روایت صدر و حاج‌رضایی از فساد در فوتبال

 نشست «فوتبال، فرهنگ و جامعه» روز دوشنبه با حضور صاحب‌نظران، دانشجویان و اهالی رسانه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.
به گزارش خبرنگار قانون، در این نشست که به همّت کمیته مطالعات فرهنگیِ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات برگزار شد، تقی آزاد ارمکی، محمود شهابی، حمیدرضا صدر و امیرحاج‌رضایی حضور داشتند و به طرح دیدگاه‌های خود پرداختند.
 

آزاد ارمکی: داشتن ساخت دوگانه وجه اشتراک جامعه و فوتبال است
دکتر تقی آزاد ارمکی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در ابتدای این نشست با اشاره به اینکه فوتبال یک پدیده اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است، تاکید کرد که اگرچه در ظاهر امر این ورزش بیشتر اقتصادی-سیاسی به نظر می‌رسد اما ما در علوم انسانی فوتبال را بیشتر اجتماعی-فرهنگی می‌دانیم.
وی ادامه داد: نوع نگاه ما به این پدیده معطوف به تصویر ما نسبت به مناسبات جدید نظام اجتماعی جامعه ایرانی است، اگر ما امروزه در جامعه ایرانی، عرصه سیاست را عرصه غالبی می‌شناسیم، فوتبال هم بیشتر پدیده‌ای سیاسی به نظر خواهد رسید اما علی‌رغم اینکه سیاست در جامعه ایرانی عرصه مهم و فراگیری است، فوتبال را بیشتر یک امر فرهنگی و اجتماعی می‌دانم.
این استاد دانشگاه با طرح این سوال که چه تناسبی بین جامعه ایرانی و فوتبال ایرانی وجود دارد، اظهار کرد: به نظر می‌رسد ما در نشست امروز قرار است با استفاده از مفهوم میان‌داری به نام فرهنگ، چگونگی این تناسب را مشخص کنیم.
آزاد ارمکی افزود: به دلیل اینکه فوتبال را اساساً یک پدیده فرهنگی-اجتماعی می‌دانم، عامل واسطه میان فوتبال و جامعه ایرانی برای ارتقای فوتبال و جامعه را فرهنگ می‌دانم.
وی با بیان اینکه برای مشخص شدن ابعاد این واسطه، باید مشخصات فوتبال و جامعه را اجمالاً مرور کرد، به فاز بررسی خصوصیات فوتبال وارد شد و تاکید کرد: فوتبال اساساً یک پدیده هیجانی است و به همین دلیل معرفتی که برای مطالعه این پدیده به کار می‌رود، دانش روانشناسی است. از طرف دیگر با توجه به اینکه صفت هیجانی فوتبال در یک متن بروز و ظهور پیدا می‌کند، این ورزش یک ساحت عقلانی هم دارد. ما جامعه‌شناسان از منظر نظریه بازی، نظریه کنش و نظریه عقلانیت به این پدیده می‌نگریم.
وی در توصیف ویژگی عقلانیت فوتبال گفت: برای هر حرکتی در این ورزش سناریویی نوشته شده و کسانی که درگیر این بازی هستند به دنبال هدفی هستند. ویژگی اصلی این سناریو این است که در آن، دیگری هم ملاحظه می‌شود، یعنی ما بازیگران فقط با خودمان بازی نمی‌کنیم، بلکه با دیگران هم بازی می‌کنیم، این عقلانیت معطوف به حضور دیگری، همان مفهومی است که در نظریه کنش و نظریه وبر و نظریه عقلانیت هم وجود دارد.

