نگاهی به آموزش مسائل جنسی در مدرسه های آلمان

آموزش جنسی بخشی از درس بیولوژی در مدارس آلمان است و دانش‌آموزان به دور از تعلق قومی و یا مذهبی ملزم به شرکت در آن هستند. یکی از دبیران باتجربه بیولوژی در گفت‌وگو با دویچه‌وله از نحوه آموزش جنسی در مدارس این کشور می‌گوید.

به گزارش سایت دویچه وله، در سال‌های پایانی دهه ۱۹۶۰ همراه با موج وسیع جنبش‌های دانشجویی و اعتراضات گسترده جوانان در بسیاری از کشورهای اروپایی و از جمله آلمان، نیاز نسل جوان به دگرگونی در سیستم‌های آموزشی و تربیتی در خانه و مدرسه و ایجاد فضایی بازتر در همه زمینه‌ها به چشم می‌خورد.

آن زمان، این نظر مورد توجه قرار گرفت که نوجوانان با مسائل جنسی نه از طریق شیوه‌های "غیرمعمول" و "پنهان" بلکه به شکل سیستماتیک و علمی و از طریق آموزش در مدرسه آشنا شوند. علی‌رغم انتقاد و مخالفت سخت محافل محافظه‌کار و کلیسای کاتولیک، آموزش مسائل جنسی به عنوان بخشی از درس زیست‌شناسی در بسیاری از مدارس آلمان پذیرفته شد و نخستین کتاب‌های درسی در این زمینه به چاپ رسیدند.

حمایت قانونی از تدریس مسائل جنسی در مدارس، موجب شد آن دسته از والدینی که مخالف شرکت فرزندان خود در کلاس‌های آموزش جنسی بودند، در مرجله اول جریمه بپردازند و در صورت تکرار، با پیگرد قضایی و مجازات روبرو شوند.

در آلمان آموزش مسائل جنسی بخشی از درس زیست‌شناسی است و در این چارچوب در مدارس تدریس می‌شود. اطلاعات عمومی در مورد اندام‌های جنسی و کارکرد آنان، بلوغ و تغییرات اندام‌های جنسی در طول سال‌های زندگی، روابط جنسی، حاملگی و زایمان، بیماری‌های جنسی و راه‌های جلوگیری از آن‌ها، خشونت و سوءاستفاده جنسی از جمله مسائلی هستند که در این دروس مورد توجه قرار می‌گیرند. برای تدریس این درس از جمله وسایل و مدل‌های پلاستیکی یا چوبی و وسایل جلوگیری استفاده می‌شود تا دانش‌آموزان بتوانند به‌طور عملی استفاده از وسایل بهداشتی و پیش‌گیرنده را بیاموزند.

از دهه هشتاد میلادی به بعد نیز، به موضوع ایدز و راه‌های مقابله با ابتلا به این بیماری در ساعات آموزش جنسی مدارس به طور ویژه توجه می‌شود.

به نظر کارشناسان تربیتی، آموزش علمی مسائل جنسی در مدارس به ویژه در زمانی که نوجوانان امکان استفاده غیرکنترل‌شده از وسایل ارتباط جمعی و اینترنت را یافته‌اند، اهمیت به مراتب بیشتری یافته است. طبق نتایج یک پژوهش که در مجله جوانان "براوو" در آلمان به چاپ رسیده، از هر سه کودک ۱۱ تا ۱۲ ساله یک نفر عکس‌ یا فیلم ‌پورنوگرافی را از طریق اینترنت در کامپیوتر و یا تلفن دستی خود دیده است. این موضوع در نوجوانان ۱۳ تا ۱۷ ساله تا سه‌چهارم تعداد دانش‌آموزان شرکت کننده در تحقیق را شامل شده است.

