دستاورد ایران از دوسالانه ونیز چه بود؟

نشست بررسی دستاورد حضور ایران در پنجاه‌وششمین دوسالانه هنر ونیز 2015 با حضور مزدک فیض‌نیا‌ (کیوریتور غرفه ایران در دوسالانه ونیز) و مارکو منگوتزو (منتقد هنری و دیگر کیوریتور غرفه ایران در دوسالانه ونیز) و بدون حضور مجید ملانوروزی (مدیرکل دفتر هنرهای تجسمی وزارت ارشاد) در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد.

فیض‌نیا با بیان این‌که توجه خبری به این دوره از دوسالانه ونیز بسیار بیشتر از دوره‌های قبل بود، گفت: اولین‌بار بود که ایران مدیریت این رویداد را به این شکل اجرا کرد. ما پیش از انقلاب و در سال‌های 1956، 1958، 1960،‌ 1962 و 1966 در دوسالانه ونیز شرکت کردیم. بعد از انقلاب هم در سال‌های 2003، 2005 ،‌ 2009 و 2011 در ونیز حضو ر داشتیم و امسال با حضور بخش خصوصی غیرانتفاعی این حضور در ونیز رقم خورد.

روزانه 200 نفر مخاطب داشتیم

او ادامه داد: از جمله دستاوردهای این اتفاق می‌توان به مخاطبان آن اشاره کرد؛ ما روزانه به‌شکل میانگین 200 نفر مخاطب داشتیم. با این‌که یک‌ماه بیشتر به پایان دوسالانه ونیز باقی نمانده است‌، پیش‌بینی می‌کنیم که مخاطبان‌مان در این مدت به بالای 150 هزار نفر برسند که این، یک موفقیت است. یکی از دلایل این موفقیت نیز موقعیت جغرافیایی غرفه ایران است. این تعداد مخاطبی که از آن‌ها یاد کردیم، مخاطبانی هستند که به واسطه محل غرفه ایران فقط برای دیدن پاویون ما به آنجا می‌آمدند. در واقع، این محل برای ما یک موقعیت استراتژیک بود. حضور مخاطبان و منتقدان در این دوره از دوسالانه، یک حضور بی‌سابقه به‌شمار می‌آید.

کیوریتور غرفه ایران در دوسالانه ونیز به حضور هنرمندان خارجی در میان هنرمندانی که از طرف ایران در این رویداد شرکت کرده بودند، اشاره و اظهار کرد: بسیاری از هنرمندان غیرایرانی جزو سوپراستارهای کشورهای خودشان هستند. ایران تنها کشور منطقه است که از نظر اجتماعی، سیاسی و فرهنگی پتانسیل بالایی دارد و می‌تواند در این‌گونه رویدادها خوش بدرخشد. ما برای این نمایشگاه، دو کاتالوگ جداگانه برای دو بخش «بازی بزرگ» و «برگزیده ایران» در نظر گرفتیم. کاتالوگ‌های ایران در کنار کاتالوگ اصلی دوسالانه در کتاب‌فروشی‌ها وجود داشت.

فیض‌نیا ادامه داد: ما تنها غرفه‌ای بودیم که دو پروژه جمعی برای دوسالانه تعریف کردیم؛ یکی از پرمخاطب‌ترین بخش‌های دوسالانه ونیز بخش معماری بود. ما تنها پاویونی بودیم که به‌صورت مستقیم مکانی را در غرفه به بچه‌های ونیز اختصاص دادیم، چون نمی‌خواستیم فقط مهمان شهر ونیز باشیم، بلکه می‌خواستیم برای بچه‌ها که سفیران آینده کشورشان هستند، فرهنگ ایران را نشان دهیم.

