نقش و نگار حنا در جزیره قشم

مردم قشم حنا را گیاهی بهشتی می دانند و نقش ها و نگاره های زیبا و متنوع حنا بر دست و پای نو عروسان و تازه دامادهای قشمی را وانمودی از شگون و شکوفایی زندگی در سرزمین قشم می شمارند.
 
در باور مردم جزیره قشم ˈحنا از جنت استˈ و اثری از بهشت و نشانه ای از شادی، مهر و نیکبختی دارد، حنا که در گویش محلی به آن ˈحنیرˈ می گویند با خود خنکای دریا را به همراه دارد و برای تمام آفت های پوستی و تاول های دردناک درمانی موثر است، شاید آبی باشد که بر آتش می ریزند.
 
به گزارش ایرنا، پدید آوردن نگاره های بر دست و پا به ویژه دست و پای عروسان نه تنها بخشی مهم از جشن عروسی سنتی قشم، بلکه در شمار هنرهای ممتازی است که زنان و دختران جزیره به آن علاقه دارند. از حنا علاوه بر عروسی ها درجشن های دیگر نیز استفاده می شود مانند: عید سعید فطر و قربان که مهمترین اعیاد در جزیره قشم است .
 
حنابندان مشهورترین آیینی است که در بر پایی آن حنا نقش کلیدی دارد. آیین عروسی در قشم با حنابندان آغاز می شود و در باور عوام بستن حنای عروس از واجبات است و بستن آن به دست و پای عروس و داماد لازم و از بخش های جدا نشدنی جشن عروسی است.
 
در گذشته در جزیره قشم به هنگام جشن عروسی، سه شب را به حنابندان اختصاص می دادند و تمام دست و پای عروس را با این نگاره ها می پوشانند و معتقد بودند که این کار برای عروس سبز بختی به همراه می آورد .
 
روز اول را «حنیر دزی» می گفتند. درشب این روز تنها بستگان نزدیک عروس دعوت می شدند و به هیچ روی حنای عروس یا داماد به کسی داده نمی شد و صرفا درآیین به کار می رفت.
 
شب دوم را «حنیر راستی» می گفتند، معمولاً در این شب اغلب نزدیکان و آشنایان به جشن دعوت می شدند.
 
شب سوم حنابندان « حنیر عَوَضا» نام داشت. در این شب بخشی از حنای عروس و داماد با هم « عوض» می شد. بستن حنای عروس و داماد به عهده زنان بود و این کار را نیز گروهی از زنان آشنا و نزدیک انجام می دادند.
 
هنگام برگزاری آیین حنابندان زنان گرد عروس و داماد می ایستادند و با خواندن اشعاری در مدح پیامبر و ائمه که به باسنک مشهور است و همچنین اشعار موزون دیگر، تکه پارچه هایی را که در دست داشتند، تکان می دادند و می خواندند.
 
البته زنان مسن هم از حنا استفاده می کنند ولی به صورت ساده، کف پا و دستشان را می پوشانند. قبلا حنای مصرفی را از هند تهیه می کردند و با لیمو عمانی و چای و شکر مخلوط می کردند تا حنا پررنگ تر می شود. در حال حاضر حنا را از دبی به قشم وارد می کنند.
 
** انواع نقوش
 
نقوشی که در نگاره های حنا به کار می روند، پیچش متفاوت و نامتعارف گل و برگ هایی است که در سوزن دوزی ها هم استفاده می شوند. در گذشته از خطوط بسیار ساده برای ترسیم نقوش حنا استفاده می شد. نقوشی مانند خورشید و درخت نخل و نقاط ریز از رایج ترین اشکال مورد استفاده بوده است.این نقوش به صورت ذهنی ترسیم می شد و هیچ نوع طرح یا نقشه آماده ای نداشت. به مرور زمان بر تنوع و گستردگی آنها اضافه شده است.
 
در نقوش مورد استفاده از دیگر صنایع دستی جزیره و از جمله گلابتون دوزی ها ایده گرفته شده است. دختران و زنان جزیره علاقه وافری به این طرح ها و ترسیم آنها با حنا دارند و تمام سطح دست و انگشتان را با آنها می پوشانند. این نگاره ها هم در گلابتون دوزی و هم در حنا تراویده ذهن خلاق زنان است. گلبوته ها و نگاره های حنا در قدیم به وسیله سوزن و یا مغ بر دست و پا زده می شد، اما امروزه از قیف های مخصوص برای نشاندن خمیر حنا بر دست و پا و ماندگاری طرح ها استفاده می شود.
 
نقوش این تزئینات بیشتر گیاهی بوده و در حال حاضر اکثر نقوش حنا منشا غیر ایرانی دارد و از کاتالوگ های عربی گرفته می شود، همچنین از شابلون های آماده وارداتی نیز برای نقش انداختن بر روی دست و پا استفاده می کنند.
 
