت‌اند که حکومتی پابرجا و نقش‌آفرین در تحولات منطقه، چگونه در چشم‌به‌هم‌زدنی از هم گسست؟ «برت استفنز»، مفسر سیاسی و ستون‌نویس نیویورک‌تایمز هم در این مقاله به فرصت تاریخیِ سوریه و تبعات فروپاشیِ رژیم اسد بر کشورهای دیگر پرداخته است. روشن نیست که فاتحان مهاجم در این برهه چه خواهند کرد و مأموریت کنونی‌شان چیست؟ نقابی رحمانی بر صورت دارند یا شمشیری آخته بر صولت؟ سوریۀ پسا اسد چه شمایلی دارد؟ آیا تمامیت‌خواهی را خلعتی نو می‌دهد یا به‌راستی صبحِ امیدِ وطن است؟

شگفتا که نویسنده در خاتمۀ مقاله امیدوار است سوریه به اسرائیل ادای دین کند و از در دوستی در آید. چه بسا اعتنایی به قانون‌شکنی‌های گسترده، نسل‌کشی و حملات اعجاب‌آور رژیم صهیونیستی ندارد و تصور می‌کند ممانعت با آتش‌بس، به سود مردم منطقه و سوریه تمام شده است یا شاید صرفاً از عاملیتِ اسرائیل با حمایت ابرقدرت‌ها برای پیشروی در منطقه سخن می‌گوید.

او درحالی از صلح با همسایۀ یهودی حرف می‌زند که اسرائیل دیگر به هیچ پیمانی پای بند نیست، اینک کیلومترها از مرزهای شمالی خارج است و لحظه به لحظه بخش‌های بیشتری از خاک سوریه را تصرف می‌کند.

«جولانی» (رهبر تحریرالشام) دیروز در مصاحبه با اسکای‌نیوز، در واکنش به تجاوز گستردۀ اسرائیل به خاک سوریه گفت: «کشور آمادگی جنگ دیگری را ندارد و درگیر جنگ دیگری نخواهد شد.»

مواضعِ به‌ظاهر متجددانه، میهن‌پرستانه و خارج از عرفِ این گروهِ شبه‌نظامی پیرامون آزادی پوشش، منع خشونت و حفظ حرمت هموطنان، همراه با پیشروی بی‌سابقۀ اسرائیل در خاک سوریه، سقوط شتابانِ رژیم اسد و عدم تمایل به درگیری با اسرائیل، شائبۀ همکاری تحریرالشام با ایالات متحده و اسرائیل را برجسته می‌کند.

به هر روی نویسنده پرسش‌های قابل تأملی مطرح کرده است. آیا لشگرکشیِ تحریرالشام، قیامی میهنی یا عدالت‌محور است؟ این قیام چه نسبتی با انقلاب عربی و تجربیات مشابه در کشورهای پیرامون دارد و چه‌قدر محتمل است که بار دیگر به دیکتاتوری بیانجامد؟ آیا برکناری اسد در پی تهاجمِ شبه‌نظامیان اسلام‌گرا، آزادی و بسامانی به ارمغان می‌آورد و اصلاً می‌توان از فرصت تاریخی سخن گفت؟ آیا حکم رانی اسد در گرو اتحاد با هم‌پیمانانش بود و جنگ‌های منطقه به تضعیف اتحاد دامن زد؟ توسعۀ کشورهای منطقه در گرو چه عواملی است و برون‌رفتِ مردم از منجلابِ خودکامگی چگونه میسر می‌شود؟

لازم به ذکر است که مقالات ترجمه‌شده در این بخش، بازتاب دیدگاه نویسنده و در راستای بررسیِ مطبوعات جهان است.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
برت استفنز : حتی با سقوطِ یکباره و مبهوت‌کنندۀ بشار اسد و پایان‌دادن به 54 سال حکمرانیِ ویرانگرانۀ خاندان اسد، شرایط می‌تواند به کام مردم سوریه نباشد. شبه‌نظامیانِ اسلام‌گرایی که علیه حکومت شوریدند و با نشانِ هیأت تحریرالشام به پیش تاختند، در گذشته رابطۀ تنگاتنگی با القاعده داشتند و در فهرستِ سازمان‌های تروریستی جای گرفته بودند. البته رهبر تحریرالشام، مشارکت در هرگونه عملیات تروریستی را رد می‌کند.

تجربۀ کشورهای عربی نظیر یمن، لیبی، تونس و مصر که انقلاب را از سر گذرانده‌اند، تجربۀ رضایت‌بخشی نیست و قدرت‌های خارجی، به‌ویژه ترکیه، احتمالاً در پی جایگزینی برای نفوذ همسایۀ پرتحرک‌شان هستند. شکاف‌های قومی و فرقه‌ایِ سوریه در بین علوی‌ها، سنی‌ها، کردها و عرب‌ها می‌تواند به نیرویی انفجاری بدل شود و اثرات سرریزکننده‌ای بر اردن، لبنان و سایر همسایگان داشته باشد.

سوریه مجال تغییر یافت. کشوری که از زمان استقلال‌اش در دهۀ 1940، دیکتاتوری را به چشم دیده بود، به طرفةالعینی به دقیقۀ سرنوشت‌ساز رسید. اخبار و تصاویر تکان‌دهنده‌اند. زندان‌ها گشوده می‌شوند و زندانیان سیاسی از بند می‌گسلند. خلبانی که به دلیل امتناع از بمبارانِ مخالفان رژیم که هموطنانش بودند، 43 سال را در زندان سپری کرد، اکنون آزاد شده است. میلیون‌ها سوری که در پی 13 سال جنگِ داخلی و سرکوب از خانه‌هایشان رانده شده‌اند، فرصتِ بازگشت یافته‌اند.

سوریه حالا می‌تواند به اشغالگری‌ها و جولان‌دادن‌های قدرت‌های نظامیِ خارجی که پشتیبان حکومت اسد بودند، پایان دهد. تماشای مردمی که شادمان و خروشان، دفاتر این کشورها را تصرف می‌کنند و نشان بیگانگان را می‌زدایند، گواهی است بر این که ملت به ستوه آمده‌ و می‌خواهد بر سرزمینش تسلط یابد.

هرچند مایۀ خرسندی است که گروهی از سوری‌ها نجات‌بخشِ کشور شده‌اند، اما بر کسی پوشیده نیست که سقوط اسد ناشی از تضعیفِ متحدان‌ است. دوستان و هم‌پیمانان دیگر تمایل و توان لازم برای دفاع از او را نداشتند. نیروی هوایی روسیه که هواپیماهایش در سال 2016، حلب را با خاک یکسان کرد، به دلیل تلفات گسترده در اوکراین، دیگر یارای نبرد نداشت. متحدان سابق هم گرفتار زدوخوردهای اخیر بودند و نمی‌توانستند از اسد به‌مخمصه‌افتاده و سربازانش حمایت کنند.

عوامل زیادی در فروپاشی رژیم اسد دخالت دارد، اما فکر می‌کنم به‌رغم هشدارهای صلح‌طلبانه و جنگ‌پرهیزانه، تصمیمِ مجدانۀ اسرائیل در نادیده‌گرفتنِ درخواستِ آتش‌بس و تعقیب دشمنانش در منطقه، آزادی سوریه از چنگال اسد را میسر ساخت. باید امیدوار باشیم که رهبران آیندۀ سوریه به نقش این دولت در سقوط حکومتِ پیشین واقف باشند.