وی با بیان این‌که هنرمندانی از هر رده سنی در دوسالانه ونیز حضور داشتند، گفت: اگر فهرست اسامی و تاریخ تولد هنرمندان را نگاه کنید‌، متوجه می‌شوید که ما از رده‌های سنی مختلف در این دوسالانه هنرمند داشتیم. همچنین فقط ما نبودیم که کیوریتور خارجی داشتیم. اگر کلیت اتفاق ونیز را ببینیم، 26 کشور کیوریتور خارجی داشتند. ما اگر از دریچه داخلی به یک اتفاق بین‌المللی نگاه کنیم، اشتباه کرده‌ایم.

نقش صادق خرازی چه بود؟

او در پاسخ به این‌که نقش صادق خرازی در این دوسالانه چه بود؟ اظهار کرد: خیلی روشن و شفاف است که از همه کسانی که از ما حمایت مادی و معنوی کردند تشکر کنیم و دست‌شان را بفشاریم. صادق خرازی به‌عنوان یک وزنه سیاسی - فرهنگی در این پروژه حامی ما بود و پروژه بعدی ما هم که با ایشان در ایتالیا رقم خواهد خورد، مربوط به کلکسیون قرآن‌هایی است که بخشی از زیبایی‌شناسی ایران را نسبت به اسلام نشان می‌دهد. بنابراین همکاری ما با دکتر صادق خرازی به‌واسطه وزنه بودن ایشان در مسائل فرهنگی بوده و بس.

درباره حضور نداشتن خبرنگاران از دولتی‌ها بپرسید

فیض‌نیا با بیان این‌که حضور خبرنگاران در این دوسالانه می‌توانست بسیار موثر باشد، گفت: آقای ملانوروزی و موزه هنرهای معاصر اعلام کرده بودند که ترتیب حضور خبرنگاران رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها را در دوسالانه ونیز می‌دهند و اکنون پرسش‌ها در این زمینه را باید از مسؤولان دولتی بپرسید.

او همچننی بیان کرد: زمانی که وزیر ارشاد برای بازدید از دوسالانه ونیز به ایتالیا آمد، به او گفتم که با بال شکسته پرگشودن، هنر است. ما با وجود تحریم‌ها توانستیم این مسیر را پیش ببریم. به نظر من، ما از لحاظ بازخورد به نتیجه رسیده‌ایم. روزی که آقای جنتی به غرفه ایران آمد، در مقابل یکی از هنرمندان معروف عراقی ایستادیم. بدون این‌که از او کار سفارشی خواسته باشیم، اثری آورده بود که عنوان آن «سقوط صدام» بود. چه دستاوردی برای جمهوری اسلامی بالاتر از این‌ که در غرفه ایران، یک هنرمند عراقی اثری ارائه کند که این عنوان را داشته باشد.

پشت انتخاب‌های‌مان دیدگاه سیاسی نداشتیم

در بخش دیگری از این نشست، مارکو منگوتزو - دیگر کیوریتور ایران در دوسالانه ونیز - اظهار کرد: باور داریم که نمایشگاه خوب و صحیحی را برگزار کردیم. دوسالانه ونیز حکم یک ویترین بزرگ بین‌المللی را دارد. فکر کردیم ببینیم چه کار می‌توانیم برای ارائه بهتر هنر ایران در آن بکنیم. آنچه به دنبالش بودیم این بود که فقط چند هنرمند ایرانی به ونیز نبریم، بلکه هنرمندانی را ببریم که به‌عنوان سفیر و ارائه‌کننده فرهنگ ایرانی در جهان عمل می‌کنند و به مثابه سفیران هنر ایران باشند.

او ادامه داد: این سوال پیش می‌آید که چرا من به‌عنوان یک خارجی باید سفیر فرهنگ ایران باشم؟ من و مزدک فیض‌نیا این هدف را دنبال می‌کردیم که تلفیقی از یک نگاه داخلی و خارجی را در این دوسالانه پیاده کنیم. من در رفت‌وآمدهایی که به ایران داشتم، توانستم به شناختی از سیستم هنری جامعه برسم تا بتوانیم با تلفیق یک نگاه داخلی و خارجی به یک دید متوازن از آنچه نمود و فرهنگ هنری ایران است، برسیم.

