نوزدهمین دوره مسابقات جهانی روبوکاپ با حضور 20تیم از 47 کشور دنیا در چین برگزار شد. این مسابقات هر سال به انتخاب فدراسیون جهانی روبوکاپ در یک کشور برگزار می‌شود. دورنمای روبوکاپ این است که تا سال 2050 تیمی از ربات‌های انسان‌نما در محیط واقعی با تیم انسان‌ها شرکت کنند و بتوانند در این رقابت، مقابل انسان‌ها به پیروزی دست پیدا کنند.

رباتیک، قطاری است که با سرعت پیش می‌رود

بر اساس این رویکرد در مسابقات روبوکاپ، لیگ های مختلفی در حوزه های مختلف تعریف شده تا در نهایت با تعریف صورت مساله های مختلف بتوانند به هدف نهایی که طراحی رباتی با خصوصیات انسانی است، دست پیدا کنند. لیگ ربات های انسان نما، ربات های فوتبالیست و ربات های شبیه ساز امداد و نجات از مهم ترین بخش های درنظر گرفته شده در مسابقات روبوکاپ است. یکی دیگر از بخش های مهم در این رقابت ها لیگ ربات های خانگی است که با هدف کاربرد در حوزه های عمومی طراحی و ساخته می شوند. در هر یک از این لیگ ها اهدافی مورد نظر است تا در نهایت بتوان براساس تجارب کسب شده در این لیگ ها ربات کاملی که بتواند از توانمندی احساسی و عملکردی شبیه انسان ها برخوردار باشد، طراحی کرد. اگرچه در این سال ها با گذشت زمان، تعداد تیم های شرکت کننده سیر نزولی داشته، اما با وجود مشکلاتی که در روند انتقال دانش از تیم های قبلی به نیروهای جوان وجود داشته، همچنان بسیاری از تیم های ایرانی شرکت کننده در این رقابت ها با دست پر بازمی گردند. در میزگردی با حضور حسام اکبری، سرپرست تیم شبیه سازی امداد و نجات دانشگاه صنعتی امیرکبیر، سید محمدرضا مدرسی، داور بین المللی و عضو کمیته فنی اجرایی فدراسیون جهانی روبوکاپ در لیگ ربات های شبیه سازی امداد و نجات و سروش صادق نژاد، عضو هیات رئیسه فدراسیون جهانی روبوکاپ در لیگ ربات های انسان نما و سرپرست تیم های اعزامی دانشگاه صنعتی امیرکبیر به مسابقات جهانی روبوکاپ، چالش ها و محدودیت های حوزه رباتیک کشور را مورد بررسی قرار داده ایم.

برگزاری مسابقات روبوکاپ تا چه اندازه در روند پیشرفت تیم های شرکت کننده تاثیرگذار است؟

مدرسی: یکی از وظایف کمیته فنی این است که بستری فراهم شود تا چشم اندازی که در نظر داریم، تحقق یابد. ما هر سال تلاش کرده ایم در لیگ شبیه سازی به سمتی حرکت کنیم تا این شبیه سازی به دنیای واقعی نزدیک تر شود. در دیگر لیگ ها نیز موضوعات دیگری مطرح است. ربات هایی که می خواهند در این لیگ، شهر را از پیامدهای ناشی از وقوع زلزله نجات دهند باید با بهره گیری از هوش محیطی اوضاع را تحت کنترل قرار دهند آتش سوزی را مهار کنند و شهروندان را از زیر آوار نجات دهند، به گونه ای که کمترین تلفات در شهر اتفاق بیفتد. در لیگ ربات های واقعی مسائل دیگری مطرح است. همچنین در لیگ ربات های سه بعدی موضوعات دیگری مطرح می شود. چند سال پیش قرار شد براساس قراردادی که بین دانشگاه و ستاد مدیریت بحران شهری بسته شد، از نتایج به دست آمده در این حوزه برای مدیریت بحران استفاده شود. بعد از زلزله رودبار با توجه به عمق فاجعه عملا ساعت ها شهر بدون مدیریت رها شده بود تا این که مقامات دیگر مناطق برای کمک به این منطقه اعزام شدند. مهم این است که در لحظات اولیه پس از وقوع زلزله که همه با بحران مواجه می شوند، بتوان با استفاده از تجربه های به دست آمده در لیگ ربات های امداد و نجات، بحران زلزله را مدیریت کرد و تلفات ناشی از وقوع زلزله را کاهش داد. زلزله کوبه ژاپن نیز با تلفات گسترده ای همراه بود. سال 2001 لیگ ربات های شبیه ساز امداد و نجات با هدف مدیریت و ساماندهی نیروهای امداد و نجات تشکیل شد و براساس برنامه ریزی انجام شده قرار شد در سال های آینده از ربات ها به عنوان نیروهای قابل برنامه ریزی برای کاهش خسارات بلایای طبیعی استفاده شود.