 این جامعه‌شناس با تاکید بر اینکه ساحت دوم فوتبال یا همان عقلانیت ما را به سمت مشخصات دیگر این ورزش رهنمون می کند، اظهار کرد: هدفدار بودن، برنامه داشتن، جمعیت، ساماندهی، شکست و پیروزی و بروز حوادث قابل پیش‌بینی و غیرقابل پیش‌بینی دیگر مشخصات فوتبال هستند.
وی در ادامه گفت: اگر جامعه را به خوبی نگاه کنیم، بخشی از این ویژگی‌ها را در آن هم می‌بینیم. ما در جامعه طبیعی با انسانی روبرو هستیم که همچون فوتبال، یک ساحت هیجانی و یک ساحت اخلاقی دارد. یعنی کنش در جامعه هم معطوف به دو ساحت عقلانی و هیجانی است. مشخصه دیگری که در جامعه وجود دارد بروز چالش‌هایی است که احتمال دارد به بحران تبدیل شوند. جامعه زنده جامعه‌ای است که استعداد بروز چالش‌های متعدد را دارد، چالش‌هایی که هر آن ممکن است به بحران تبدیل شوند و نفس جامعه را بگیرند.
آزاد ارمکی افزود: به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که جامعه با فوتبال از حیث ویژگی‌هایی که مورد بررسی قرار گرفت، به نوعی تناسب دارد.
وی در ادامه با دوگانه دانستن ساحت فوتبال خاطرنشان کرد: پیروزی-شکست، هیجان-عقلانیت، برنامه-خلاقیت و چالش-بحران دوگانگی‌های پدیده فوتبال هستند و وقتی این دوگانگی‌ها بروز می‌یابد، این ورزش زیبا می‌شود. فوتبال زیبا فوتبالی است که در ظهور این دوگانگی‌ها به وجود می‌آید. جامعه هم وقتی زنده است، این دوگانگی‌ها را دارد.
این استاد دانشگاه با تاکید بر تناسب نسبی فوتبال و جامعه تاکید کرد: هر نوع دستکاری در پدیده فوتبال، می‌تواند دستکاری در نظام اجتماعی را به دنبال داشته باشد و بالعکس.

حاج‌رضایی: پیام اصلی فوتبال کرامت انسانی است
در ادامه نشست نوبت به امیرحاج‌رضایی کارشناس باسابقه فوتبال رسید و وی با تاکید بر اینکه تاثیرگذاری فوتبال در جامعه ما و جهان غیر قابل انکار است، به فیلم مستندی از زندگی مارادونا ستاره فوتبال آرژانتینی اشاره کرد و برخی نکات از زندگی او را مورد توجه قرار داد.
این کارشناس فوتبال با بیان اینکه ماردونا شخصیتی بود که همواره بین دو وجه متضاد -قدیس و ابلیس- فوتبال در تلاطم بود، به نقش مهم او در تاریخ کشور آرژانتین اشاره کرد و افزود: بعد از اینکه دولت استعمارگر انگلستان بخش‌هایی از خاک آرژانتین را اشغال کرد، دست تقدیر انتقام تحقیر تاریخی آرژانتینی‌ها را به عهده نه یک سیاست‌مدار که یک فوتبالیست به نام دیه‌گو آرماندو مارادونا گذاشت.
وی در ادامه به بازی معروف فوتبال انگلیس و آرژانتین در جام جهانی 1986 اشاره و گل تاریخی مارادونا به انگلیسی‌ها را یکی از نقاط عطف تاریخ آرژانتین قلمداد کرد.
حاج‌رضایی با اشاره بر اینکه فوتبال زبان خاص خود را دارد، یادآوری کرد: ما در مقابل ضدارزش‌ها زبان و پیام اصلی فوتبال کردیم، پیام اصلی فوتبال کرامت انسانی است.

