همچنين انتخاب اسامی زننده و مستهجن ممنوع و به اين ترتيب، آن‌دسته از نام‌هايی که بر حسب زمان، مکان یا مورد، به برخي دلايل برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد، مستحق تغيير است.

اگرچه هيچ‌يك از ما در وهله نخست حق انتخاب نام خانوادگي خود را نداريم و ناچار به نام خانوادگي پدران‌مان خوانده مي‌شويم، اما قوانين ثبت‌احوال با گشاده دستي شرايط تغيير نام خانوادگي را در برخي موارد مجاز دانسته تا زنجيره نام‌هاي نامناسب و بدمعنا كه بعضا عمري به درازاي «بكارگيري نام خانوادگي در ايران» دارند، منقطع شود.

به گزارش ایسنا،‌ برابر ماده 20 قانون ثبت احوال،‌ انتخاب برخي نام‌ها ممنوع است و دارندگان آن می‌توانند با رعایت مقررات مربوطه نسبت به تغییرنام اقدام كنند.

برابر قانون انتخاب نام‌هايی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می‌شود، مانند «عبداللات» و «عبدالعزی» (لات و عزی نام دو بت در مکه معظمه دوران قبل از اسلام است)؛ اسامی مرکبی که عرفا یک نام محسوب نمی‌شوند (اسامی مرکب ناموزون مانند سعید بهزاد، شهره فاطمه، حسین معروف به کامبیز و مواردي از اين دست؛ عناوین لشکری یا کشوری و یا ترکیبی از اسم و عنوان مانند سروان، سرتيپ، دكتر و شهردار؛ القاب اعم از ساده و مرکب مانند ملک الدوله، خان، شوکت‌الملک، حاجیه سلطان و سلطانعلی، از جمله نام‌هاي ممنوع هستند كه دارندگان آن مي‌توانند درخواست تغييرنام كنند.

همچنين انتخاب اسامی زننده و مستهجن ممنوع و به اين ترتيب، آن‌دسته از نام‌هايی که بر حسب زمان، مکان یا مورد، به برخي دلايل برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد، مستحق تغيير است.

نام‌هايی‌ که معرف صفات مذموم و مغایر با ارزشهای والای انسانی است، مانند گرگ و قوچی؛ نام‌هايی که با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد، مانند لات، خونریز و چنگیز؛ نام‌هايی که موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه شود، مانند وانوشکا، ژاکاردو و شاهدوست؛ نام‌هايی که موجب تحقیر اشخاص بوده و یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد، مانند صد تومانی، گت آقا و كنيز؛ اسامی نامتناسب با جنس، مانند ماشاءالهب برای مونث و یا انتخاب نام اشرف یا اکرم برای افراد ذکور، از ديگر مواردي است كه امكان تغيير آن برابر قانون وجود دارد.

در مواردي همچون هم‌نام بودن فرزند با پدر يا مادر در یک خانواده، هم نام بودن برادران و یا خواهران در یک خانواده و يا به منظور تصحیح اشتباهات املايی در نام اشخاص که به‌دلیل عدم آشنايی مامور با لهجه‌ها و الفاظ و معانی محلی و یا ناشی از تلفظ اظهارکننده پیش‌آمده، مانند، امكان تغيير نام وجود دارد.

حذف کلمات زائد و غیرضروری در نام اشخاص، تغییر نام‌ها از صورت عربی به شکل فارسی از قبيل اسمعیل به اسماعیل؛ تغییر نام کسانی که با تایید مراجع ذی‌صلاح به دین مبین اسلام مشرف می شوند؛ تغییر نام کسانی که نام آنها اسامی ایام هفته باشد؛ تغییر نام کسانی که تغییر جنسیت داده و دادگاه صالحه حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلی و شناسنامه آنان صادر كرده است نيز، ميسر است.

علاوه بر اين، پیشوند «عبد» خاص اسامی و صفات ذات پروردگار است و در سایر موارد متقاضی می‌تواند حذف آن‌ را تقاضا كند.

باقيمانده مناسب نام خانوادگي حفظ مي‌شود

مشايخي ـ معاون اداره كل حقوقي و سجلي سازمان ثبت احوال ـ در گفت‌وگو با ايسنا، با اشاره به اينكه با توجه به اهميت حفظ اعتبار و جلوگيري از تزلزل اسناد هويتي، محدوديت‌هايي براي تغيير نام خانوادگي وجود دارد، در عين حال گفت: افرادي كه نام خانوادگي آنها به يكي از دلايل ذكر شده در قانون، ممنوع شناخته مي‌شود،‌ مي‌توانند تقاضاي تغيير نام خانوادگي خود را به ادارات ثبت‌احوال يا دفاتر پيشخوان اعلام كنند تا در محل صدور سند به آن رسيدگي شود.