در کلاس‌های آموزش جنسی در مدارس آلمان، دانش‌آموزان با واژگان علمی برای مطرح کردن پرسش‌های خود در زمینه روابط جنسی و اندام‌های تناسلی آشنا می‌شوند. آن‌ها می‌توانند هر نوع پرسشی را در ارتباط با مسائل جنسی به طور مستقیم در کلاس‌های درس و یا حتی بدون نام در اوراقی طرح کنند که از سوی معلمان در کلاس پخش می‌شود. مربیان سپس موضوع را در کلاس مورد بحث قرار خواهند داد.

در مدارس آلمان، به موضوع‌ عشق نیز نه از جنبه بیولوژیک آن، در درس‌هایی دیگری مانند فلسفه و اخلاق پرداخته می‌شود.

دیتر پترز، دبیر باسابقه زیست‌شناسی در ایالت نوردراین ‌وستفالن در زمینه چگونگی آموزش جنسی در مدارس آلمان به پرسش‌های دویچه‌وله پاسخ داده است.

آقای پترز در چه سنی، به عبارت دیگر در چه کلاسی دانش‌آموزان در مدارس با مسائل جنسی آشنا می‌شوند؟

در دبیرستان‌های آلمان دانش‌آموزان در حدود ده سالگی با این موضوع آشنا می‌شوند. در آلمان چهار سال اول کودکان به مدرسه ابتدایی می‌روند و کلاس پنجم در دبیرستان تدریس می‌شود. اولین بخش درس زیست‌شناسی در کلاس پنجم به مدت یک سال تدریس بیولوژی بدن انسان است و در این چارچوب آموزش جنسی به عنوان بخشی از درس محسوب می‌شود.

برای بار دوم زمانی که دانش‌آموزان حدود پانزده ساله هستند، یعنی در کلاس نهم دبیرستان آموزش جنسی به عنوان بخشی از درس زیست‌شناسی است. به غیر از آن در کلاس‌های دیگر نیز مثلا وقتی آموزگاران مورد تولید مثل گیاهان و یا حیوانات صحبت می‌کنند، طبیعی است که به موضوع انسان و رابطه جنسی هم اشاره می‌شود. در این زمان هم اگر پرسشی در این ارتباط از سوی دانش‌آموزان مطرح شود پاسخ داده خواهد شد.

و از چه زمانی به بچه‌ها آموزش جنسی داده می‌شود؟

از زمانی که من در مدارس آلمان کار می کنم، که مدتی بیش از ۳۰ سال است آموزش جنسی به عنوان بخشی از درس زیست‌شناسی در حوزه بیولوژی انسان تدریس می‌شود. اواخر سال‌های ۶۰ نحوه تدریس این موضوع برای دانش‌آموزان جزو درس‌های دانشگاهی ما بود.

تا پیش از آن هم به نوعی در برخی از مدارس به این موضوع اشاره می‌شد مثلا در دوران مدرسه ما هم دانش‌آموزان با موضوع آموزش جنسی آشنا می‌شدند اما نه به شکل تدریس امروزی آن در مدارس. در واقع همیشه این موضوعی بوده که در محدوده دروس زیست‌شناسی به آن اشاره شده‌ است.
 
آیا شرکت در کلاس‌های آموزش جنسی برای دانش‌آموزان اجباری است؟ اقلیت‌های قومی و یا مذهبی با موضوع آموزش جنسی در مدارس چطور برخورد می‌کنند؟

من در تمام سال‌هایی که تدریس می‌کردم با چنین مشکلی روبرو نشده‌ام. بدیهی است که بخشی از درس بیولوژی، بیولوژی انسان و آموزش درباره اندام‌های جنسی اوست.
در کلاس پنجم پیش از شروع تدریس آموزش جنسی ما نامه‌ای به والدین می‌نویسیم و موضوع درس را در آن‌ مطرح می‌کنیم تا اگر کودکان در این زمینه پرسش‌هایی را با پدر و مادرها مطرح کردند، آن‌ها آمادگی پاسخگویی را داشته باشند. اما من تا به حال با موردی برخورد نکرده‌ام که والدین مخالف شرکت فرزندشان در این بخش از درس باشند.