شهابی: برای فوتبال مشروعیت مطالعاتی قائل هستیم
در ادامه دکتر محمود شهابی استاد دانشگاه و رئیس کمیته مطالعات فرهنگیِ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات با به اشاره به اینکه نگاهش به فوتبال از منظر مطالعات فرهنگی است، اظهار کرد: با توجه به اینکه فوتبال یک امر عامه‌پسند(Popular Culture)است، می‌تواند موضوع مورد مطالعه رشته مطالعات فرهنگی باشد.
شهابی گفت: فوتبال در هر کشوری، خصوصاً در کشور ما -که این ورزش در یک کانتکست سیاسی جریان دارد- محل تولید و باز تولید هژمونی فرهنگی است. ما در فوتبال شاهد بازتولید و چالش و مقاومت در برابر فرهنگ هژمونیک هستیم.
وی با تاکید بر اینکه مطالعات فرهنگی برای فوتبال مشروعیت مطالعاتی قائل است، افزود: در مقابل برخی نگاه‌های نخبه‌گرا که مثلاً به تلویزیون ندیدن، فوتبال ندیدن، برنامه 90 ندیدن و عناصر عامه‌پسند اینچنینی افتخار می‌کند، ما در مطالعات فرهنگی از آنجا که این عناصر حامل معانی و دلالت‌های فرهنگی هستند، برای آنها مشروعیت مطالعاتی قائل هستیم. اینگونه نیست که بین موضوعات مورد مطالعه تمایز قائل شویم و با این نگاه که "هرچه موضوع مورد مطالعه یک علم شریف‌تر باشد، خود آن علم هم شریف‌تر است" وارد مقولات مختلف شویم. اگر اینطور باشد، پس علم خاک‌شناسی باید علم خیلی حقیری به حساب بیاید! 
این استاد دانشگاه در ادامه خاطرنشان کرد که فوتبال می‌تواند برایند بسیاری از تحولات جامعه باشد و افزود: فوتبال ویترینی است که بسیاری از ویژگی‌های مدرنیته ایرانی را با همه اعواج‌ها و کاستی‌ها نشان می‌دهد. این ورزش آئینه است، اما آئینه‌ای منشور مانند که تصویر آن دچار اعوجاج است. اتفاقاً وقتی مطالعات فرهنگی به بحث بازنمایی وارد می‌شود، معتقد است هیچ کدام از این بازنمایی‌ها بر دیگری اولویت ندارند. اینطور نیست که فوتبال به عنوان یک آئینه واقعیت‌ها را آنطور که در جهان اتفاق می‌افتد به ما نشان دهد. همانطور که همه بازنمایی‌های دیگر هم سیاسی و ایدئولوژیک هستند و واقعیت‌ها را دقیقاً آنطور که اتفاق می‌افتند نشان نمی‌دهند. بنابراین بازنمایی از فوتبال هم سیاسی است.
وی ادامه داد: فوتبال محل نبرد گفتمانی و یا به عبارتی محل زورآزمایی گفتمانی است، محلی است که در آن گفتمان‌های مختلف در ویترینی به نام فرهنگ خودشان را بازنمایی می‌کنند. گاهی اوقات ممکن است این زورآزمایی با سکوت همراه باشد، گاهی اوقات هم ممکن است با نمادها و نشانه‌های مختلف همراه باشد. بنابراین بسته به اینکه شما در چه کانتکستی، از سنبل‌های فوتبال صحبت می‌کنید، دلالت‌ها و معانی حرکت‌هایی که اهالی فوتبال انجام می‌دهند، متفاوت خواهد بود. اصولاً هیچ نشانه‌ای در فوتبال معنای ذاتی و فیکس ندارد و معانی در لحظه مصرف فوتبال اتفاق می‌افتند. در لحظه‌ای که به صورت خودآگاه یا ناخودآگاه در درون یا بیرون زمین اتفاقاتی رخ می‌دهد.
وی در ادامه تاکید کرد که فوتبال یک پدیده چندمعنایی(Polysemic) است و تراکم معنایی بر آن حاکم است، بنابراین هر کسی در هر زمینه‌ای، از ظن خود یار فوتبال می‌شود.
رئیس کمیته مطالعات فرهنگی انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات با انتقاد از اینکه مسئولان ورزشی ما به تجربه زیسته ورزشکان و مردم ما توجه ندارند، افزود: در جامعه ما این تصور که فوتبال محل تولید و بازتولید هژمونی است، به فعالیت‌هایی همچون منشور اخلاقی و موارد مشابه در عرصه فوتبال منجر شده است. نوعی بی توجهی به دلالت‌ها و معانی مختلفی که فوتبال در جامعه تولید می‌کند وجود دارد.
شهابی خاطرنشان کرد: در جامعه ما -که در مرحله Pre-Political یا ماقبل سیاسی است- در غیاب یا کمبود نهادهایی که کنش‌های سیاسی را به صورت مشروع در خود تبلور می‌دهند، فوتبال به عنوان یک امر عامه‌پسند، به یک منفذ برای فریاد صداهای خاموش تبدیل شده است. به همین دلیل است که ما به تعبیر «باختین» در این عرصه شاهد «کارناوالی شدن» هستیم. کارناوالی شدن به معنای وارونگی نظم اجتماعی است. یک وارونگی موقت که ممکن است در رفتار فوتبالیست‌ها در زمین و یا بعد از پیروزی‌های تیم ملی بر تیم آمریکا یا استرالیا در خیابان مشاهده شود. هر اتفاقی که در درون زمین یا بیرون آن اتفاق می‌افتد مصداق زیرسوال رفتن سلسله‌مراتب و طبقه‌بندی‌هایی است که در فرهنگ مسلط وجود دارد.
این استاد دانشگاه در ادامه با تاکید بر اینکه نمی‌خواهد وانمود کند هیچ آسیبی در فوتبال ما وجود ندارد، اظهار داشت: آسیب‌ در فوتبال وجود دارد و از منظر جامعه‌شناسی می‌توان به همه آنها پرداخت، اما از منظر مطالعات فرهنگی، ما در موضوعاتی چون آسیب و انحراف، قبل از اینکه به منحرف بپردازیم، به تعریف‌کننده انحراف نگاه می‌کنیم. می‌خواهیم ببینیم چه کسی کدام بازنمایی را مطرح می‌کند، این بازنمایی چه برندگان و چه بازندگانی دارد.
شهابی در ادامه به واقعه اخیر رخ داده در بازی پرسپولیس و داماش و حواشی آن اشاره کرد و گفت: اتفاقات دو-سه هفته اخیر آزمایشگاه بزرگی برای مطالعات فرهنگی ورزش بود که ببیند ما چگونه به دست خود، ناهنجاری‌ها را تشدید و بزرگنمایی می‌کنیم. آنچه اهمیت دارد این است که رسانه‌ها تا چه اندازه در خدمت بازتولید هژمونی فرهنگی قرار می‌گیرند و تا چه اندازه به تشدید و بزرگ‌نمایی یک انحراف دامن زده و قبح بسیار از مسائل را می‌ریزند.
وی خاطرنشان کرد: غیر از نگاه روانشناسانه و جامعه‌شناسانه که آقای دکتر آزاد هم مطرح کردند، جای یک نگاه در ورزش ایران خالی است و آن نگاه، نگاه مطالعات فرهنگی است.
وی اظهار داشت: ویژگی‌های امر عامه‌پسند را باید شناخت و تا حدی از نگاه‌های نخبه‌گرایانه در این زمینه کناره گرفت، بدین وسیله می‌توان به تجربه زیسته اهالی فوتبال نزدیک شد و معنای کنش کنشگران را در زمین فوتبال و بیرون آن در نظر گرفت، سپس به تجزیه و تحلیل آنچه که در ایران در این عرصه می‌گذرد، پرداخت.