** تاریخچه حنا
 
حَنا (به انگلیسی: Henna یا Hina)‏ گیاهی است از رده «دو لبه ای های جداگلبرگ» که خود تیره مشخصی را بنام «حنا» می سازد، این گیاه به صورت درختچه ای است که در شمال و مشرق آفریقا و شبه جزیره عربستان و ایران و هند کشت می شود.
 
حنا از زمان‏های بسیار دور به عنوان یک نوع رنگ شناخته شده است و یکی از قدیمی‏ترین ترکیبات آرایشی و بهداشتی در جهان به شمار می‏رود. مطالب بسیاری درباره نخستین خاستگاه درخت حنا گفته شده است. عده ای ˈهندˈ را نخستین خاستگاه حنا می دانند. اما برخی دیگر نخستین خاستگاه و رویشگاه حنا را « مصر باستان» می دانند و بر این پندارند که این گیاه در سده 12 میلادی از مصر به هند برده شده است. پژوهش های باستان شناسی نشان می دهد که در مصر باستان از حنا، پیش از عمل مومیایی، برای رنگ کردن انگشتان دست و پای فراعنه استفاده می کردند. حتی مومیایی هایی پیدا شده که با پارچه هایی با حنا رنگ شده پیچیده شده بودند.
 
با این همه، کاربرد حنا اختصاص به فراعنه نداشت و مردمان دیگر نیز از حنا برای آذین دست و پا و مسایل دارویی- پزشکی استفاده می کردند. در هند ناخن ها و انگشتان عروس‏ها را با حنا رنگ می‏کردند در قرون وسطی اطبای عرب از حنا به عنوان داروی مؤثر یاد کرده‏اند. حنا برای سوختگی‏ها، زخم‏های دهان و آبسه‏ها مطرح بوده است. در زمان های گذشته این باور رایج بود که در مواد سرخ رنگی چون«گل اخرا»، « خون» و « حنا» قدرتی نهفته است که آگاهی انسان را از نیروهای فرا زمینی بیشتر می کند. از این روی ، برای نگهداری چنین« معنویت» و « نیرویی » از این گیاه بهره می گرفتند.
 
نخستین گواه مکتوبی که به گونه ویژه، کاربرد حنا را برای آذین دستان زنان و نو عروسان نشان می دهد افسانهˈ اوگاریت بَعَل و آنات ˈ است که به 2100 سال پیش از میلاد باز می گردد. گذشته از مناطق بسیار در خاورمیانه و آفریقا، در جنوب چین نیز از حنا در برگزاری مراسم و آیین های گوناگون استفاده می کردند. و راهبان بودائی در مراسم مذهبی خود هنوز هم از گل های معطر حنا استفاده می‏کنند.
 
روشن است که کشت و کاربرد حنا در ایران به گذشته های بسیار دور باز می گردد و این گیاه یکی از فراوردهای مهم کشاورزی بوده که هم در داخل ایران کاربرد بسیاری داشته و هم در بخش فراوانی از آن به خارج صادر می شده است. مرکز اصلی کشت حنای ایران کرمان و به ویژه بم و بهرام آباد و پاره ای از مناطق جنوب به ویژه هرمزگان است.
 
** انواع حنا
 
به طور کلی سه نوع حنا وجود دارد که با توجه به رنگ بخش بندی می شوند: سرخ، سیاه و کم رنگ. پر طرفدارترین گونه حنای سرخ و پس از آن حنای سیاه است. از حنای کمرنگ بیشتر برای خنک کردن و ترمیم پوست استفاده می کنند.
 
برای خنک شدن بدن حنای کم رنگ را با مقداری آب می آمیختند و فرد در مخلوط آب و حنا می خوابید تا پوست بدنش خنک شود بدون اینکه پوست رنگ ویژه ای به خود بگیرد.
 
ˈخواص حناˈ
 
حنا به گفته حکمای طب سنتی ایران گیاهی سرد و خشک و هم گرم و خشک است. این گیاه برای بیماری های سر و چشم و دهان نافع است. ضماد برگ آن با برگ گردو برای سردرد توصیه شده است.از گذشته های دور تا امروز حنا یکی از مهم ترین و قابل توجه ترین گیاهان زینتی و دارویی برای ما ایرانی ها بوده است. این گیاه حتی جایگاه خاصی در آداب و رسوم ما دارد. کاربرد دارویی و استفاده از آن در برگزاری آیین ها و مراسم از عمده کاربردهای حنا در گذشته بوده است. همچنین از ویژگی گندزدایی و زدایندگی آن برای تمیزی و خنکی پوست و مو بهره گرفته اند. بسیاری از آفریقایی ها و آسیایی ها از این ماده ارزان و در دسترس برای خنک کردن و تمیزی موهایشان در ماه های گرم استفاده می کردند و حنا در آیین های گوناگون،از جمله عروسی، ختنه سوران، زار و مراسم دیگر کاربرد داشته است.