عملكرد ديپلماسي ايران در تحولات منطقه

تونس آغاز كار بود اما فرجام كار نبود. مسئله اصلي و غافلگيري بزرگ پس از آن آغاز شد كه مردم مصر با محور جنبش جوانان 6 آوريل در روز 25 ژانويه به خيابان‌هاي قاهره آمدند و آنقدر در خيابان‌ها و به ويژه ميدان تاريخ ساز التحرير ماندند و مقاومت كردند تا سرانجام در روز 11 فوريه(شب 22 بهمن 1389) محمدحسني مبارك را مجبور به خروج از قدرت كردند. بدين سان ايالات متحده و دستگاه‌هاي اطلاعاتي عريض و طويل كشورهاي غربي بارديگر همچون انقلاب اسلامي ايران در سال 1357 و همچنين حادثه 11 سپتامبر 2001 دچار غافلگيري استراتژيك شدند و از اين به بعد به مديريت حوادث پيش آمده پرداختند.

غافلگيري آمريكا از آن رو محسوس بود كه از يك سو هيلاري كلينتون سفراي آمريكا را در سراسر جهان و در اوج قيام ملت مصر به واشنگتن فراخواند و حوادث دوران جديد سياست خارجي را به آنها گوشزد كرد و از سوي ديگر باراك اوباما به رئيس اطلاعات ملي آمريكا نهيب زد كه چرا در پيش‌بيني حوادث تعلل به خرج داده است. در ايران مقام معظم رهبري، گروه‌ها و جناح‌ها كه به درستي به استقبال قيام‌هاي منطقه‌اي رفتند و خبر از بيداري اسلامي در خاورميانه دادند برخي دستگاه‌هاو رسانه‌ها تا مدت‌ها سكوت كردند تا اينكه قيام ملت ليبي در 17 فوريه و كشتار انقلابيون ليبي توسط سرهنگ قذافي آغاز شد. آنگاه بود كه رئيس جمهور خطاب به ديكتاتور ليبي گفت كه چگونه يك نفر مي‌تواند مردم خود را بكشد؟!

اما قيام مردم و شيعيان بحرين وقتي اوج گرفت و سعودي‌ها مداخله كردند و جنايت آفريدند ديگر سكوت جايز نبود. 33 روز از پيروزي قيام مردم مصر گذشته بود كه محمود احمدي‌نژاد گفت: امروز در بحرين شاهد صف آرايي در مقابل توده‌هاي مردم هستيم که کار بسيار زشتي است.

وي با اشاره به اينکه ايستادن مقابل مردم با تفنگ، مسلسل، بالگرد و توپ و تانک هيچ نتيجه‌اي نخواهد داشت افزود: به برخي‌ها هم که قواي نظامي در بحرين آورده‌اند متذکر مي‌شوم که در گذشته نيز برخي در منطقه بودند که به کشور همسايه لشکرکشي کردند و بايد از سرنوشت صدام عبرت بگيرند. رئيس جمهور تصريح کرد: همه اين رفتارهاي زشت را به حساب آمريکا مي‌گذارم چرا که آمريکا هم اکنون درصدد نجات صهيونيست‌ها و خفه کردن مطالبات مردمي است و در اين باره از برخي دولت‌هاي منطقه سوء استفاده مي‌کند.

اما به غير از بحرين و مورد خاص ليبي، دستگاه ديپلماسي عمدتا درباره تحولات منطقه يا سكوت كردند يا تحليل‌هاي خاص خود را ارائه دادند و در اين ميان بسياري از نمايندگان ملت در مجلس و دانشجويان معترض كه بعضا در برابر سفارتخانه‌ها و كنسولگري‌هاي كشورهاي عربستان، بحرين و امارات تجمع مي‌كنند و كرده‌اند نيز وزارت خارجه را به انفعال در برابر موج تحولات منطقه متهم مي‌كنند.

طرح سه فرضيه

حوادث كنوني در خاورميانه كه منجر به سقوط دو ديكتاتور و چندين دولت و نخست وزير شده است و كماكان زنده و بالنده در يمن و بحرين و ليبي و ساير كشورها به حيات خود ادامه مي‌دهد در عصر پس از فروپاشي امپراتوري عثماني (يعني سال 1918) بي‌نظير و به تعبير مقام معظم رهبري «اتفاق مباركي است»، از اين رو داشتن طرحي از سوي كشورمان براي برخورد فعال با آن بسيار حياتي به نظر مي‌رسد. در خصوص نوع مواجهه دولت با اين قيام‌ها سه فرضيه مطرح است كه در اين ميان يكي از آنها با توجه به قرائني كه خواهد آمد قويتر به نظر مي‌رسد؛ فرضيه اول اين است كه در هفته‌ها و ماه‌هاي اوليه قيام‌ها، دولت به خاطر مواجهه عملگرايانه‌اش با حوادث سياست خارجي و نيز روند آشتي جويانه‌اش با كشورهاي يمن و اردن و مصر و اينكه معلوم نبود كه آيا امثال مبارك اصلا سقوط خواهند كرد يا نه در خصوص تحولات سكوت مي‌كرد.

اين فرضيه با توجه به اينكه سكوت دولت حتي با خروج مبارك از قدرت نيز ادامه يافت اندكي تضعيف مي‌شود. فرضيه دوم فقدان يك استراتژي مشخص درنحوه مواجهه با اين قيام هاست كه دولت را محافظه كار و سكوتگرا كرده است. فرضيه سوم اما با توجه به اظهارات روزهاي اخير برخي نمايندگان مجلس و همچنين رئيس دفتر رئيس جمهور بيشتر تقويت شده است.

اين فرضيه از اين قرار است كه دولت تحولات اخير و تاريخي در خاورميانه را بيش از آنكه قيام‌هايي درون جوش بداند كه ناشي از مطالبات به حق سياسي و اقتصادي و اجتماعي ملت هاست آنها را ناشي از توطئه ايالات متحده مي‌پندارد. در اين زمينه رئيس دفتر رئيس جمهور سه روز پيش در گفت وگوي اختصاصي با پايگاه اطلاع‌رساني دولت گفت: ابعاد تحولات و قيام‌هاي مردم منطقه عليه استبداد و استکبار را بايد با علم به قصد و طرح قدرت‌هاي بزرگ براي تسلط به منطقه تحليل کرد و در لايه‌هاي پايين تحولات متوقف نشويم.

وي همچنين در تقويت فرضيه دوم نيز تصريح کرد: دستگاه‌هاي مسئول ما بايد در اسرع وقت ضعف‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي خود را درخصوص تحولات منطقه جبران کنند، زيرا نداشتن اخبار و تحليل صحيح و دقيق درباره هر يک از اين کشورها و ارتباط همه اين رويدادها با طرح کلان سلطه‌گران ما را در موضع‌گيري‌ها و تصميم‌گيري‌ها به اشتباه خواهد انداخت. اين درحالي است كه عوض حيدرپور عضو کميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس در گفت و گو با خبر آنلاين و در تقويت فرضيه سوم مي‌گويد: در نشست نوروزي نمايندگان عضو کميسيون امنيت ملي با رئيس جمهور، وي تحولات منطقه را تحت مديريت آمريکا دانسته است.

منبع: تهران امروز