از مجموع 108 برنده‌ مهم‌ترین جایزه‌ ادبی جهان، تنها 29 نویسنده غیراروپایی بوده‌اند! علاوه ‌بر این، آمار نشان می‌دهد کشور سوئد بیش‌تر از تمام کشورهای قاره آسیا سابقه‌ کسب جایزه‌ نوبل را دارد.

نوبل ادبیات 2015 رو پنج‌شنبه برنده‌اش را می‌شناسد و همه دوست‌داران ادبیات می‌خواهند بدانند امسال آکادمی سوئدی این جایزه معتبر جهانی کدام نویسنده‌ را برگزیده است. در این میان شاید بد نباشد اطلاعاتی را که کمتر درباره این جایزه منتشر شده، مرور کنیم.

به گزارش ایسنا، جایزه‌ نوبل ادبیات طی بیش از یک قرن برگزاری، همواره با جنجال‌های کوچک و بزرگ همراه بوده است. بسیاری از کارشناسان و منتقدان ادبی معتقدند آکادمی نوبل به دلایل سیاسی و غیرادبی، نویسندگان بزرگی را از دریافت این جایزه محروم کرده که «مارسل پروست»، «جیمز جویس»، «ولادیمیر ناباکوف» و «خورخه لوئیس بورخس» سرشناس‌ترین آن‌ها هستند. هرچند بزرگانی چون «لئو تولستوی»، «هنریک ایبسن»، «امیل زولا» و «مارک تواین» نیز به دلایلی که مغایر وصیت‌نامه بنیان‌گذار آکادمی نوبل بود، از کسب این افتخار بازماندند.

با این حال همچنان و همچنان، این که نوبل ادبیات به کدام نویسنده و از کدام کشور و زبان تعلق می‌گیرد حساس‌ترین خبر دنیای ادبیات است.

در این گزارش به چند نکته کمتر گفته‌شده درباره این جایزه مهم ادبی می‌پردازیم:

جایزه دادن به خودی‌ها

یکی از مشکلات خاصی که در نامزدی نویسندگان و فرآیند برگزیدن برنده نوبل ادبیات وجود دارد، عضو بودن برخی از نویسنده‌های کاندیداشده در آکادمی نوبل است.

جالب است بدانید تمام شش نویسنده سوئدی برنده نوبل ادبیات از اعضای آکادمی بوده‌اند: «سلما لاگرلوف» سال 1914 عضو آکادمی سوئدی بود و در سال 1909 موفق به کسب جایزه نوبل شد. «ورنر فون هایدنشتام» برنده نوبل 1916 بود که بین سال‌های 1912 تا 1940 با آکادمی نوبل همکاری داشت. «اریک اکسل کارلفلدت» بین سال‌های 1904 تا 1931 عضو آکادمی نوبل بود و در سال 1931 جایزه نوبل را پس از مرگش دریافت کرد. «پار لاگرکویست» از سال 1949 تا 1974 عضو آکادمی بود و در سال 1951 به عنوان برنده این جایزه برگزیده شد. «هری مارتینسون» و «ایونید جانسون» سال‌ها عضو آکادمی سوئدی نوبل بودند و در سال 1974 جایزه نوبل ادبیات را مشترکا دریافت کردند.

مراسم اعطای جایزه نوبل

ناگفته‌هایی از جایزه نوبل

برندگانی با نام مستعار

در سال‌های طولانی برگزاری جایزه نوبل، بوده‌اند نویسندگانی که با نام مستعار قلم می‌زده و زمانی که موفق به کسب این افتخار شده‌اند همه از اسم و رسم کامل و واقعی‌شان خبردار شده‌اند. برای مثال نام کامل «سولی پرودوم»، رنه فرانسوا آرمان پرودوم است یا «آناتول فرانس» همان ژاک آناتول تیبو است. در زیر به چند نمونه دیگر اشاره می‌کنیم:

«ولادیسلاو ریمونت» رژمونت، «گراتزیا دلدا» گراتزیا مدسانی دلدا، «پرل باک» پرل والش سیدنستریکر، «گابریلا میسترال» لوسیلا گودوی آلکایاگا، «سنت ژون پرس» الکسیس لگر، «گیورگوس سفریس» گیورگوس سفریادیس، «پابلو نرودا» نفتالی ریکاردو ریس باسوآلتو، «اودیسویس الیتیس» اودیسیوس آله‌پودلیس و «مو یان» گوان مویه.

