کلونی مورچه‌ها دست‌کمی از سنگرهای دفاعی ندارد. مورچه‌ها معمولا با شهامت از کلونی خود در برابر مهاجمانی که قصد دارند لانه‌شان را غارت و چپاول کنند، دفاع می‌کنند؛ اما سنگر مورچه‌ها نیز همانند هر دژ بظاهر تسخیرناپذیر، نقاط ضعفی دارد. درست است که برخی حیوانات ابزارهای پیشرفته‌ای نظیر پنجه‌های بلند یا حتی زبان کشیده را برای حمله و شبیخون به کلونی مورچه‌ها برگزیده‌اند، اما برخی دیگر هم هستند که چاره کار را در زیرکی و مهارت یافته‌اند.

اسب تروا در دنیای مورچه‌ها

فرآیند تکامل، برخی حشرات را چنان مجهز کرده که در عین ناباوری، قادرند نقاط ضعف مورچه ها و گذر از در های ضدسرقت آنها را شناسایی کنند. در حقیقت این روش های زیرکانه و عجیب است که به بعضی حشرات نظیر سوسک های جنس (Paussus) اجازه داده کلونی های بظاهر تسخیرناپذیر مورچه ها را براحتی فتح کنند.

روابط حاکم بر دنیای مورچه ها

عشق مورچه یا Myrmecophily واژه ای است که در مورد ارتباطات بین گونه ای میان مورچه ها و طیف گسترده ای از دیگر ارگانیسم ها نظیر گیاهان، برخی بندپایان و قارچ ها استفاده می شود. ارتباطات چندجانبه میان مورچه ها و دیگر موجودات زنده می تواند روابطی همچون همسفرگی یا حتی زندگی انگلی باشد.

همسفرگی نوعی همزیستی است که در آن یک طرف سود می برد و طرف دیگر نه سودی می برد و نه زیانی می بیند. اما در زندگی انگلی یک طرف معادله سود می برد و طرف دیگر به نوعی متضرر می شود. شواهدی علمی در دست است که نشان می دهد تکامل این نوع ارتباطات در مورچه ها باعث شده آنها از نظر اکولوژیکی و حتی فراوانی گوی سبقت را از موجودات زنده بربایند. تاکنون ده هزار گونه مورچه در کل جهان شناسایی شده است. سهم مناطق حاره در این تنوع منحصر به فرد را می توان خارق العاده توصیف کرد. راز این موفقیت نیز در تکنیک های همزیستی است. در بیشتر همزیستی هایی که میان مورچه ها و دیگر موجودات زنده برقرار می شود، طرفی نیست که بدون این رابطه همزیستی نتواند به بقای خود ادامه دهد، اما اغلب مورچه ها با فرصت طلبی، تمام وزنه موفقیت را به نفع خودشان سنگین تر می کنند. اکنون تازه ترین تحقیقات نشان می دهد با وجود موفقیت مورچه ها نباید زیرکی دیگر موجودات نظیر سوسک های جنس (Paussus) را هم نادیده گرفت؛ زیرا آنها می توانند براحتی با تقلید سه نوع زبان شایع میان مورچه ها آنها را فریب دهند.

اسب تروا وارد کلونی مورچه ها می شود

همان طور که اشاره شد، روابطی که مورچه ها با همسایگان خود ازجمله گونه های مختلف حشرات یا گیاهان برقرار می کنند، می تواند رابطه همزیستی (نفع هر دو طرف) یا در برخی اوقات رابطه انگلی (نفع یک طرف و ضرر طرف دیگر) باشد. یکی از مشهورترین این روابط انگلی را سوسک های جنس Paussus با مورچه ها دارند. روایت همزیستی منفی این سوسک ها با مورچه ها دقیقا مشابه داستان اسب ترواست. حتما این داستان مشهور تاریخی را شنیده اید؛ داستانی که در آن قوم تروا مغلوب حمله ناگهانی سربازان یونانی شد. سربازان یونانی برای ورود به شهر تروا اسبی چوبی ساختند و از طریق آن سنگر تسخیرناپذیر قوم تروا را تسخیر کردند. سوسک های جنس نیز دقیقا از همین روش زیرکانه برای ورود به سنگر مورچه ها استفاده می کنند و جالب اینجاست که از این طریق نه تنها زندگی بی دغدغه ای را در لانه مورچه ها در پیش می گیرند، بلکه گاه و بیگاه اعضای کلونی را می خورند.

تحقیقات دکتر وندی مور و جیمز رابرتسون از دپارتمان حشره شناسی کالج علم حیات و کشاورزی اوکراین نشان می دهد سوسک ها نه تنها با تقلید پیام های شیمیایی ـ که مورچه ها از طریق آنها با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند ـ مورچه ها را فریب می دهند، بلکه سه صدای مختلف از سه گروه مختلف را نیز همزمان تقلید می کنند. مورچه ها برای برقراری ارتباط با یکدیگر روش های پیچیده ای نظیر استفاده از بو و تولید صدا دارند. نحوه برقراری ارتباط اعضای مختلف یک کلونی با یکدیگر متفاوت است. نحوه ارتباط مورچه های کارگر با مورچه های سرباز یا حتی ملکه تفاوت هایی دارد. نتایج مطالعات اخیر حاکی از آن است که سوسک ها از سه آوای مختلف برای کپی برداری اصوات مورچه های کارگر، سرباز و ملکه استفاده می کنند. سوسک ها برای انجام این کار باید بتوانند طول موج و حتی فرکانس صدایشان را تغییر دهند. تحقیقات نشان می دهد آنها به حدی استادانه این کار را انجام می دهند که گاه حتی ملکه هم مغلوب آنها می شود. بدون تردید این اولین بار نیست که موجودی توانسته صدای مورچه ها را تقلید و آنها را فریب دهد؛ اما این نخستین بار است که نتایج تحقیق علمی نشان می دهد سه تکنیک مختلف برای تقلید صدای سه گروه مجزا از اعضای کلونی مورچه ها یعنی مورچه های کارگر، سرباز و ملکه در آن واحد توسط یک گونه خاص از حشرات مورد استفاده قرار گرفته است.

منبع: جام جم