وي با بيان اينكه شرط تغيير كامل نام خانوادگي افراد اين است كه آن نام خانوادگي داراي «باقيمانده مناسب» نباشد،‌ اظهار كرد: به اين ترتيب اگر نام خانوادگي فردي داراي پسوند نامناسب بوده و يا پسوند مكان و زمان به دنبال آن آمده باشد، مي‌تواند جزء زائد را حذف و باقي‌مانده مناسب نام خانوادگي را حفظ كند.

هر ايراني تنها يك‌بار حق تغيير نام خانوادگي خود را دارد

مشايخي خاطرنشان كرد: در صورتي كه پدر، نام خانوادگي خود را تغيير دهد، تغيير نام خانوادگي فرزندان و وحدت با پدر، به سادگي ميسر مي‌شود؛ چراكه برابر قانون نام خانوادگي فرزند همان نام خانوادگي پدر است. به اين ترتيب، تغيير نام خانوادگي فرزندان كمتر از هجده سال با درخواست كتبي پدر امكانپذير خواهد بود. فرزندان بالاي هجده سال هم مي‌توانند با اخذ اجازه‌نامه از پدر، از نام خانوادگي جديد وي استفاده كنند.

وي در ادامه،‌ به اين موضوع اشاره كرد كه هر ايراني بالاي 18 سال مي‌تواند يك‌بار در طول عمر خود نسبت به تغيير نام خانوادگي اقدام كند. البته به شرط اينكه نام خانوادگي او به يكي از دلايل قانوني، قابل تغيير شناخته شود.

معاون اداره كل حقوقي و سجلي سازمان ثبت احوال تاكيد كرد: نام خانوادگي كه تعويض شود، ديگر امكان بازگشت يا تعويض مجدد را ندارد.

وي تصريح كرد: فردي كه قصد تغيير نام خانوادگي خود را دارد بايد از طريق انتخاب نام خانوادگي بلامعارض (كه فرد ديگري داراي حق تقدم آن نام خانوادگي نباشد) يا با اجازه از دارنده حق تقدم، تقاضاي خود را اعلام كند.

مشايخي يادآور شد: استفاده از نام خانوادگي زوج براي زوجه در زمان زوجيت، با ارائه اجازه‌نامه از زوج، بدون رعايت حق تقدم بلامانع است. همچنين در صورت انصراف زوجه و درخواست وي، به نام خانوادگي قبلي برگشت داده مي‌شود.

برخي مصاديق شهرت‌هاي ممنوعه

به گزارش ايسنا، ثبت احوال سالانه با حدود يكصدهزار تقاضاي تغيير شناسنامه به دليل تغيير در نام و نام خانوادگي مواجه است وهر ساله با بخشي از تقاضاهاي تغيير نام خانوادگي به دليل بدمعنا، مستهجن و غيرمتعارف بودن آنها موافقت مي‌شود.

گرگي، گرگوند، پياده، سواره، حلقه به گوش، افيوني، گوش‌بر، بنده گنهكار، دو كله، سوراخ، عملي، كچل‌وند، تيغ‌زن، دو سر قندي، چه دانم، گاوي، تب‌خال‌پور، پالان‌دوز، قوري، پيش‌دستي، بزهكار، دويستي، دل كبابي و شمري، تنها برخي از نام‌هاي خانوادگي غيرمتعارفي هستند كه ثبت احوال به‌دليل نامناسب و بدمعنا بودن، با درخواست تغيير آنها در سال‌هاي پس از انقلاب اسلامي موافقت كرده است.

به گزارش ايسنا، نام خانوادگي يا شهرت اغلب بر اساس شغل، اعتقادات مذهبي، محل تولد و زندگي و يا شهرت افراد به يك خصلت انتخاب شده و زنجيروار تا به امروز ادامه يافته است. شايد نام خانوادگي كليد واژه‌ي شناخت گوشه‌اي از حيات پدران‌مان باشد، اما با اين حال ابتكار پهلوي اول در اجبار به‌كارگيري نام خانوادگي، از آنجا كه چارچوب‌بندي مدوني نداشت و تقريبا هيچ محدوديتي در نام‌گذاري پيش‌بيني نشده بود، برخي ايرانيان را تا چند دهه‌ي بعد به مشكلات و تبعات نام‌هاي نامناسب انتخاب شده از سوي اجدادشان دچار كرد.

با اين همه، قانون ثبت احوال راه را براي اصلاح نام‌خانوادگي نامناسب بازگذاشته و آن دسته از كساني كه نام خانوادگي آنها به يكي از دلايل ذكر شده در قانون نامناسب و ممنوع شناخته مي‌شود، به سادگي مي‌توانند تقاضاي تغيير را به يكي از ادارات ثبت‌احوال يا دفاتر پيشخوان دولت تسليم كنند.