حمیدرضا صدر: بازی اولین شکل‌دهنده فرهنگ انسانی است
حمیدرضا صدر دیگر سخنران حاضر در جلسه، با اشاره به مباحث جامعه‌شناختی فوتبال گفت: «مارسل ماس» که سنگ بنای جامعه‌شناسی ورزش را گذاشته و از شاگردان امیل دورکهایم محسوب می‌شود، معتقد است که رفتار بدنی رفتار فرهنگی است. این جمله یعنی اینکه هر کسی با حرکات بدنش نشان می‌دهد که به کدام طبقه اجتماعی تعلق دارد.
وی در ادامه با مورد توجه قرار دادن تئوری بازی (Play Theory) در جامعه‌شناسی، گفت: «یوهان هویزینگا» جامعه‌شناس هلندی معتقد است بازی اولین شکل‌دهنده فرهنگ انسانی است.

وی در همین راستا افزود: این جمله این جامعه‌شناس به این معناست که بازی کهن‌تر از فرهنگ است. بازی آزاد است و به تعبیری بازی به معنی آزادی است.
صدر با اشاره به اظهارات دکتر شهابی، به شیوع فرهنگ کارناوالی در فوتبال اشاره کرد و سه مشخصه این فرهنگ را به این شکل بیان کرد:
- محلی برای همگرایی گروه‌ها بدون توجه به جایگاه طبقاتی آنهاست.
- محلی برای ابراز وجود و ارائه «منِ نمایشی» افراد است.
- محلی برای چالش با فرهنگ رسمی و مسلط است.
این کارشناس فوتبال و منتقد سینما در ادامه با اشاره به رابطه فوتبال یک کشور و جامعه آن کشور که در صحبت‌های دکتر آزاد ارمکی مورد تاکید قرار گرفته بود، خاطرنشان کرد: تناسب میان فوتبال یک کشور و جامعه آن کشور، در بعضی از موارد یک به یک نیست و به تعبیری تناسب چندانی میان این دو پدیده وجود ندارد. به عنوان مثال آمریکا تنها کشوری است که پدیده هولیگانیزم چندان در آن شیوع پیدا نکرده و محیط ورزشگاه‌هایش بسیار منزه و خانوادگی است. اما همانطور که می‌بینید این کشور چقدر درنده‌خوست و مدام به نقاط مختلف جهان لشگر کشی می‌کند.