در داوری مسابقات روبوکاپ چه عاملی ملاک داوری است که موجب برتری یک تیم در مقایسه با دیگر تیم های شرکت کننده می شود؟

مدرسی: ما در کمیته فنی سروری آماده می کنیم که از طریق آن، دنیای واقعی را شبیه سازی می کنیم. هر سال این سیستم بیشتر به دنیای واقعی شبیه می شود. در این روش سناریویی از یک شهر واقعی تهیه می شود و بر اساس این سناریو اتفاقات خاصی را مشاهده می کنیم. بر این اساس 20 ربات آتش نشان، 15 ربات آمبولانس و 15 ربات برای برقراری ارتباطات آسیب دیده پس از وقوع زلزله مدیریت شهر را در دست می گیرند. هر سیستم در این سناریو برای انجام کار بخصوصی سازماندهی شده است. تیمی که در این شرایط بتواند شهروندان بیشتری را نجات دهد، کمترین تلفات را به همراه داشته باشد و به گونه ای شهر را مدیریت کند که بخش های محدودتری از شهر با بحران هایی نظیر آتش سوزی مواجه شود، بیشترین امتیاز را کسب می کند. بر این اساس سناریوهای مختلفی اجرا می شود که عملکرد تیم ها در این سناریوها مورد بررسی قرار می گیرد.

جایگاه تیم های ایرانی را در مقایسه با تیم های شرکت کننده از دیگر کشورها چگونه ارزیابی می کنید؟

اکبری: وجه تمایز اصلی تیم ما در مقایسه با دیگر کشورها سابقه بلند مدت و ساختار این تیم است. در دانشگاه صنعتی امیر کبیر، سال های متمادی دانشجویان خوبی در این زمینه فعالیت کرده اند که از ساختار و بدنه علمی قوی برخوردارند. تیم های ما استخوان بندی خوبی دارند. لازمه رسیدن به موفقیت، وجود هماهنگی بین اعضای گروه است. ما در همکاری ضعف نداریم. بخصوص در رشته رباتیک که وجود همکاری یک ضرورت محسوب می شود. بدون همکاری، موفقیت دست یافتنی نیست. در یک تیم همه باید همدل باشند. بر این اساس می توان وجود همکاری و همدلی بین اعضای تیم را از ویژگی ها و مشخصات بارز تیم های اعزامی از کشور دانست.

