بسته اجرايي مقابله با گرد وخاك، هم درد و هم درمان

امسال گرد و خاك بسيار زودتر از سال هاي قبل مناطق جنوب غربی کشور بویژه استان خوزستان را فراگرفت.

البته ماندگاري آن نيز نسبت به سال هاي گذشته بيشتر بود. تعطيلي مدارس، مراكز آموزشي و اداری و بروز بيماري هاي تنفسي بخش بسيار كوچكي از تبعات بحران گرد و خاك اخير بود لذا با عنايت هاي مقام معظم رهبري جلسه اضطراری برای رسیدگی به بحران هوای استان خوزستان به ریاست اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس جمهور ، و با حضور شماری از اعضای هیات دولت برگزار شد و دولت، وزير بهداشت را جهت بررسي علل وعوامل گرد و خاك به استان فرستاد.

نتيجه تلاش هاي دولت در مدت اخير منجر به تهيه بسته اجرايي مقابله با گرد و خاك گرديد. اين بسته كه با حضور رئيس سازمان حفاظت محيط زيست در اهواز رونمايي شد، حاوي نكات و موارد مهمي است كه در ادامه و با اين مقدمه كوتاه به بررسي آن مي پردازيم.

تكليف به انجام وظيفه ذاتي!

مطالعه جزئيات بسته اجرايي مقابله با گرد و خاك هم حاوي درد است و هم درمان.
اين بسته از اين نظر درمان است كه بعد از مدتها راهكارهايي اجرايي جهت مقابله با بحران گرد و خاك توسط مراجع رسمي در آن ارائه شده است. راهكارهايي كه قبلا توسط كارشناسان، فعالان محيط زيست و گروه هاي اجتماعي ارائه شده بود، ليكن ضمانت اجرايي براي آن وجود نداشت.

اما اين بسته به همان ميزان درد است و البته دردي بزرگتر و شديد تر. درد اين بسته زماني حس مي شود كه متوجه شویم وزارتخانه ها و سازمان هاي مختلف مكلف به انجام وظايفي شده اند كه آن وظايف عمدتا از وظايف ذاتي آنها به شمار مي روند. در اين بسته وزارت نيرو مكلف به تامين حق آبه تالاب ها شده است. وزارت نفت با آن همه ابهت و عظمت و استخراج نفت در اعماق درياها، از عهده آب هور العظيم برنمي آيد و با خشكاندن هور در حال استخراج نفت است. اين درد زماني بيشتر درک مي شود كه سازمان حفاظت محيط زيست حتي براي خود تكليف تعيين مي كند. احياي تالاب ها و مراقبت از اكوسيستم طبيعي منطقه بخشي از وظايف سازمان حفاظت از محیط زیست است كه تاكنون در اين بخش از كشور به فراموشي سپرده شده اند.

آيا كمي دير نيست!

رئيس سازمان حفاظت محيط زيست در پاسخ به اين همه درد و مشكلات زيست محيطي توپ را در زمين دولت هاي قبل انداخته و عنوان مي نمايد كه در دولت هاي قبل به اين موضوع بي توجهي شده است.
هرچند استدلال ايشان در اين زمينه تا حد زيادي درست است و نگارنده نيز با طرح برخي انتقادات غيرمنصفانه از دولت دراين خصوص موافق نيست، ليكن با توجه به گذشت زمان نسبتا قابل توجهي از تشكيل دولت يازدهم و عدم رفع برخی عوامل بحران، سوالات زير كماكان بي پاسخ مي باشند:  
-    اگر شوراي عالي آب با انتقال آب بين حوزه اي مخالف است، چگونه است كه طرح هايي چون بهشت آباد كماكان در حال پيگيري است؟

-    با توجه به تخصص خانم دكتر ابتكار در مسائل زيست محيطي و تجربيات گذشته در اين سازمان، چرا بعد از تشديد بحران به فكر ارائه بسته اجرايي مقابله با گرد و خاك شده اند؟

-    چرا بعد از وقوع بحران به فكر الزام وزارت نيرو به تامين حق آبه تالاب هاي استان شده ايد؟

-    اگر انتقال آب بين حوزه اي به صلاح نيست، چرا سازمان حفاظت از محيط زيست در ماه هاي قبل  موضع شفاف و درستي درمورد آن اتخاذ نكرده و صرفا به ارشاد در اين زمينه اكتفا نموده است؟

-    اگر استخراج نفت در دولت هاي قبل بدون رعايت مسائل زيست محيطي و بويژه خشكاندن تالاب ها همراه بوده، چرا پس از گذشت زمان نسبتا طولاني در دولت فعلي، وزارت نفت به رعايت اين مسائل مجاب شده است؟

-    چه زماني به اين قطعيت مي رسيم كه خود قادر به حل بحران هستيم يا اينكه مي بايست از تجربيات ساير كشورها در اين زمينه استفاده كنيم؟

و خلاصه كلام اينكه دولت تدبير و اميد و خانم دكتر ابتكار، زمان براي ارائه بسته اجرايي كمي دير نيست!؟

توانايي انجام تكليف و راه حل مقطعي!

وقتي شخصيت حقيقي يا حقوقي مكلف به انجام وظيفه اي مي شود، لازمه آن توانايي در انجام تكليف است. موضوعی که در بسته اجرايي پيشنهادي نه تنها به آن توجه نشده، بلكه راه برون رفت از اين معضل نيز پيش بيني نشده است.

