«انتقام جويي»، محرك داعش

روزنامه اعتماد: وقتي كه تصاوير دهشتناك آتش سوزي يك نفر در قفس آهنين كه گفته مي شود خلبان اسير شده اردني نزد داعش است منتشر شد، طبيعي بود كه هر بيننده اي را از اين همه وحشي گري دچار حيرت و ياس و ترس كند، البته از اين نوع جنايت و بدتر از آن هم در گذشته شده است و در آينده نيز شاهد خواهيم بود. نكته اي كه در حال حاضر فرق كرده و در آينده نيز تشديد خواهد شد، امكان ضبط و ثبت و پخش جهاني اين اتفاقات است: اتفاقاتي كه اگر در گذشته رخ مي داد، يا كسي آنها را نمي ديد يا تعداد انگشت شماري متوجه مي شدند و سايرين نيز با فاصله زياد در اخبار يا در كتاب ها و روزنامه ها از آن مطلع مي شدند كه هيچ كدام از اين موارد اثرات انتشار ويديويي در اينترنت را ندارد.

 با وجود تاثرآوري اين صحنه ها نبايد فراموش كرد كه مشكل صرفاً از طريق ابراز ناراحتي و عصبانيت حل نمي شود، بايد ديد براي مواجهه با اين پديده چه راه حلي پيش روي جامعه جهاني است: پديده اي كه در حال حاضر بخش مهمي از سوريه و عراق را زير سلطه خود دارد و در ساير مناطق جهان هم كمابيش ديده مي شود و منحصر به اين منطقه هم نيست. چندي پيش ويديويي منتشر شد كه يك گروه احتمالاچريكي در امريكاي لاتين چهار زن را با اسلحه كشتند و به طرز فجيعي آنان را مثله كردند و احتمالافيلم را هم خودشان گرفته و منتشر كردند تا ايجاد رعب كنند. براي پاسخ به اين پرسش بيش از هر چيز ديگري بايد گفت كه در مبارزه با اين پديده چه كارهايي نبايد كرد.

 اين يادداشت در مقام طرح يكي از كارهايي است كه بايد از آن پرهيز شود، يعني «انتقام جويي.» هرگاه در مبارزه با داعش و گروه هاي مشابه آنان در دام «انتقام جويي» گرفتار شويم، خواه ناخواه در بازي امثال داعش وارد شده ايم. بزرگ ترين اقدام تروريستي، حمله به برج هاي دوقلو و حوادث ١١ سپتامبر بود. راهبرد اصلي بوش و حكومت امريكا و متحدان غربي آن نيز «انتقام» بود و «انتقام» و «انتقام». ولي نتيجه اين راهبرد چه شد؟ تولد داعش زير گوش امريكايي ها. گروهي كه القاعده در برابر آن نيروي مسالمت آميز و متمدن محسوب مي شود! اگر آن زمان القاعده در چند نقطه افغانستان و يمن فعال و تحت حمايت دولت هاي ديگر بود، امروز داعش سرزمين وسيعي را كه در نزديكي مرزهاي اروپاست به تصرف درآورده و خودش حكومت مي كند! و حتي در مصر و ليبي و... نيز فعال است.

به نظر مي رسد كه از اين تجربه درسي گرفته نمي شود و با به آتش كشيدن خلبان اردني، دولت اردن بلافاصله دو نفر از محكومين مرتبط با گروه هاي افراطي را اعدام كرد و جالب اينكه عبدالله، پادشاه اردن با چنان صلابتي اعلام كرد «پاسخ اردن، زمين را به لرزه خواهد آورد»، كه معلوم نيست با اين كار و سخن خود مي خواهد چه كساني را بترساند؟ داعشي ها به اين اظهارات خواهند خنديد! اين رفتار «انتقام جويانه»، چيزي جز خواست داعش و بازي در زمين آنها نيست.

    مطلوب آنان افتادن دولت ها در فرآيند انتقام گيري است. آنان از اين طريق مشروعيت خود را بيشتر مي كنند. اشتباه حكومت ها در اين است كه نمي دانند مجازات با انتقام فرق دارد. وقتي كه عمل مجازات را در ذيل مفهوم انتفام انجام مي دهند، خواه ناخواه مشروعيت اقدام خود را زير سوال مي برند و خود را در حد يك گروه راهزن تقليل مي دهند. نقطه قوت حكومت ها در انتقام گيري نيست. شايد در جنگ چنين پديده اي معنا داشته باشد، ولي در اعمال مجازات نه. مشكل اين است كه داعش يك گروه مبتني بر اكثريت يك جامعه نيست، كافي است اقداماتي كنيم كه گروه هاي اقليت به آنان بپيوندند.

 انتقام گيري حتي اگر دل اكثريت را خنك كند، سبب افراطي تر شدن اقليت ها مي شود و اين يعني حكومت انتقام گير، در حال كاشتن بذر خشونت و افراطي گري در زمين داعش است. متاسفانه ما عادت داريم در چنين شرايطي تمام توجه خود را به عامل جنايت، و در اينجا به گروه داعش، محدود و معطوف كنيم و عملكرد گروه مقابل را ناديده بگيريم، ولي واقعيت اين است كه داعش و امثال آن واكنشي به محيط سياسي و اجتماعي هستند و لذا بايد توجه خود را به اين محيط بيشتر كنيم. كشورهايي كه به نحو مستقيم يا غيرمستقيم در شكل گيري گروه داعش نقش داشته اند، پيش از هرگونه اقدام انتقامي بايد به نقد رفتاري گذشته خود بپردازند.

 به علاوه بد نيست كه نگاهي هم به وضعيت كنوني جهان، ولي از منظر ديگران، بيندازيم. ديگراني كه مي بينند انواع و اقسام جنايات در جهان در حال رخ دادن است. با هواپيماي بدون سرنشين خانه و كاشانه مردم را بمباران مي كنند و زنان و كودكان كشته مي شوند. حتي كساني كه اين كار را مي كنند، حاضر به تصويربرداري و پخش آن نيستند و از سوي هيچ مرجع جهاني و كشوري محكوم نمي شوند، ولي جهان در برابر داعش واكنش ديگري نشان مي دهد: چون مي بينند چه جناياتي مي كنند. آن نديدن موجب مشروعيت چنان اعمال نمي شود، و چه بسا آن جنايات پنهان به نحو بارزي در مشروعيت بخشي به اين جنايات آشكار نقش داشته باشند. بنابراين و در يك جمله مي توان گفت يك شرط مهم در مبارزه با داعش و گروه هاي مشابه، پرهيز از انتقام جويي و دست زدن به اقدامات مشابه داعش به ويژه از سوي دولت هاست.