تغییرات اقلیمی چیست؟/ چه فاجعه هایی در راه است؟

امروزه تغییرات اقلیمی از مرز هشدار عبور کرده و چهره واقعی خود را به همه جهانیان فارغ از هر نوع توسعه‌یافتگی یا در حال توسعه نشان می‌دهد آتش سوزی در لس‌آنجلس که هنوز ادامه دارد.

«تغییرات اقلیمی امری نیست که بتوان آن را نادیده گرفت خصوصا آنکه شاید آثار اجتماعی و اقتصادی این مهم شدیدتر نیز باشد، لذا بیش از هر چیز نیازمند تغییر نگاه مدیریتی بر مبنای مشارکت همه بخش‌ها و مردم هستیم تا بدانیم چگونه می‌توان بستر لازم برای درامان ماندن را تجربه کنیم. بهره‌گیری از تجارب کنفرانس‌های بین‌المللی و کارشناسان این مهم در کشور را جدی گرفته و فرآیند برنامه‌ریزی تغییرات اقلیمی محور را باور کنیم.»

زهرا نژاد بهرام طی یاداشتی در روزنامه اعتماد نوشت: امروزه تغییرات اقلیمی از مرز هشدار عبور کرده و چهره واقعی خود را به همه جهانیان فارغ از هر نوع توسعه‌یافتگی یا در حال توسعه نشان می‌دهد آتش‌سوزی در لس‌آنجلس که هنوز ادامه دارد. سیل در عربستان‌سعودی، بارش برف و باران خارج از تصور از ژاپن، کم‌بارشی در ایران و بسیاری از نقاط جهان. جملگی تصویر واقعی تغییرات اقلیمی است که دولت‌ها را در برابر این حقیقت قرار داده که اولویت اول شما برای ادامه زندگی در این کره خاکی ایجاد تاب‌آوری مشترک میان مردم و نهادهای حاکمیتی و دیگر بخش‌ها است و شما راهی به جز تغییر در شیوه مدیریتی خود ندارید!

آتش‌سوزی لس‌آنجلس دو درس بزرگ به رهبران جهان به خصوص کشورهای بزرگ داد که طبیعت به‌رغم همه تدابیری که ما انجام می‌دهیم، می‌تواند راهی دیگر را برای خود انتخاب کند، وزش بادهای گرم وعدم بارش باران در شش ماهه گذشته در این شهر و شعله‌های آتش تصویری است که می‌تواند در دیگر شهرها و کشورها نیز قابل مشاهده باشد.

لذا بی‌توجهی به این مهم و نداشتن برنامه‌ای متقن برمبنای این تغییرات منجر به مشکلات متعددی خواهد شد که شاید بخشی از آن‌ها هم‌اکنون در جهان قابل مشاهده است. فراموش نکنیم که تغییرات اقلیمی برای دیگری نیست بلکه برای ما نیز هست، آتش‌سوزی‌های سال‌های گذشته در جنگل‌های زاگرس و… در ایران تصویری دیگر از این تغییرات است که ما بی‌توجه به آن برنامه‌ریزی می‌کنیم درحالی که اولویت اصلی همه کشورها به خصوص ما در این برهه از زمان باورپذیری این تغییرات و تلاش برای ارتقای تاب‌آوری در برابر آن است.

انتظار می‌رفت برنامه‌نویسان برنامه هفتم و بودجه‌نویسان ۱۴۰۴ با باور این حقیقت راهی متفاوت را برای کشور تعریف کنند که بتوان فرآیند تاب‌آوری در برابر این تغییرات اقلیمی را ارتقا داد اما تصویری که امروز در برنامه و آموزش‌ها و… مشاهده می‌شود نشانی از این مهم ندارد. در گزارش مرکز پژوهش‌ها درخصوص بودجه پیشنهادی سال آینده آمده است: «که بررسی احکام ارائه شده در تبصره «۷» در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی نشان می‌دهد که این احکام برای نخستین‌بار در لایحه پیشنهادی بودجه سنواتی کشور قرار می‌گیرد.