به عبارتی در این بسته صرفا تكاليفي براي وزارتخانه ها و سازمان ها تعيين شده بدون اينكه به توانايي آنها در انجام تكاليف توجه شود. يا ابزارهاي مورد نياز مهيا گردد. با استناد به بسته اجرایی، موارد زير قابل توجه مي باشند:

شوراي عالي آب توان جلوگيري از اجراي طرح هاي بين حوضه اي نظير طرح بهشت آباد را ندارد(صرفا مخالفت مي كند)، سازمان محيط زيست نيز دراين خصوص صرفا نظر ارشادي دارد(به صلاح حوضه هاي آبي نيست). حال از تهيه كنندگان بسته پرسيده مي شود:

 درصورتيكه سياست هاي نادرست انتقال آب بين حوضه اي اصلاح نشود و الگوي مصرف آب بهينه نشود، در صورت ادامه خشكسالي ها ، چگونه وزارت نيرو قادر خواهد بود حق آبه تالاب ها را تامين نمايد؟

 علاوه براين اين در آینده نزدیک مشكل بشكل ديگري نظير قطعي پي در پي برق در تابستان گرم و طاقت فرسا ظاهر نمي شود؟

از این رو راهکارهای پیشنهادی در صورت عدم اصلاح سیاست ها و نیز اصلاح الگوی مصرف آب مقطعی می باشند.

كس نخارد پشت من، جز ناخن انگشت من

در بخش ديگري از بسته اجرايي آمده است: " وزارت امور خارجه هم مکلف شده با انجام هماهنگی های لازم با کشورهای همسایه زمینه مذاکرات برای حل مشکل گرد و غبارها را فراهم کند." استفاده از كلمه " زمينه" درجمله فوق بيانگر آن است كه در خوشبينانه ترين حالت، مسئولين بويژه وزارت خارجه  تلاش خود را براي ايجاد زمينه مذاكرات بعمل آورده اند، ليكن كشورهاي همسايه از اين موضوع استقبال ننموده اند. در تحليل چرايي اين امر مي توان اينگونه توضيح داد در شرايطي كه کانون ها و عوامل داخلي بحران در طول سالیان گذشته افزایش داشته اند و بسته اجرايي با تاخير يك دهه اي ارائه مي گردد، چگونه از كشورهاي همسايه انتظار داريم كه حاضر به همكاري جهت حل مشكل مردم كشورمان شوند.

سازمان هواشناسي مكلف به اطلاع رساني بموقع!

يكي ديگر از نكات قابل توجه بسته، تكليف سازمان هواشناسي به اطلاع رساني بموقع مي باشد. بر اساس مصاحبه مديريت بحران استانداري خوزستان با سيماي استان، فرايند اطلاع رساني درخصوص بحران گرد و خاك بدين گونه است كه ابتدا سازمان هواشناسي اطلاعات مربوط به سنجش وضعیت هوا را در اختيار ستاد بحران استان قرار می دهد و سپس ستاد مذكور با ارزيابي اطلاعات، درخصوص وضعيت بحراني هوا و لزوم تعطيلي مراكز آموزشي و اداري تصميم گيري مي نمايد. پروسه فوق داراي دو نقص و ايراد است.

 نخست اينكه تا زماني كه وضعيت هوا در شرايط بحراني قرار نگرفته، مسئولین امر از تصمیم گیری در این خصوص اجتناب می ورزند و ثانيا بواسطه بروكراسي اداري موجود، نتايج تصميمات ستاد پس از گذشت مدت زمان طولاني و در شرايطي كه مردم زمان قابل توجهي را در معرض گرد و خاك سپری نموده اند، در اختيار رسانه ها و مردم قرار مي گيرد.

لذا تكليف سازمان هواشناسي به اطلاع رساني بموقع صرفا از طريق خريد دستگاه هاي سنجش هوا مسير نمي باشد و ضروري است به منظور جلوگيري از خروج مردم از منازل، حداقل چندين ساعت قبل از قرارگيري وضعيت هوا در شرايط بحراني، درخصوص تعطيلي مراكز آموزشي و اداري تصميمات درست اتخاذ گردد.

آزموده را دوباره آزمودن خطاست!

يكي از مهمترين اركان مديريت نوين درهمه سيستم ها، موضوع نظارت مي باشد. اهميت و ضرورت اين ركن درمديريت به گونه اي است كه به واسطه آن حصول اطمينان ازصحت حركت همه عوامل به سمت اهداف تعيين شده محقق مي گردد.

با توجه به راهكارهاي بسته اجرايي ملاحظه مي شود كه بخش عمده اي از منشاء و كانون بحران، داخلي و در محدوده استان خوزستان مي باشد. لذا تحقق برنامه ها و طرح هاي بسته نيازمند نظارت كارآمد و جدي مي باشد. كه در اين بسته به نماينده عالي دولت در استان واگذار شده است.

این موضوع از آن جهت قابل توجه است كه تاکنون دولتمردان بخش قابل توجهي از انرژي خود را در حوزه سياست خارجي و رفع مشكلات اقتصادي و كاهش تورم معطوف نموده اند، و اين موضوعات مانع از توجه جدي آنها به بحراني شده كه تا بخش هاي مرکزی كشور در حال گسترش است.

 لذا اين وظيفه مسئولين استاني بوده تا بواسطه قرارگيري كانون بحران ها در استان، مشكلات زيست محيطي را به مركز منعکس کنند و موانع موجود در این زمینه را برطرف نمایند. بنابراین در شرايطي كه شوراي هماهنگي مديريت بحران استان از زمان تشكيل تاكنون كارنامه قابل قبولي در اين خصوص نداشته است، چگونه است كه نظارت بر حسن اجراي مفاد برنامه ها و طرح هاي بسته اجرايي برعهده نماينده عالي دولت در استان و به تبع آن شوراي مذكور نهاده شده است.