دانشجویان چه تیم هایی می توانند در حوزه رباتیک فعالیت داشته باشند؟

اکبری: براساس لیگ های مختلفی که در این حوزه وجود دارد، دانشجویان رشته های مختلف می توانند در این حوزه فعالیت داشته باشند. برای مثال در لیگ ربات های شبیه ساز امداد و نجات،تمرکز اصلی کار ما روی هوش مصنوعی است و در این زمینه دانشجویانی از مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری می توانند عضو تیم شوند. رباتیک بین رشته ای است و بر این اساس، دانشجویانی از دانشکده های مهندسی برق، مکانیک، کامپیوتر، علوم کامپیوتر، مهندسی پزشکی و هوافضا می توانند در این حوزه فعالیت داشته باشند. یکی از ویژگی های مهم اعضای تیم های رباتیک، علاقه آنها به این حوزه است. خیلی از افراد ابتدا با علاقه وارد این حوزه می شوند اما اگر این علاقه پایدار نباشد، نمی توانند به همکاری ادامه دهند. فعالیت در حوزه رباتیک با سختی هایی همراه است و با علاقه می توان با این سختی ها کنار آمد.

مدرسی: من خودم به دلیل علاقه شخصی وارد حوزه رباتیک شدم. بدون تردید اگر فردی به این حوزه علاقه نداشته باشد، نمی تواند تاثیرگذار باشد.

به نظر می رسد رباتیک در کشور از نظر بازار کار جایگاه خوبی ندارد. آیا واقعا این طور است؟

اکبری: همان طور که گفته شد رباتیک حوزه بین رشته ای است و نباید در این رشته تنها به دنبال بازار کار بود. بعضی اعضای تیم رباتیک در حوزه های دیگر مانند هوافضا یا برق یا مکانیک زندگی روزمره خود را تعقیب می کنند. بنابراین در این حوزه محدودیت بازار کار وجود ندارد. اغلب افرادی که در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می کنند در حوزه نرم افزار فعالیت دارند. این طور نیست که تصور کنید فردی که در حوزه رباتیک فعالیت می کند می تواند صفر تا صد یک ربات را بسازد. بنابراین هر فردی براساس تخصصی که در این زمینه دارد، می تواند در زمینه های دیگر فعالیت کند.

صادق نژاد: در جامعه ما این باور باید وجود داشته باشد که رباتیک نیاز کشور است. این باور هنوز جا نیفتاده است. رویکرد کنونی جامعه ما احساس نیاز صنعت به رباتیک نیست. مرکز تحقیقات وزارت دفاع آمریکا به این باور رسیده است که رباتیک نیاز کشور است. اگرچه شاید با توجه به پایین بودن میزان دستمزد نیروی کار، بهره گیری از سیستم های مکانیزه و رباتیک در کشور ما بصرفه نباشد، اما در دنیا دیدگاه های متفاوتی مطرح است. حتی در زمینه درمان و توانبخشی و جراحی نیز استفاده از ربات ها مورد توجه قرار گرفته است. افرادی که در حوزه رباتیک فعالیت می کنند، در گرایش های مدیریتی عملکرد بهتری دارند، چراکه همکاری های بین رشته ای را تجربه می کنند. یکی دیگر از مزیت های این رشته ایجاد روحیه کار گروهی و تیمی است.

در کشور ما چه چالش هایی وجود دارد که موجب می شود فعالیت در حوزه رباتیک به مسابقات و طرح های تحقیقاتی محدود باشد؟