اسامی نامزدهای نوبل‌؛ این راز سربه‌مهر

شاید یکی از دلایل داغ شدن بازار حدس و گمان‌ها درباره نامزدها و برنده نهایی جایزه نوبل، قوانین سفت و سخت آکادمی نوبل در پنهان نگاه داشتن هرگونه اطلاعاتی در این زمینه است. اعضای آکادمی سوئدی نوبل تا 50 سال بعد، حتی نام نویسنده‌هایی را هم که برای دریافت این جایزه معرفی شده‌اند فاش نمی‌کند. با این وصف ما اسامی نامزدهای 50 سال گذشته جایزه نوبل را در دست نداریم، اما با نگاهی به فهرستی که از سال‌های پیش از آن به دست آمده می‌توان به نویسندگانی اشاره کرد که تنها یک‌بار نامزد شده‌اند و در همان نوبت موفق به کسب نوبل شده‌اند.

به گزارش وب‌سایت رسمی جایزه نوبل، «سولی پرودوم»، «رودولف اوکن»، «پائول هیسه»، «رابیندرانات تاگور»، «سینکلر لوییس»، «تئودور مومسن»، «لوییجی پیراندلو»، «پرل باک»، «برتراند راسل» و «ویلیام فاکنر» از جمله این چهره‌ها بودند که شانس یک‌بار در خانه‌شان را زد و همان یک‌بار کافی بود.

ساختمان آکادمی نوبل

ناگفته‌هایی از جایزه نوبل

عدالت سوئدی؟!

«آلفرد نوبل» در وصیت‌نامه خود دیدگاهی بین‌المللی را مطرح کرد و به هیچ ملیت خاصی برای برگزیدن برنده نوبل اشاره نکرد. او بر این باور بود که ارزشمندترین فرد باید انتخاب شود، چه اهل اسکاندنیاوی باشد چه نباشد. با این حال آکادمی سوئدی نوبل ادبیات را می‌توان برای برقرار نکردن عدالت طی سال‌های متمادی، مورد انتقاد قرار داد؛ چرا که آن‌ها تا سال‌ها جایزه را اغلب به نویسندگان اروپایی اعطا می‌کردند.

سال 1984 بود که دبیر دائمی آکادمی اعلام کرد از این پس بیشتر به نویسندگان غیراروپایی توجه می‌شود تا گستره‌ای جهانی برای جایزه نوبل تعریف شود. نگاهی به تاریخچه‌ برندگان نوبل ادبیات نشان می‌دهد اعضای آکادمی سوییس توجه ویژه‌ای به کشورهای اروپایی نشان داده‌اند.

در زیر زبان‌های مختلف و تعداد جوایز نوبلی که به 111 برنده طی سال‌های 1901 تا 2014 اعطا شده آمده است:

انگلیسی 27، فرانسوی 14، آلمانی 13، اسپانیایی 11، سوئدی 7، ایتالیایی 6، روسی 5، لهستانی 4، دانمارکی و نروژی 3، چینی، یونانی و ژاپنی 2 و زبان‌های بنگالی، چکی، فنلاندی‌، عبری، مجاری‌، صرب و کرواسی، ایسلندی‌، اوکیتانی، پرتغالی، ‌عربی‌ و ‌ترکی هر یک، یک سهم در دریافت این جایزه داشتند.

«رابیندرانات تاگور» برنده سال 1913 نوبل ادبیات به زبان‌های انگلیسی و بنگالی قلم می‌زد و «سموئل بکت» برنده نوبل 1969 به زبان‌های فرانسوی و انگلیسی آثارش را به نگارش درآورده است. «جوزف برادسکی» برنده جایزه سال 1987 هم شعرهایش را به روسی و آثار منثورش را به زبان انگلیسی می‌نوشت. نام این سه چهره ادبی به ترتیب زیر عنوان زبان‌های بنگالی‌، فرانسوی و روسی دسته‌بندی شده است.

روی مدال نوبل چه نوشته؟

مدالی که آکادمی سوئدی به برندگان بخش ادبیات اعطا می‌کند، به تصویر مرد جوانی منقش شده که زیر یک درخت برگ‌بو نشسته و مدهوش گوش سپردن به صدای چنگ و ترانه‌ای است که الهه هنر می‌نوازد و می‌خواند. زیر این تصویر خطی به زبان لاتین نوشته شده که این‌گونه می‌توان آن را ترجمه کرد: «و آن‌ها که با تبحر نویافته خود زندگی روی زمین را بهبود می‌بخشند.»

این‌ها کلماتی است که در ششمین ترانه کتاب «انه‌اید» نقل شده است. بیت کامل آن این است: «شاعرانِ محبوب پروردگار را ببین، مردانی که کلماتی شایسته قلب فوبوس (آپولو،‌ خدای خورشید) را به زبان می‌رانند / و آن‌ها با تبحر نویافته خود زندگی روی زمین را بهبود می‌بخشند.»

نام چهره برنده نوبل هم زیر این تصویر و قطعه شعر حک می‌شود. طراحی این مدال توسط «اریک لیندبرگ» انجام شده است.