آیا کتب یا جزوه‌های درسی آموزش جنسی برای کودکان از سوی اداره آموزش و پرورش و یا سازمان‌های دولتی و یا غیر دولتی آماده می‌شوند و یا فیلم‌های آموزشی و وسایلی در کلاس نشان داده می‌شود تا برای مثال دانش‌آموزان استفاده از کاندوم را یاد بگیرند؟

مواد درسی در کتاب‌های درس بیولوژی در اختیار معلمان قرار می‌گیرد. این کتاب‌ها در ایالات مختلف آلمان تنها ممکن است تفاوت اندکی با یکدیگر داشته باشند. در هر صورت پایه آموزش کتاب‌های درسی است و علاوه بر آن از سوی سازمان‌های مختلف آموزشی هم ما جزوه‌هایی را مثلا در مورد حفاظت و پاکیزگی اندام‌های جنسی و یا عکس‌ها و پلاکارد‌های آموزشی دریافت می‌کنیم.

برای تدریس در کلاس نهم برای مثال زمانی که به دانش‌آموزان راه‌های جلوگیری از حاملگی و حفظ بهداشت در زمان رابطه جنسی آموزش داده می‌شود و نشان داده می‌شود که دختران در زمان عادت ماهیانه چطور از نوار بهداشتی استفاده کنند. از روی همین مدل‌ها دانش‌آموزان با نقاط حساس آشنا می‌شوند.
 
این وسایل در مدرسه نگهداری می‌شوند و زمانی که معلمی برای تدریس به آن احتیاج داشته باشد در اختیار وی قرار می‌گیرد. در مورد نشان دادن فیلم‌های آموزشی از این سیستم تا حدود ده پانزده سال پیش بیشتر استفاده می‌شد و امروزه مدل‌ اندام‌های تناسلی مستقیما در اختیار دانش‌آموزان است تا آن‌ها بتوانند بهتر با کاربرد وسایل جلوگیری  آشنا شوند.

سن بلوغ در دخترها و پسرها متفاوت است و پسرها با کمی تأخیر این مرحله را از سر می‌گذرانند. با توجه به این که کلاس‌های درسی در آلمان مختلط هستند، برخورد پسرها و دخترها به این موضوع متفاوت نیست؟

این درست است اما ما کلاس‌های آموزش جنسی را برای هر دو جنسیت همراه با هم برگزار می‌کنیم. درست است که سن بلوغ در دخترها و پسرها متفاوت است اما در یک جنسیت هم برخی از دخترها و پا پسرها زودتر و برخی دیرتر بالغ می‌شوند. طبیعی است که برخی از دانش‌آموزان اطلاعات و یا تجربه بیشتری در این مورد دارند، مثلا به دلیل استفاده از اینترنت، و برخی کمتر. ما امکان مجزا کردن دانش‌آموزان را نداریم و طبق برنامه درسی به همه دانش‌آموزان کلاس درس داده می‌شود. ممکن است پرسش‌های دانش‌آموزان متفاوت باشد اما با تشکیل گروه‌های کاری مختلف در کلاس این مسئله حل می‌شود.

چه پرسش‌هایی بیشتر از سوی دانش‌آموزان مطرح می‌شوند؟ آیا مثلا عادت ماهیانه و یا جلوگیری از بیماری‌ها و بارداری پرسش‌هایی هستند که اغلب مطرح می‌شوند؟ اطلاعات اولیه دانش‌آموزان معمولا از کجاست؟

اطلاعات اولیه در مورد رابطه جنسی امروزه در میان دانش‌آموزان به مراتب بیشتر از گذشته است و اغلب از طریق اینترنت و یا صحبت با والدین به دست آمده است. در کلاس پنجم ما بیشتر در باره اندام‌های جنسی و کارکرد آن‌ها صحبت می‌کنیم. در کلاس نهم راه‌های جلوگیری از بارداری موضوع محوری است. این مسئله برای دانش‌آموزان در سنین حدود ۱۴ یا ۱۵ سال بیشتر مورد توجه است. در کلاس نهم علاوه بر آن در باره بیماری‌های جنسی بحث می‌شود. خطرات بیماری ایدز و لزوم حفاظت از خود در هنگام رابطه جنسی، دوره عادت ماهیانه دختران و تغییرات هورمونی بدن در این دوران هم در کلاس نهم تدریس می‌شود.