صادق نژاد: احساس نیاز به مدیریت و برنامه ریزی برای سازماندهی صنعت رباتیک در کشور وجود ندارد. در این سال ها که مسابقات رباتیک برگزار می شود، قرار بود ستاد رباتیک، اتوماسیون و هوش مصنوعی در کشور تشکیل شود که بتواند فعالیت های این حزوه ها را سازماندهی کند. ما در مسابقات مقام های خوبی کسب کرده ایم، اما حمایت کافی نبوده است. تیم رباتیک نیز مانند تیم های ورزشی به حمایت نیاز دارد. بسیاری از دانشجویانی که سال های گذشته در این حوزه موفق به کسب مقام شده اند، اکنون در تیم های خارجی فعالیت می کنند. یکی از دلایل این روند دیده نشدن این افراد است و دلیل دیگر این است که در کشور ما برای متخصصان، نقشه راه و برنامه ریزی مدونی وجود ندارد. یکی از چالش های مهم در این حوزه این است که هنوز نمی دانند صنعت رباتیک و هوش مصنوعی در چه حوزه هایی می تواند محدودیت ها را از میان بردارد. ما در دانشگاه صنعتی امیر کبیر طرحی را با عنوان ربات ها در خدمت صنایع مورد توجه قرار دادیم. برای این که بتوانیم بستری برای استفاده از ربات ها در صنایع فراهم کنیم، از صنایع خواستیم صورت مساله های خود را مطرح کنند. برای هر مساله ای که در دنیا وجود دارد، می توان از راهکارهای مبتنی بر صنعت رباتیک بهره گرفت. خوشبختانه در سال هایی با این رویکرد مسابقاتی برگزار شده است. اگرچه تعداد تیم ها شرکت کننده تا حدودی کاهش یافته، اما صنایع از این فرصت استقبال کرده اند. باید اعتماد بین صنعت و دانشگاه در این زمینه ایجاد شود که با این راهکارها چنین روندی در حال شکل گیری است. اگرچه دانشگاه صنعتی امیر کبیر یکی از دانشگاه های پیشرو در این زمینه بوده، اما باید نگاه مسئولان دولتی هم وجود داشته باشد. دانشگاه ها از زیر مجموعه های حوزه وزراتی و در نهایت زیر مجموعه دولت هستند و این دولت است که باید در نهایت مسیر را برای دانشگاه ها تعیین کند.

مدرسی: پیش از این رباتیک برای صنایع جذابیت نداشت و صنایع بیشتر به دنبال واردات بودند. اگر ستادی در کشور ایجاد شود و روند صنعت رباتیک را ساماندهی کند، می توانیم بسیاری از کارها را بدون نیاز به واردات در کشور پیش ببریم. این دانش باید نهادینه شود و یک نهاد متولی، خط و مشی کاملی را برای صنعت رباتیک در پیش گیرد.

برای مقابله با این چالش ها چه راهکارهایی اندیشیده شده است؟

صادق نژاد: ما در دانشگاه امیر کبیر الگویی پیاده کرده ایم که موفق بوده است. سال 1382 همزمان با برگزاری دومین دوره مسابقات، گروه مستقل رباتیک و پژوهشکده رباتیک را راه اندازی کردیم. هدف ما تربیت نیروهای متخصص بوده است. در پژوهشکده رباتیک توانسته ایم دانش کسب شده را به محصول تبدیل کنیم. دانشگاه های دیگر نیز باید روند مشابهی در پیش گیرند تا رباتیک در کشور توسعه پیدا کند. رباتیک رشته به روزی است. بنابراین باید علم، مدرس و دانشجوی این رشته به روز باشد. رباتیک را می توان به قطاری تشبیه کرد که همه اکنون سوار بر این قطار در حرکت هستند. چنانچه غفلت کنیم در ایستگاه های بعدی از این قطار جا می مانیم. حمایت مادی و معنوی در کنار هم باید وجود داشته باشد. اگرچه کاروان تیم های اعزامی به مسابقات رباتیک در این سال ها همیشه با دست پر بازگشته است اما هیچ گاه به پاس این موفقیت ها مراسمی برای قدردانی از تیم های رباتیک برگزار نمی شود. رسالت اصلی ما در پژوهشکده رباتیک، کمک به راه اندازی شرکت های دانش بنیان است. با تولید محصولات دانش بنیان در شرکت های دانش بنیان می توانیم با محصولات مشابه رقابت کنیم. ما اکنون آمادگی داریم که اگر قرار باشد ستادی در آینده در کشور راه اندازی شود، امکانات، تجربه و دانش خود را با دانشگاه های دیگر به اشتراک گذاریم. با توجه به سرعت رشد فناوری در سطح دنیا در ده سال آینده رباتیک از نیازهای ضروری کشور خواهد بود و اگر به فکر نباشیم، ده سال آینده همچنان وارد کننده خواهیم بود. بستر رسیدن به این هدف در کشور فراهم است.