این منتقد هنری همچنین گفت: تعداد زیادی از هنرمندان را انتخاب کردیم تا کسانی که به‌عنوان بازدیدکننده وارد غرفه ایران می‌شوند، با تنوع بالایی مواجه باشند، نه این‌که فقط چند اثر از چند هنرمند گذاشته شود. طبیعتا هر کسی می‌تواند انتخاب کند که چه اثری را دوست دارد و از آن دیدن کند. آنچه ما می‌خواستیم ارائه کنیم انبوهی از آثار قابل نقد بود که معرف شرایط شکوفای هنر ایران باشد. ما در غرفه ایران، از چند هنرمند ایرانی مقیم خارج هم دعوت کردیم، چون احساس می‌کردیم آن‌ها هم جزو ایران هستند.

کیوریتور غرفه ایران در دوسالانه ونیز درباره این پرسش که چرا از چند هنرمند غیرایرانی در دوسالانه ونیز دعوت شد؟ توضیح داد: فرهنگی که به‌عنوان فرهنگ ایران از آن یاد می‌شود‌، محدود به مرزهای جغرافیایی تعریف‌شده امروز نیست. اتفاقی نبوده که بخشی را با عنوان «بازی بزرگ» در این دوسالانه ترتیب دادیم. این عنوان، ارجاع به زمانی است که مرزهای ایران بسیار گسترده‌تر از امروز بود. رشد و ثبت فرهنگ یک کشور در محیط جهانی منوط به قد علم کردن در این محیط است. ساعت‌ها می‌توان درباره‌ی مزیت‌ها و مشکلات جهانی شدن صحبت کرد، اما جهانی شدن دیر یا زود اتفاق می‌افتد و هر کشوری باید این توانایی را داشته باشد که فرهنگ جذاب خود را بروز بدهد.

منگوتزو ادامه داد: نباید فراموش کرد که این پروژه، یک پروژه کیوریتوری است و ما یک ایده اولیه داشتیم. درست است که نظر مخاطب هم وجود دارد، اما با همان ایده اولیه، کارمان را آغاز کردیم و به‌دنبال کسانی بودیم که با آن همخوانی داشته باشند و هنر منطقه را در این برهه زمانی بازتاب بدهند. ادعا نمی‌کنیم که همه چیز فرهنگ و هنر ایران را در پاویون نشان دادیم، اما آنچه عرضه شد پاسخی به توجه دیگران است. ممکن است در دوره‌های آینده هنرمندان دیگری در ونیز حضور داشته باشند و یک نفر از سوی ایران در غرفه مطرح شود، اما اگر همان یک نفر هم آثارش دیده شود‌، همه می‌دانند که پشت او، هنرمندان متعددی وجود داشته‌اند.

او همچنین اضافه کرد: صحیح برگزار شدن این نمایشگاه دو معنی دارد؛ یکی این‌که مفید و کارکردی بوده و دیگر این‌که صادقانه و منصفانه است. ممکن است ما در انتخاب‌های‌مان اشتباه کرده باشیم، اما هیچ دیدگاه استراتژیک‌، سیاسی و زیرکانه‌ای پشت انتخاب‌ها نبوده است. صادق خرازی نیز یک آدم فرهنگی و یک مجموعه‌دار است که اطلاعات خوبی نسبت به آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد، دارد. ما فقط درپی عرضه فرهنگ ایران بودیم. کار ما معرفی فرهنگ ایران است. اگر 50 هنرمند به ونیز می‌رفتند 500 هنرمند که نمی‌رفتند ممکن بود بگویند خوب نبوده و اگر 500 هنرمند می‌رفتند، 5000 هنرمندی که نرفته بودند می‌گفتند خوب نبوده است. بنابراین نمی‌توان روی حرف‌های دیگران قضاوت کرد.