نوشابه های زرد و سیاه در ایران ؛ از نوستالوژِی تا رقابت

عصرایران ؛ رامتين آراسته - پس ازسال‌ها دوباره بازگشته و ياد و خاطره‌ها را زنده كرده است. خاطره روزهاي صف وكوپن و زنبيل. روزهاي نان لواش و گوشت يخي وكبريت خانواده. روزهايي كه مادر زنيبل دستمان مي‌داد و مي‌فرستادمان بقالي و ما حق انتخاب داشتيم تا از ميان «مشكي» و «زرد» يكي را انتخاب كنيم. اين پرسشي بود كه بيشتر بقال‌ها از آدم مي‌پرسيدند. «زرد» مي‌خواهي يا «مشكي» ؟ و گاهي مي‌گفتند زرد نداريم. زرد سرد تمام شد و ... .

«مشكي» كوكاكولا بود و «زرد» كانادادراي. كوكاكولا هنوز هست و مدل شيشه‌اي‌اش هنوز بو و طعم خاطره مي‌دهد اما كانادادراي 20 سالي هست كه با سفره‌ها خداحافظي كرده است.

 هيچ‌كس نمي‌داند «زرد» چرا براي مدتي طولاني با سفره‌هاي ايراني خداحافظي كرد و يك‌باره رفت و چيزي حدود 20 سال از سفره‌هاي ما دور ماند. رفت و فقط خاطره‌اش باقي ماند و ما نفهميديم چه شد كه خداحافظي نكرده تركمان كرد.

حتي حالا كه بازگشته نمي‌دانيم چطور بازگشته و هيچ‌كس توضيح نداد كه چگونه شد كه اين خاطره زرد دوباره به دنياي ما پا گذاشته است. «زرد» اين روزها دوباره پيدايش شده و خاطره روزهاي كودكي را زنده كرده است. خاطره زرد در روزهاي سياه و سفيد دهه 60.

بازگشت «زرد» توام با دگرگوني بوده البته نه در رنگ و طعم كه در شكل و بسته‌بندي. اين روزها نوع خانواده‌اش را مي‌شود از سوپرماركت‌ها خريد كه طعم همان روزهاي قديم را مي‌دهد.

 داستان بازگشت زرد

نوشابه نوستالژيك كانادادراي را شركت خوشگوار روانه بازار كرده است. اين شركت پيش از انقلاب، محصولاتش را تحت نظر شركت كوكاكولا توليد مي‌كرد كه اين ارتباط پس از انقلاب نيز حفظ شد. شركت خوشگوار مشهد عصاره كوكاكولا را به طور مستقيم وارد كشور مي‌كرد اما در سال1363 و ممنوعيت ورود كوكاكولا از فرمول ايراني نوشابه بهره‌مند شد. خوشگوار با به دست آوردن امتياز توليد كوكاكولا به سرعت محصول خود را پيش از شركت نوشاب وارد بازار كرد. با توليد كوكاكولا در مشهد بطري‌هاي اين شركت به مناطق ديگر ايران رسيد و نوشابه توليدي شركت خوشگوار با آرم كوكاكولا، نوشابه مشهد نام گرفت.

جنجال بر سر ارتباط با كوكاكولا

پس از نبرد اسرائيل و غزه ۲۰۰۸- ۲۰۰۹ نمايندگان  مجلس با تصويب طرحي به نام «تحريم كالاهاي صهيونيستي» در ايران، خواستار تحريم شركت‌هاي بين‌المللي شد كه داراي سهامداران عمده اسرائيلي باشند.

 در همين راستا وزير صنايع  به عنوان نماينده ويژه محمود احمدي‌نژاد، به شركت خوشگوار مهلت داد تا وضعيت ارتباط خود را با شركت كوكاكولا مشخص كند.
اما در نهايت با استدلال‌ها و اسناد موجود مشخص شد كه شركت خوشگوار ارتباطي با اسرائيل و شركت‌هاي صهيونيستي ندارد.

