گروهی از پزشکان ایرانی برای نخستین بار با همکاری متخصصان گروه‌های جراحی مغز و اعصاب، بیهوشی، مراقبت‌های ویژه و عصب‌شناسی موفق به انجام عمل جراحی و نقشه‌برداری از مغز بدون نیاز به بیهوشی کامل شده‌اند.

دکتر میثم علیمحمدی، متخصص جراح مغز و اعصاب و یکی از اعضای تیم در تشریح این عمل جراحی ویژه می گوید: در این روش، بیمار حین جراحی هوشیار است و در این مدت اندام و همچنین تکلم بیمار به طور مرتب تحت پایش و مراقبت قرار دارد. برخلاف آنچه ممکن است تصور شود، در این روش فقط لازم نیست بیمار حین انجام جراحی بیدار شود بلکه لازم است نواحی کارکردی مغز با استفاده از الکترود تحریک شود تا بتوان از مغز نقشه برداری کرد.

این روش در مراکز معدودی در سطح دنیا انجام شده است و کشورهای پیشرفته اروپایی و آسیایی و همچنین کشور ژاپن از کشورهای پیشرو در این زمینه هستند. البته این روش جراحی پیش از این نیز یک بار با حضور متخصصان خارجی در کشور انجام شده بود. اما این نخستین بار است که جراحی مغز حین بیداری توسط تیمی از متخصصان داخلی انجام می شود.

این بیمار فرد جوانی مبتلا به تومور گلیوم در ناحیه اینسولای مغز بود. اینسولا ناحیه ای در عمق مغز است که مراکز مختلف تکلم و فعالیت های اساسی حسی ـ حرکتی مغز درون این ناحیه قرار گرفته است یا در مجاورت این ناحیه هستند. در این روش برای این که بتوان از سالم بودن و سالم ماندن این مراکز حین جراحی اطلاعاتی به دست آورد، لازم است بیمار هنگام جراحی بیدار باشد و حین تکلم از نظر عصبی تحت کنترل قرار گیرد.

نقشه برداری از مغز حین بیداری

محدودیت های بسیاری از نظر پزشکی وجود دارد که بر این اساس پزشک متخصص به ناچار تصمیم می گیرد از این روش جراحی پیچیده استفاده کند. برای مثال چنانچه تومور ایجاد شده در مغز در مجاورت نواحی ای از مغز قرار داشته باشد که بینایی، تکلم و حرکات بدن را کنترل می کند، جراحی این تومور فقط حین بیداری ممکن است. چنانچه از دست دادن عملکرد حسی و حرکتی بیمار از پیامدهای احتمالی جراحی تومور باشد در این صورت بهتر است از روش جراحی حین بیداری برای برداشتن تومور استفاده کرد. علاوه بر این برای جراحی تومورهای مغزی که در مغز توسعه یافته و مرز مشخصی نداشته باشد نیز جراحان مغز و اعصاب، جراحی حین بیداری را به عنوان روش درمانی مناسب انتخاب می کنند. پزشکان بر این باورند جراحی مغز حین بیداری موثرترین روش برای کاهش ابعاد و اندازه این تومورها در سطح مغز است.

جراحی چطور انجام می شود؟

در این روش پس از بی حس کردن پوسته سر بیمار جراحی آغاز می شود. در این مرحله معمولا بیمار در حالت خواب یا نیمه بیهوشی است. پس از آن پزشک جراح مغز و اعصاب با همکاری متخصص بیهوشی تصمیم می گیرند برای این بیمار خاص بهتر است از چه روش جراحی استفاده شود. چنانچه براساس شرایط بیمار بهترین روش، جراحی مغز حین بیداری باشد در این صورت از این روش برای جراحی استفاده می شود.

این تصمیم به عوامل مختلفی بستگی دارد. اهمیت جراحی مغز حین بیداری در برداشتن تومور بدون آسیب دیدن بخش های حیاتی و حساس مغز است. سلامت عمومی بیمار از دیگر عواملی است که در این تصمیم گیری نقش بسیار مهمی دارد. برای مثال جراحی مغز حین بیداری برای آن دسته از افرادی که به آپنه خواب مبتلا هستند یا آن دسته از بیمارانی که چاق هستند، توصیه نمی شود.

این که بیمار حین جراحی بتواند آرامش خود را حفظ کند و بتواند نسبت به آنچه مورد نظر پزشک جراح مغز و اعصاب است، به موقع پاسخ مناسب بدهد از دیگر عوامل مهمی است که در تصمیم گیری برای انتخاب روش جراحی مغز حین بیداری نقش بسیار مهمی دارد. در ادامه این جراحی، چنانچه پزشک انجام جراحی حین بیداری را توصیه کند و بیمار نیز با این جراحی موافق باشد، پزشک متخصص بیهوشی همه جزئیات این روش جراحی را برای بیمار توضیح می دهد و در ادامه نیز به سوالات وی در این زمینه پاسخ خواهد داد تا بیمار در باره این روش جراحی شناخت کافی پیدا کند.