پرسش‌های دختران دانش‌آموز و پسرها متفاوت است؟

در کلاس پنجم اغلب پسرها خجالتی‌تر هستند و دخترها کنجکاوی بیشتری دارند. در کلاس نهم معمولا برعکس اما در اصل تفاوت پرسش‌ها اینقدر نیست که قابل تأمل باشد.

آقای پترز، شما از اینترنت گفتید و این که چطور دانش‌آموزان بخشی از اطلاعات خود را از این طریق کسب می‌کنند. اینترنت چه نقش منفی‌ احتمالی در دادن اطلاعات احیانا نادرست، خشن و یا پورنوگرافی به کودکان و نوجوانان بازی می‌کند.

من هم در این امر خطر می بینم. در واقع جمع‌آوری دانستنی‌ها از این طریق، روش واقع‌بینانه‌ای نیست. مهم این است که در کلاس‌های درسی دبیرستان از طریق طبیعی و درستی این آموزش به دانش‌آموزان داده می‌شود. کودکان می‌آموزند که پایه رابطه جنسی تنها در تحریک دائمی بودن و آمادگی دائمی دوست یا پارتنر برای رابطه جنسی نیست. برای ما سخت است که اطلاعات به دست آمده از طریق اینترنت را به راه صحیحی سوق دهیم.

آیا کودکان در مطرح کردن پرسش‌ها دچار مشکل نمی‌شوند؟ احتمالا برای آن‌ها سخت است که واژگان درست را برای بیان مسائل جنسی بیابند و یا اگر با این واژگان آشنا باشند بیشتر محاوره‌ای است؟

در کلاس پنجم به عنوان درس پایه‌ای تمام ارگان‌ها بدن با نام علمی‌شان به کودکان آموزش داده می‌شود تا آن‌ها مجبور نباشند از واژه‌های محاوره‌ای برای بیان پرسش‌های خود سود جویند. در نتیجه دانش‌آموزان می‌توانند از این طریق بدون احساس خجالت مسائل خود را با استفاده از واژگان علمی مطرح کنند. طبیعی است که وقتی آن‌ها نمی‌دانند آیا استفاده از این یا آن واژه درست است و یا نادرست، در بیان پرسش خود تردید می‌کنند.

در کلاس نهم همراه با شروع تدریس این بخش از درس، من برگه‌هایی را بین دانش‌آموزان توزیع می‌کنم و آن‌ها می‌توانند پرسش‌های خود را در ارتباط با مسائل جنسی بدون ذکر نامشان در آن مطرح کنند. دانش‌آموزان از این طریق حتی اگر جسارت مطرح کردن پرسش را از طریق شفاهی نداشته باشند آن را از طریق پرسش کتبی مطرح می‌کنند و من در شروع درس قول می‌دهم که به هر سوالی پاسخ دهم. برخی به پرسش‌ها به بحث گذاشته می‌شوند و کودکان یاد می‌گیرند که بدون ترس و خجالت مسائل و نظرات خود را مطرح کنند.

تا چه حد دانش‌آموزان درس را جدی می‌گیرند و یا پرسش‌ها باعث ‌خنده آن‌ها می‌شوند؟

در ابتدا اغلب آن‌ها به هر سوالی می‌خندند. شاید به این دلیل که به نوعی موضوع خودشان هم هست. اما پس از گذشت دو سه جلسه که می‌بینند در کلاس درس به این موضوع هم درست مانند هر بخش دیگر بیولوژی برخورد می‌شود، خنده پایان می‌گیرد وموضوع را جدی‌تر دنبال می‌کنند.