به نظرمي‌رسد به دنبال تشديد اينگونه فشارها به شركت خوشگوار باعث شده است كه آنها به فكر جايگزيني محصول كوكاكولا در ايران باشند. به اين ترتيب آنها پس از سال‌ها دوباره ايده توليد كانادادراي را بررسي مي‌كنند و به اين نتيجه مي‌رسند كه «زرد» را دوباره به سفرهاي مردم بازگردانند.

 از سودا تا كانادادراي

كانادادراي نام نوشابه‌اي است كه در سال 1890 توسط جان مك لاولين (John J. McLaughlin) توليد شد. «جان مك لاولين» شيمي‌دان و داروشناس بود و توانست به وسيله سودا و طعم‌هاي طبيعي ميوه‌ اين نوشابه را توليد كند.

در همه بازارها اگرچه رقابت اصلي ميان «كوكاكولا» است و «پپسي» اما در ايران از اول همين بوده. رقابت اينجا ميان «مشكي» بوده و «زرد».

نخستين كارخانه نوشابه در ايران توسط «ميرزا توني» در تهران راه‌اندازي شد. پس از مدتي به ورطه ورشكسته افتاد  و كارخانه‌اش را فردي به نام «ساهاكيان» كه بعدن سلطان نوشابه‌سازي ايران لقب گرفت،خريد.پس از چندي در ساري ،همدان ،اروميه و تبريز نيز كارخانه‌هايي به راه افتاد.

 نوشابه‌هاي توليدي، «كوكاكولا»، «كانادادراي» و «فانتا» بود. پس از ساهاكيان، «حبيب ثابت‌پاسال» موسس «تلويزيون ايران» و صاحب امتياز «پپسي‌كولا»، و «يزدي» صاحب كارخانه خوشگوار در استان خراسان به اين صنعت روي آوردند.

در آستانه انقلاب در ايران 28 كارخانه نوشابه‌سازي داير بود كه فعاليت اغلب آنها به غير از كارخانه خوشگوار، متوقف شد. شركت شمس كه توليدكننده نوشابه‌هاي الكلي بود نيز ورشكسته اعلام شد. پس از آن صاحب خوشگوار مشهد آن را از اداره ورشكستگي خريد.

 بعدها يك بنياد تعاوني فعال در كشور اين كارخانه را از صاحب خوشگوار خريد كه با آن ماالشعير بسازد.اما در سال1370 آن را به شركت مليكا [نخستين توزيع‌كننده كوكاكولا پس از انقلاب] فروخت. كارخانه خوشگوار مشهد از سال 1336 كوكاكولا و فانتا را در استان خراسان توليد مي‌كرد اما با ممنوع شدن واردات عصاره اصلي نوشابه به اين كارخانه از فرمول «دكتر سرمد» براي توليد و ساخت نوشابه استفاده كرد.

رقابت ديرينه برندها

 در 1886 كوكاكولا توسط «دكتر جان پمبرتون» كه داروسازي آتلانتايي بود توليد شد و كتاب‌دار او اين نام را روي اين مايع جادويي گذاشت. در 1887 «اسا كندلر» داروساز ديگري از اين شهر ،اين فرمول را به بهاي 2300 دلار از پمبرتون خريد. اسا كندلر سبب شد تا كوكاكولا وجهه‌اي جهاني و سرمايه‌دارانه بيابد. در دهه‌هاي 1980 و 1990 جنگ كولا‌ها و دراي روي داد. كانادادراي، پپسي‌كولا و كوكاكولا با هم نبرد مي‌كردند.

  پپسي‌كولا و كانادادراي در كاروليناي شمالي و در اواخر دهه‌هاي 1890 توسط داروسازي به نام «كالب برادهام» توليد شد.

پپسي و كانادادراي نوشابه «فرانكوفون‌ها» در كانادا شد. كوكاكولا نماد آمريكا و جهاني‌شدن شد. اما پپسي با آن كه در آمريكا توليد شده در روسيه شوروي و دوران جنگ سرد در كشور كمونيستي شوروي مورد اقبال قرار گرفت. اما كوكاكولا و كانادادراي به عنوان دو برند مشهور و معتبر جهاني، دوباره در ايران به رقابت خواهند پرداخت.