بیهوشی؛ چطور و چگونه؟

پس از آمادگی بیمار، پزشک متخصص جراح مغز و اعصاب و متخصص بیهوشی اعصاب مناسب ترین نوع بیهوشی را برای بیمار در نظر می گیرند. ممکن است بیمار در همه مراحل انجام این جراحی بیدار باشد. در این شرایط برای جلوگیری از احساس درد، دارویی به بیمار تزریق می شود که مانع از احساس درد ایجاد شده در عصب ها و پوسته سر خواهد شد. همچنین ممکن است براساس تشخیص تیم جراحی از روش بی حسی موضعی استفاده شود که در این صورت برای بی حس کردن پوسته سر بخش مورد نظر با استفاده از تزریق دارو به طور موضعی بی حس می شود.

ممکن است پزشک متخصص بیهوشی براساس شرایط بیمار تصمیم بگیرد بیمار در ابتدای جراحی بیهوش و در دیگر مراحل جراحی کاملا بیدار باشد. در این روش پوسته سر بیمار بی حس می شود و بیمار برای بیهوشی در ابتدای این فرآیند مقدار کمی داروی آرامبخش دریافت می کند. زمانی که جراح مغز و اعصاب برای برداشتن تومور مغزی بیمار اعلام آمادگی می کند، متخصص بیهوشی اعصاب دریافت داروی آرام بخش را متوقف می کند تا پزشک بتواند در حین جراحی، تومور را از مغز جدا کند.

در ادامه این فر آیند که در حقیقت مرحله پایانی جراحی است بار دیگر متخصص بیهوشی با تزریق داروی آرامبخش بیمار را در حالت بیهوشی نگه می دارد.

یکی از دیگر روش های مورد نظر برای بیهوشی بیمار در این روش، به خواب بردن بیمار در مرحله ابتدایی و انتهایی جراحی و بیدار نگهداشتن بیمار در دیگر مراحل این فرآیند است. در این روش بیمار در ابتدای جراحی بیهوشی عمومی را تجربه می کند. در حقیقت با تزریق داروی بیهوشی بیمار به طور موقت بیهوش می شود. زمانی که جراح برای انجام جراحی و برداشتن تومور مغزی اعلام آمادگی می کند، پزشک متخصص بیهوشی بیمار را بیدار می کند و در پایان نیز بیمار بار دیگر جراحی عمومی کوتاه مدتی را تجربه می کند.

همکاری بیمار و جراح

حین انجام جراحی، جراح مغز و اعصاب نواحی اطراف تومور را با استفاده از الکترودهای کوچک تحریک می کند. در ادامه جراح برای این که از وارد شدن هرگونه آسیب به بخش های کنترل کننده عملکردهای حسی ـ حرکتی مغز اجتناب کند، از بیمار می خواهد حین انجام جراحی صحبت کند، بشمارد یا به تصاویر نگاه کند. جراح مغز و اعصاب پیش از جراحی و همچنین حین انجام جراحی از تصاویر رایانه ای ثبت شده از مغز و همچنین واکنش های ایجاد شده در مغز بیمار استفاده می کند تا بر این اساس بتواند از بخش های کارکردی مغز نقشه ای تهیه کند.

پس از این مرحله، جراح مغز و اعصاب در حالی که در تلاش است از وارد شدن هر گونه آسیبی به بخش های کارکردی مغز اجتناب شود، تا جایی که امکان داشته باشد تومور را از مغز جدا می کند. یکی از مهم ترین وظایف متخصص بیهوشی در انجام این جراحی پیچیده این است که باید اطمینان داشته باشد بیمار هیچ گونه دردی احساس نمی کند. متخصص بیهوشی باید علائم حیاتی بیمار مانند ضربان قلب، تنفس و فشار خون وی را کنترل و حین جراحی با بیمار صحبت کند تا به این طریق به او کمک کند در حین انجام جراحی بتواند آرامش خود را حفظ کرده و دچار اضطراب نشود.

چرا در این روش جراحی بیمار را بیهوش نمی کنند؟

این روش جراحی در سطح دنیا به عنوان یکی از روش های پیچیده جراحی مغز و اعصاب شناخته می شود. در بسیاری از مراکز درمانی مطرح و شناخته شده در سطح دنیا جراحی تومورهای مغزی در حالی انجام می شود که بیمار حین جراحی بیدار است. با این حال شرایط بیمار توسط متخصصان بیهوشی کنترل می شود تا بیمار با درد و دشواری کمتری در حین جراحی مواجه شود. در شرایطی که به علت محدودیت های موجود پزشک متخصص جراح مغز و اعصاب نتواند حین بیهوشی تومور را از مغز بیمار خارج کند به ناچار از این روش درمانی برای برداشتن تومورهای مغزی استفاده می کند.

منبع: جام جم