با این وجود، به‌رغم اشاره به موضوع‌های مهمی نظیر مدیریت تغییرات اقلیمی، بازسازی زیستگاه‌های حساس به ویژه زیستگاه‌های آبی دارای گونه‌های در معرض خطر، مدیریت یکپارچه تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور و خرید تضمینی سوخت جامد مشتق شده، مواد سوختی مایع، انرژی برق و کودهای آلی حاصل از فرآیندهای بازیافت و بازیابی پسماندها در برنامه هفتم پیشرفت کشور که اجرایی شدن هر یک از آن‌ها نیازمند جهت‌گیری در قوانین بودجه سنواتی است که ردپایی در لایحه پیشنهادی درخصوص موضوع‌های مذکور مشاهده نمی‌شود. » (۱)

درحالی که بودجه سال آینده به گزارش کارشناسان از نظر ساختار دارای نقاط مثبتی است و تصویر شرایط امروز کشور را دارد اما یک عیب اساسی دارد و آن نادیده‌انگاری تغییرات اقلیمی و ضرورت‌های تاب‌آوری در برابر آن است! فاجعه لس‌آنجلس امری نیست که بتواند برنامه‌ریزان و تصمیم‌سازان را از پدیده تغییرات اقلیمی دور نگه دارد.

نگاهی به افزایش دما، خشکسالی، کاهش بارندگی و امواج مهاجرت از مناطق نسبتا خشک و بروز و ظهور سیلاب‌های پیش‌بینی نشده و… در کشور نگرانی برای برنامه‌ریزی مبتنی بر تغییرات اقلیم را بیشتر ساخته است. لذا تدارک برای مقابله به آن به امری الزامی در برنامه‌ریزی مبدل شده و بسیاری از کشورها نسبت به این مهم تدارک دیده یا در حال تدارک هستند و انتظار می‌رفت با عنایت به مطالعات صورت گرفته بودجه سال ۱۴۰۴ با تکیه بر این مبانی نگاهی متفاوت را در برنامه‌ریزی با خود همراه داشته باشد.

در گزارشی که مهر امسال از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده با تاکید بر اهمیت موضوع تغییرات اقلیم اشاره داشته است که بررسی اثر تغییر اقلیم بر مولفه‌های آب و هوای کشور نشان می‌دهد دمای هر دهه تقریبا با شیب ۰/۴ درجه سلسیوس افزایش یافته که حدود دو برابر نرخ افزایش جهانی و بیانگر گرمایش محیط و تغییرات اقلیم کشور با سرعت بیش از میانگین جهانی است.

براساس شاخص بارش- تبخیر و تعرّق استاندارد شده (SPEI) در بازه ۱۰ ساله، افزون بر ۱۵درصد مساحت کشور در معرض خشکسالی شدید و بسیار شدید و فقط ۲ دهم درصد ترسالی‌های شدید و بسیار شدید قرار داشته است. در این گزارش آمده است: تدوین یک برنامه سازگاری با توجه به وجوه مختلف مساله و گستردگی ذی‌نفعان نیازمند تدوین یک روند مشارکتی بین سطوح مختلف حکمرانی اعم از مجلس، دولت، وزارتخانه‌ها، بخش خصوصی و بخش عمومی است.

همان‌گونه که براساس تجربیات بین‌المللی در فرآیند برنامه ملی سازگاری است و اولین قدم در جهت سازگاری با تغییرات اقلیمی ایجاد دستور کار ملی در سطح مجلس و دولت است. (۲)

از این رو ضرورت برنامه‌ریزی بر بنیان تاب‌آوری در برابر این تغییرات امری الزامی است که بی‌توجهی به آن شاید بستری برای بروز مشکلاتی عظیم در کشور شود.

تغییرات اقلیمی امری نیست که بتوان آن را نادیده گرفت خصوصا آنکه شاید آثار اجتماعی و اقتصادی این مهم شدیدتر نیز باشد، لذا بیش از هر چیز نیازمند تغییر نگاه مدیریتی بر مبنای مشارکت همه بخش‌ها و مردم هستیم تا بدانیم چگونه می‌توان بستر لازم برای درامان ماندن را تجربه کنیم. بهره‌گیری از تجارب کنفرانس‌های بین‌المللی و کارشناسان این مهم در کشور را جدی گرفته و فرآیند برنامه‌ریزی تغییرات اقلیمی محور را باور کنیم.