فصلنامه تخصصی موسیقی «ماهور» منتشر شد

نخستین مطلبِ این شماره مقاله‏ ای است از علی‏ جهاد راسی درباره‏ ی سنتِ «تخت شرقی»ِ موسیقیِ حوزه‏ ی مدیترانه‏ ایِ مشرقِ عربی. راسی، در این مقاله، سنتِ مذکور را که میراثِ مکتبِ موسیقاییِ «نهضت» در قرن نوزدهم میلادی بوده است از نظر اجتماعی بررسی می‏ کند و می‏ کوشد، ضمن معرفیِ ویژگی‏ های موسیقاییِ این سنت، ساختار صنفیِ موسیقیدانانِ آن را روشن کند و روابطِ داخلیِ اعضای یک «تخت» یا آنسامبل را با یکدیگر، از یک سو، و رابطه‏ کل آنسامبل با جامعه را براساس چهار اصلِ سازگاری، فردیت، تعامل و سلسله‏ مراتب، که هم به ‏صورت موسیقایی و هم به‏ صورت اجتماعی بررسی می‏ شوند، شرح دهد. مؤلف همه‏ ی نظریات خود را، در انتها، با مثالی که از یک تحمیله‏‏ ی اجراشده توسط استادان موسیقیِ این حوزه در ابتدای قرن بیستم می‏ آورد روشن می‏ کند.

مقاله‏ ی بعدی نسخه‏ تجدیدنظرشده‏ فصلی است از کتاب مفصلِ تاریخ جامع ایران ــ که به‏ تازگی توسط انتشارات دائرة‏المعارف بزرگ اسلامی منتشر شده است ــ درباره‏ ی موسیقیِ دوره‏ ی زند نوشته‏ ی سیدحسین میثمی. در این مقاله، مؤلف، با بررسی متون موسیقایی و غیرموسیقاییِ تاریخی، تصویری از موسیقی و زندگی موسیقاییِ این دوره، چه در محافل اشراف و نخبگان و چه در میان توده‏ ی مردم، نگرشِ زندیه به موسیقی، بسترهای اجتماعیِ این هنر، برخورد علمای دین با آن، سازهای رایج در این دوره و نظام موسیقایی و منابع مکتوبِ موسیقاییِ این زمان ارائه می ‏دهد.

هادی سپهری، در مقاله‏ بعدی، نگاهی انتقادی دارد به نحوه‏ ی نگارش سه ریتم و وزن خاص در موسیقی ایرانی، چه در حوزه‏ ی کلاسیک و چه در حوزه‏ ی مردمی. اولین ریتم از این سه همان ریتمِ بسیار رایجِ موسیقی ایرانی، معروف به «شیر مادر»، است که مؤلف، ضمن بحثی انتقادی درباره‏ ی منابع موجود که آن را اغلب شش‏ هشتم تلقی می‏ کنند، نوعی از اجرای آن را ریتمی بی‏ کرُن (دوزمانه) می‏ داند و مثال‏ ها و نمونه‏ هایی از آن در فرهنگ موسیقاییِ ایران ارائه می‏ دهد. نمونه‏ های مربوط به دو ریتمِ دیگر، که یکی از آنها در فرهنگ‏ های ترکی و عربی نیز رواج دارد و مؤلف آن را دارای تقسیماتِ «پنج‏ جزئی» می‏ داند، بیشتر از موسیقی مردمی، به‏ خصوص موسیقیِ کردستان و بوشهر، ارائه شده‏ اند.

در مقاله‏ «مجلس‏ آرا و طرب‏ انگیز»، یک بار دیگر، پس از مقالاتِ اخیرِ محسن محمدی و محمدرضا شرایلی، سند ارزنده‏ و تاکنون ناشناخته ‏ای از موسیقیِ قاجار، یعنی عکسی منتشرنشده از سازهای این دوره که توسط آنتوان سِوریوگین برداشته شده است، ارائه می‏ شود. مهدی فراهانی، مؤلف، که این عکس را در اختیار دارد، به تشریح دو ساز از میان سازهایی که در عکس مشاهده می‏ شوند و با سازهای شناخته‏ شده تفاوت دارند، پرداخته یکی از آنها را همان طرب‏ انگیزِ تشخیص‏ داده شده توسط شرایلی و دیگری را «مجلس‏ آرا»ی ساخته‏ شده توسط میرزا غلامحسین می‏ داند. مقاله با کمک طرح‏ های تکمیلی که توسط مؤلف تهیه شده‏ اند این دو ساز را با جزئیات توصیف می‏ کند.

در بخشِ «یادداشت‏ های پراکنده» دو مطلب آمده است، یکی درباره‏ ی مفاهیم «چپ» و «راست» و «زیر» و «رو» در مضراب‏ زنیِ سازهای موسیقی ایرانی که در آن مؤلف، سپنتا حامدی‏ نژاد، می‏ کوشد وجه تسمیه‏ ی آنها را روشن کند، و دیگری ترجمه‏ و تلخیصی است، توسط فرهود صفرزاده، از فصل کوتاهی از کتاب مهمِ فریدون شوشینسکی درباره‏ ی صادق‏جان، نوازنده‏ و متحول‏ کننده‏ ی تار آذربایجانی در قرن نوزدهم میلادی.

در «مفاهیم بنیادین»ِ این شماره، پاسخ‏ های حمایت‏ گرانه و منتقدانه‏ ی برخی قوم‏ موسیقی‏ شناسان، دیوید لاک، دیوید کلارک و ویکتور گراور، به مقاله‏ ی «به‏ سوی یک موسیقی‏ شناسیِ تطبیقیِ جدید»، نوشته‏ ی پاتریک سَوِیج و استیون براون، را که در شماره‏ ی گذشته به چاپ رسایده، می‏ خوانید که این حرکتِ «بازگشت» را از جنبه‏ های مختلف ارزیابی می‏ کنند

دو مقاله‏ درباره‏ ی استاد فقید موسیقیِ شرق خراسان، نورمحمد درپور، که چندی پیش از میان ما رفت، نوشته‏ ی آمنه یوسف‏ زاده و محمدامین خلیلیان، و یک مقاله درباره‏ استادِ کمانچه‏ ی آذربایجان، هابیل علی ‏اف، که به‏ تازگی درگذشت، نوشته‏ ی امیر احمد راستبد، بخشِ «یاد یاران»ِ این شماره را تشکیل می‏ دهند.

در صفحاتِ بعدی، و در بخشِ «گفتگو»، یک مصاحبه‏ تاریخی و تاکنون منتشرنشده توسط داریوش طلایی و ژان دورینگ با استاد فقیدِ آوازِ ایرانی، عبدالله دوامی، آمده است که فایلِ صوتیِ آن را ژان دورینگ در اختیار ما گذاشت. پیش از این گفتگو، گفتگوی دیگری را می‏ خوانید که با داریوش طلایی صورت گرفته است و می‏ تواند به‏ عنوان مقدمه‏ ای روشنگر بر گفتگوی اصلی در نظر گرفته شود.

آخرین مقاله‏ فصلنامه، که در همین بخش آمده است، مقاله‏ ای است از جِین فالچر که به غفلتِ موسیقی‏ شناسیِ امروز از اهمیتِ کارِ ژان‏ ژاک روسو در حوزه‏ موسیقی اعتراض کرده می‏ کوشد اهمیتِ تأثیرِ زیباشناسیِ خاصِ او بر محیطِ موسیقیِ فرانسه در قرن نوزدهم را روشن کند.