 
روایت صدر و حاج‌رضایی از  فساد در فوتبال
در پایان نشست، برای دقایقی جلسه به شکل پرسش و پاسخ ادامه یافت، در ابتدای این بخش امیرحاج‌رضایی در پاسخ به این سوال که بیشتر، افراد کدام طبقه اجتماعی به ورزشگاه‌ها می‌روند، با تاکید بر اینکه بیشتر اقشار آسیب‌پذیر جامعه در سکوها حضور دارند، افزود:‌ به دلیل ناهنجاری‌های فرهنگی واجتماعی در فوتبال خیلی‌ها دیگر ورزشگاه نمی‌روند. با توجه به ناهنجاری‌های اخیر، حتی من شنیده‌ام که خیلی از خانواده‌ها دیگر به فرزندانشان اجازه نمی‌دهند که حتی از تلویزیون بازی‌های فوتبال را ببینند.
حاج‌رضایی ادامه داد:‌ اخیراً شنیدم که در یکی از نشست‌های سینمایی تنشی بین چند تن از حاضران به وجود آمده و یکی از آنها برای آنکه قضیه را فیصله دهد، گفته «لطفا از ادبیات ورزشگاهی در اینجا استفاده نکنید». یعنی این روزها «ادبیات ورزشگاهی» با بار منفی وارد فرهنگ ما شده است. من سالهاست که در فضای ورزشگاه‌ها حضور دارم، هرگز این فضا به اندازه الان بد نبود. امروزه تماشاگران ما به نوعی نظم‌گریز و عصیان‌گر بار آمده‌اند. البته آنها هم خودشان معلول علت‌های اجتماعی هستند.
حمیدرضا صدر در پاسخ به این پرسش که آیا تقسیم‌بندی مبتنی بر طبقه اجتماعی حاضران، بر روی سکوهای ورزشگاه‌ها وجود دارد،‌ گفت: تا پیش ازانقلاب چنین تقسیم‌بندی‌های وجود داشت. به عنوان مثال در امجدیه با توجه به اینکه تفاوت بهای بلیط بخش‌های مختلف تفاوت داشت، افراد با طبقات اجتماعی مختلف هم در آنجا حضور پیدا می‌کردند. بعد از انقلاب عامل اقتصادی –تفاوت بهای بلیط- حذف شد و می‌توان گفت که این تقسیم‌بندی‌ها هم تا حدودی از بین رفت.
در ادامه یکی از حاضران موضوع پرداخت‌های کلان در فوتبال را مورد اشاره قرار داد و تاکید کرد که به بازیکنان فوتبال ایران پول حرفه‌ای داده می‌شود اما آنها عملکرد حرفه‌ای ندارند، حمیدرضا صدر در پاسخ به این سوال اظهار کرد:‌ صورت مسئله اینطوری است که در ایران، بخشی از پول نفت،‌ به شکل بی‌حساب و کتاب به تعدادی از مدیران دولتی داده می‌شود و این پول توسط آنها، به جیب تعدادی بازیکن می‌رود. یعنی این پول حتی به فوتبال هم تزریق نمی‌شود. چرا که فوتبال فقط این بازیکنان که پول کلان می‌گیرند نیست، تیم‌های پایه و امکانات و خیلی موارد دیگر وجود دارند که می‌توانند محل صرف این پول باشند. بنابراین وقتی چنین شرایطی حاکم باشد، حتما فساد هم به وجود می‌آید.
امیر حاج‌رضایی دیگر کارشناس فوتبال حاضر در جلسه نیز در پاسخ به همین سوال گفت:‌ البته من معتقد نیستم که به بازیکنان پول حرفه‌ای داده می‌شود. اتفاقاً پول پرداختی به بازیکنان اصلا به شکل حرفه‌ای پرداخت نمی‌شود. این پول به صورت غیرکانالیزه پرداخت می‌شود و در جریان پرداخت آن، بی‌مبالاتی‌های بسیاری صورت می‌گیرد.

روایت دکتر شهابی از دلیل بزرگنمایی ماجرای شیث و نصرتی در رسانه‌ها
دکتر محمد شهابی در پاسخ به این پرسش که چرا رسانه‌ها اتفاق رخ داده در بازی پرسپولیس وداماش را بیش از حد بازتاب دادند، با طرح دو نگاه خوش‌بینانه و بدبینانه، اظهار کرد:‌ از نقطه‌نظر خوش‌بینانه می‌توان گفت که این اتفاق حاصل عملکرد سردبیران و دبیران رسانه‌های مختلف بود و این افراد برای جذب مخاطب بیشتر دست به چنین کاری زدند. از نقطه‌نظر بدبینانه هم می‌توان گفت که این ماجرا حاصل یک برنامه‌ریزی عامدانه برای انحراف افکار عمومی از وقایع مهم‌تری که در جامعه اتفاق افتاده، بوده است.
شهابی با اشاره اینکه شخصاً معتقد به نگاه اول، یعنی نگاه خوش‌بینانه است، افزود: به نظر من این اتفاق حاصل عملکرد سردبیران و دبیران رسانه‌های مختلف بود. متاسفانه آنها به دنبال بهره‌برداری موقت هستند و نمی‌دانند با عملکرد خود چه ضرباتی را می‌زنند.