برای تدریس آموزش جنسی چند ساعت در برنامه آموزشی مدارس در نظر گرفته شده است؟

تعداد ساعت‌های درسی و زمان ضروری برای تدریس این موضوع از پیش تعیین نشده و هر معلمی به نسبت پرسش‌های مطرح شده از سوی دانش‌آموزان وقت بیشتر و یا کمتری را در این بخش درس بیولوژی به آن اختصاص می‌دهد. به نسبت ارتباط پرسش‌ها با بخش‌های دیگر بیولوژی آموزگار می‌تواند تا سه ماه از کلاس‌های زیست شناسی را برای بحث و در نظر گیرد. پیش می‌آید که دانش‌آموزان پرسش‌های کمتری را مطرح می‌کنند و می‌توان پس از شش هفته به این بحث خاتمه داد و به موضوع‌های دیگر بیولوژی پرداخت؛ در واقع دو یا سه ساعت زیست شناسی در هفته برای دانش‌آموزان در نظر گرفته شده که در مجموع برای شش هفته حدود ۱۵ ساعت به این موضوع اختصاص می‌یابد.

امروزه گفته می‌شود به دلیل استفاده وسیع از وسایل ارتباط جمعی و اطلاعاتی که از طریق اینترنت در اختیار قرار کودکان و نوجوانان قرار می‌گیرد، نسل جدید با خیلی از مسائل از جمله با موضوع ارتباط جنسی خیلی زود مواجه می‌شود. آیا تجربه شما هم در این مورد چنین بوده است؟ آیا می‌توان مدعی شد که تجربه اولین رابطه جنسی بین جوانان آلمانی در سنین پایین‌تری اتفاق می‌افتد؟

بله واقعا درست است. آمار و تحقیقات علمی هم نشان‌دهنده همین موضوع هستند. سن بلوغ میان نوجوانان هم تقریبا یک سال به نسبت چهل سال کاهش یافته است. زمان معینی برای آغاز بلوغ در بدن انسان تعیین نشده است. عوامل بیرونی و تجارب نوجوانان هم در زمان شروع تغییرات بلوغ در بدن نقش دارند. به همین دلیل امروزه در جوامع غربی بلوغ در سنین پایین‌تری اتفاق می‌افتد و پرسش‌های نوجوانان هم در این زمینه در سنین پایین‌تری مطرح می‌شوند.
 
با وجود آموزش جنسی دانش‌آموزان و راه‌های جلوگیری از حاملگی در مدرسه، گاهی اخباری هم در آلمان از باردار شدن یک دختر دانش‌آموز منتشر می‌شود. در این صورت وضعیت این دانش‌آموز و ادامه تحصیل وی چه می‌شود؟ سرنوشت این بارداری ناخواسته به کجا کشیده می‌شود؟

چنین موضوعی خیلی به‌ندرت ممکن است اتفاق بیافتد. در مدت سی سالی که من درس زیست‌شناسی تدریس می‌کنم یک بار ده سال پیش در دبیرستان ما چنین موردی پیش آمد. مدرسه به این دانش آموز شش ماه مرخصی داد و پس از این مدت او به کلاس درس و مدرسه برگشت. اگر دانش‌آموز کمتر از ۱۶ سال داشته باشد او به همراه والدینش در مورد ادامه حاملگی و یا کورتاژ صمیم می‌گیرد و از ۱۶ سالگی دانش‌آموز خود می‌تواند در مورد نگاه‌داشتن کودک تصمیم بگیرد و در هر صورت مدرسه در این امر دخالت نمی‌کند. ولی مسئولان مدرسه و اداره آموزش و پرورش به دختر دانش‌آموزی که ناخواسته باردار شده کمک می‌کنند. نهاد‌هایی در آلمان هستند که به‌طور ویژه امکانات مالی و یا حمایت روحی و روانی لازم را در اختیار چنین دانش‌آموزی قرار می‌دهند.