سد سازی؛ گزینه اجتناب ناپذیر برای مدیریت آب

در دهه اخير، آب به عنوان يك موضوع مهم در كانون مباحثات و مذاكرات بين المللي قرار گرفته و تقريباً هيچ نشست بين المللي را كه در آن آينده اداره جهان در هزاره سوم ميلادي مطرح باشد نمي‌توان سراغ گرفت كه در آن آب و مديريت آن به صورت يكي از اصلي ترين عوامل و عناصر در دستور كار قرار نداشته باشد.

بر اساس مطالعات ملی و بین‌المللی، ایران جزء کشورهایی است که در حال حاضر در تنش آبی به سر می‌برد و هر ساله بر شدت این تنش افزوده می‌گردد.
طبق استانداردهای جهانی، شهرهایی که سهم سرانه آب آنها بین 1700-1000 متر مکعب در سال است، شهرهای تحت فشار و شهرهایی که سهم سرانه آنها کمتر از 1000 متر مکعب در سال است، شهرهای در تنگنا و فقر آبی تلقی می گردند. سهم سرانه شهر تهران، حدود 500 متر مکعب در سال است که نشان می‌دهد کلان شهر تهران در زیر فقر آبی بسر می برد.

یکی از منابع آب پایدار در گذشته که کشور از جمعیت کمتری برخوردار بوده است، آب زیرزمینی می‌باشد. در اثر افزایش نیاز آبی و برداشت آب از منابع آب زیرزمینی، این منبع پایدار کاهش چشم‌گیری یافته است، بطوری‌که بسیاری از کارشناسان معتقدند احیاء این منبع پایدار در آینده حتی در صورت وجود نزولات جوی کافی نیز، امکان‌پذیر نیست لذا این موضوع باعث شده است که تنها منبع قابل دسترسی، منابع آب سطحی ناشی از بارش‌ها باشد و مهار این منبع را به عنوان یکی از مهمترین راهکارهای خروج از بحران آب تبدیل کند.

در چنین شرایطی سدسازي براي حفظ حيات و تداوم امنيت ملي و نيز افزايش ظرفيت ذخيره سازي و گسترش منابع آب و استحصال انرژي برقابي مخصوصاً براي مناطقي كه با كمبود و بحران آب مواجه هستند، لازم و حياتي است. سدهاي مخزني كه يكي از دستاوردهاي مديريت آب به منظور كنترل منابع آب هستند، اهداف چند منظوره دارند و علاوه بر ذخيره سازي و جلوگيري از هدر رفتن آب در زمان سیلاب و تامين آب بخش هاي مختلف كشاورزي و شرب و نيز كنترل سيلاب ها و خسارت هاي ويرانگر آن به مزارع و تاسيسات شهري و روستايي و به منظور توليد برق به كار مي روند. نيروگاه هاي آبي از شاخص‌ترين نيروگاه هاي سازگار با محيط زيست هستند كه به علت سهولت و هزينه‌هاي کم‌ بهره‌برداري، علاوه بر اهداف چندمنظوره برای كمك به پايداري شبكه مورد استفاده قرار گيرند

از طرفی با احداث اصولی سدها خسارات انساني و مالي ناشي از وقوع سيلاب ها به حداقل مي‌رسد. سيلاب حدود 60 درصد از خسارات مربوط به بلاياي طبيعي را در دنيا تشكيل مي دهد. كشور ما در دهه گذشته به طور متوسط هر سال با 60 سيلاب روبه رو بوده است كه حدود 570 ميليارد تومان خسارت دربر داشته است و هر سال تقريباً 200 نفر جان خود را در اين رابطه از دست داده اند.

از طرفی با اینکه در احداث سدهاي مخزني، بخشي از اراضي در داخل مخزن قرار مي گيرند و از بين مي روند لیکن سطحي معادل چند ده برابر آن در پایین‌دست سد، قابليت كشاورزي مي يابند. همچنين سيلاب ها كه در عمل با سرعت زياد از مسيل ها و رودخانه ها عبور كرده و بعد از فرسايش خاك و ايجاد خسارت فراوان به درياها وارد مي شوند، در سدها ذخيره شده و به تدريج در طول سال استفاده مي شوند.

مطالعات دقيق كارشناسي توسط شركت هاي معتبر نشان مي دهد كشور ايران تا استفاده كامل از پتانسيل هاي منابع آبي و توسعه سدها فاصله زيادي دارد كه بخشي از اين پتانسيل ها در سال هاي اخير از طريق ساخت سدهاي بزرگي نظير كرخه، كارون3، كارون4، سيمره، گتوند و... توسعه داده شده است.

در کنار صنعت سدسازی مواردی همچون بهینه‌سازی الگوی مصرف در استفاده‌های شرب و بویژه کشاورزی، اصلاح قیمت و تعرفه آب مصرفی با توجه قیمت واقعی آن و عدالت اجتماعی، مهار كردن آبهاي سطحي حوضه‌هاي آبي مشترك با کشورهای همسایه و انتقال آب بين حوضه‌اي در جهت ایجاد توازن آبی کشور تاثیر بسزایی در پایدارسازی منابع آبی و مقابله با بحران کم‌آبی دارند. لذا امید می‌رود که با این توسعه‌ها بتوان با مشکلات پیش‌روی کشور ناشی از کمبود منابع آب که انتظار افزایش آن در آینده نیز وجود دارد، مقابله نمود.