حواشی نشست

صدر: چون همسرم ترک است طرفدار تراکتورم

*نشست با تاخیر حدودا 15 دقیقه‌ای از زمان اعلام شده آغاز شد.

*کوچک بودن فضای سالن سبب شده بود که بسیاری از حاضران به شکل ایستاده و در ازدحام نظاره‌گر برنامه باشند، در دقایقی این موضوع سبب انتقاد بخشی از حاضران شد. برخی از دانشجویان حاضر در جلسه تاکید داشتند که علی‌رغم اینکه دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، سالن بزرگی چون سالن ابن‌خلدون را دارد، مسئولان این دانشکده از دادن این سالن به برگزار کنندگان نشست‌های علمی اینچنینی استنکاف می‌کنند.

*حمیدرضا صدر هم در ابتدای صحبت‌های خود از کوچک بودن فضا گلایه کرد و گفت که سرپا ایستادن و اذیت شدن بخشی از حاضران باعث رنجش خاطر او می‌شود.

*وقتی امیر حاج رضایی شروع به سخن گفتن کرد، به دلیل ضعیف بودن صدا بخشی از دانشجویان از او خواستند که میکروفن خود راعوض کند و این جواب او سبب خنده حضار شد: «پس اینجا هم صدای ما به گوش کسی نمی‌رسد».

*علی‌رغم اینکه در مقاطعی از برنامه 90هفته گذشته، امیرحاج‌رضایی و حمیدرضا صدر، در صحبت کردن از هم پیشی می‌گرفتند و گاهاً کلام یکدیگر را قطع می‌کردند، تعارف‌های زیاد آنها برای حرف زدن در ابتدای نشست «فوتبال، فرهنگ و جامعه»، برای حاضران جالب بود. 

*امیر حاج‌رضایی در بخشی از برنامه در پاسخ به این سوال که طرفدار استقلال است یا پرسپولیس، اظهار داشت: من طرفدار منچستر یونایتدی هستم که چند شب پیش 6 گل خورد و شب بدی را برای ما رقم زد، این اظهار نظر او خنده حاضران را به دنبال داشت.

*در بخشی از برنامه مجری با اشاره به یکی از کتاب‌های حمیدرضا صدر با عنوان «یونایتد نفرین‌شده»، موضوع طرفداری حاج‌رضایی از منچستر یونایتد را پیش کشید و حاج‌رضایی درجواب این شوخی گفت که منظور صدر در آن کتاب «لیدز یونایتد» بوده است.

*امیر حاج‌رضایی در بخشی از اظهارات خود با اشاره به فضای بد ورزشگاه‌ها، با ذکر خاطره‌ای که در ادامه می‌آید، سبب خنده حضار شد:‌ طبق قراردادی که با یک تیم فوتبال لیگ برتری دارم باید در تمام بازی‌ها در ورزشگاه حضور داشته باشم، اخیراً در یکی از بازی‌ها که در بخش VIP نشسته بودم، بعد از لحظاتی دیدم که افراد حاضر در جایگاه ویژه VIP (جایگاه افراد خیلی مهم)، فحش‌های خیلی ویژه هم می‌دهند.

*حمیدرضا صدر در پاسخ به اینکه طرفدار چه تیمی است، گفت: در ایران طرفدار تراکتورسازی هستم، به دلیل اینکه همسرم آذری‌زبان است و من از او حساب می‌برم.

*دکتر محمود شهابی، در پایان نشست، این سوال که چرا نهادهای نظامی وارد ورزش می‌شوند، را بی‌پاسخ گذاشت و تاکید کرد که بهتر است در برنامه‌هایی همچون 90 به این مسائل پرداخته شود.

*عوامل برنامه تلویزیونی «ورزش از نگاه دو» هم در مقاطعی از برنامه حضور داشتند و بخش‌هایی از آن را ضبط کردند.