اکبری: تجربه نشان می دهد بعضی کشورها در این حوزه پیشرو و بعضی دیگر نیز پیرو دیگر کشورها بوده اند و خوشبختانه ما در حوزه رباتیک از کشور های پیشرو بوده ایم. هدف ما این بوده که در این زمینه به بهترین دانش دست پیدا کنیم. تا چند سال پیش با مشکلات مالی متعددی مواجه بودیم که خوشبختانه اکنون این مشکلات برطرف شده است، اما مهم ترین هزینه ما زمان است که برای آن هیچ حمایتی را شاهد نبوده ایم. حداقل نیاز ما حمایت و دیده شدن است. ما کار علمی انجام می دهیم و دنبال جایزه نقدی نیستیم. حمایت و قدردانی مهم است. اگر این شرایط فراهم باشد، انگیزه ما بیشتر می شود. بر این اساس نه تنها در سطح مسابقات جهانی نتیجه بهتری کسب می کنیم، بلکه می توانیم در این زمینه محصولاتی قابل رقابت با محصولات خارجی عرضه کنیم.

صادق نژاد: یکی از نکات منفی فعالیت رباتیک در ایران این است که ما بیشتر نتیجه گرا هستیم. هدف از فعالیت هایی که در حوزه رباتیک انجام می شود، به کسب مقام در سطح دنیا محدود نمی شود. هدف ما این است که در نهایت تیمی متشکل از 11 ربات با انسان ها به رقابت بپردازند. هیچ دانشگاهی نمی تواند به تنهایی همه هزینه های این کار را تامین کند. حضور تیم های ایرانی در مسابقات جهانی به عنوان سفیر علمی ایران، دستاورد بسیار مهمی است. باید این رویکرد تقویت شود. تجربه کار گروهی، نظم، ارتباطات و معرفی فرهنگ ایرانی به کشورهای دیگر، نتایج بلندمدتی به همراه دارد که ماندگار است.

بسیاری از افراد، رباتیک را به تیغ دولبه تشبیه می کنند. به نظر شما حضور ربات ها در کنار انسان ها بیشتر یک فرصت است یا تهدید؟

صادق نژاد: فکر می کنم جنبه فرصت رباتیک قوی تر است. انسان ها خالق ربات ها هستند. بنابراین در این فرآیند یک فوت کوزه گری وجود دارد که موجب می شود ربات ها نتوانند بر انسان ها برتری پیدا کنند. تصوری که در این زمینه وجود دارد، فقط به فیلم و داستان محدود می شود. رباتیک دانشی است که در نهایت کشورها را از هم متمایز می کند. همان طور که امروزه فناوری هسته ای نشان دهنده قدرت کشورهاست، در ده سال آینده رباتیک نشان قدرت محسوب خواهد شد.

اکبری: من فکر می کنم جای نگرانی نیست. کسی که ربات را می سازد،از یک جسم بی جان به این ربات رسیده که تلاش کرده است بین این ربات و دنیای بیرون ارتباط برقرار کند. این فرد توانایی دارد که هر لحظه برای این ربات سیستم کنترل کننده در نظر گیرد. یعنی این ربات درنهایت برای ارتباط با دنیای اطرافش به توانمندی انسانی نیاز دارد و نمی تواند دنیا را از ما بگیرد. انسان ها تا زمانی که ربات ها به چنین توانمندی دست پیدا کنند، مسائل پیچیده تری را حل کرده اند. بنابراین نابودکردن و کنترل این ربات به مراتب آسان تر است.

مدرسی: هر فناوری در کنار کاربردهای درست و صحیح می تواند به شیوه ای نادرست نیز مورد استفاده قرار گیرد. انرژی هسته ای نیز همین طور است و در کنار کاربرد در حوزه های مختلف می تواند خطرناک باشد. بستگی به این دارد که بخواهیم چطور از این فناوری استفاده کنیم.

منبع: جام جم