گنج 1000 ساله ایران در چنگ کشور همسایه

 نمونه‌اش را بارها دیده‌ایم و شایعات‌اش را شنیده‌ایم، درباره‌ی به نام زدن شخصیت‌های ادبی و هنری‌مان... که فلان کشور، فلان شخصیت را به نام خود می‌زند تا هنر و فرهنگ‌اش را ارج و قرب ببخشد. هرچند برخی معتقدند صحبت در این زمینه یاد دادن و حتی دامن زدن به رفتار این کشورهای دوست است، اما همه می‌دانیم که برخی از کشورها در این موارد یک قدم جلوتر از ما هستند...

پاویون کشور جمهوری آذربایجان در اکسپوی 2015 میلان کتاب نفیسی را شامل مینیاتورهای ایرانی با عنوان «مینیاتور آذربایجان» به بازدیدکنندگان عرضه کرد.

در این کتاب که نسخه‌ای از آن در اختیار ایسنا قرار گرفته، با امتناع از ذکر نام «ایران»، شهرهای اردبیل، تبریز، مراغه و ارومیه (در استان‌های اردبیل و آذربایجان شرقی و غربی) تا ایروان (پایتخت جمهوری ارمنستان) و باکو (پایتخت جمهوری آذربایجان)، قلمروی هنر این کشور توصیف شده است!

حتی نکته‌ی عجیب‌تر این‌که در صفحه‌های متعدد این کتاب، تصویرهایی از کتاب‌های قدیمی خطی و نگارگری ایرانی به‌عنوان نمونه‌هایی از مینیاتور آذربایجان ارائه شده‌اند. در بالای تصویرها نیز نام آثار، ادیبان و داستان‌های مختلفی چون شاهنامه فردوسی، دیوان حافظ، خمسه‌ نظامی، گرشاسب‌نامه، کلیله و دمنه، همای همایون و هفت اورنگ با تلفظ فارسی، اما به خط لاتین آمده است.

محل خلق یا نگهداری بسیاری از آثار نیز شهرهایی مانند تبریز ذکر شده است.

این اقدام از سوی جمهوری آذربایجان که تا کنون تجربه‌ ثبت مواریثی مانند «تار» و «چوگان» را به ایرانی‌ها چشانده، باز هم دل‌نگرانی‌ها را ایجاد کرده است. دل‌نگرانی ها از این جنس که نه تنها این‌بار ضربتی عمل نکرده، بلکه قدم‌هایش را آهسته و پیوسته برمی‌دارد!

نمونه‌ مشابه آن صحبت‌های «محمدباقر آقامیری»، رئیس انجمن نگارگری ایران است که می‌گوید: «اگر شبکه آذربایجان را نگاه کنید، در برنامه فرهنگی - هنری‌شان یک مینیاتور بزرگ از دوره صفویه می‌گذارند و شعار می‌دهند که این هنر برای ماست. در حالی که این اقدام بسیار مضحک است، چون همه‌ اشعار آن‌ها به زبان فارسی است.»

باید این ادعا را بررسی کنیم

اما «یدالله پرمون»، رئیس مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث ناملموس در آسیای غربی و میانه در این زمینه و اقداماتی که ایران می‌تواند انجام دهد، به خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا توضیح می‌دهد: هرچند که ثبت یک اثر به معنای مالکیت آن اثر توسط یک کشور نیست، با این‌حال خوب است که بلافاصله از طرف ایران تحقیقات تخصصی گسترده انجام شود و صحت و سقم این قضیه بررسی شود، که آیا واقعا آذربایجان چنین قصدی را دارد یا خیر؟

او با بیان این‌که امکان اظهار نظر تخصصی در حوزه‌ «نگارگری و مینیاتور» و قدمت این هنر در کشور را آذربایجان ندارد، ادامه می‌دهد: باید متخصص امر بررسی و اظهارنظر نهایی را داشته باشد که کشور آذربایجان در حال تملک هنر نگارگری ایران و مینیاتور است یا خیر؟

وی تاکید می‌کند: اگر این قضیه اثبات شود، ایران باید یک واکنش سنجیده داشته باشد. این واکنش سنجیده می‌تواند آگاهی بخشی به جمهوری آذربایجان باشد که آن‌ها باید تمامیت ارضی خود را مدنظر داشته باشند. همچنین اگر کسانی که دست‌اندرکار امور فرهنگی در کشور هستند تمایل داشته باشند، شاید این می‌تواند یک راه خوب باشد که این پرونده توسط آذربایجان به تنهایی ثبت نشود یا با همکاری ایران این کار انجام شود، یا ایران نیز همزمان پرونده خود را بفرستد یا حتی ایران در سطح جهانی‌ بالاتر از آذربایجان عمل کند.

او با بیان این‌که به سهم خود باید در این زمینه رصدهایی را داشته باشد، می‌گوید: اما تصمیم‌گیرنده‌ی نهایی من نخواهم بود، من می‌توانم اطلاعات را به آقایان و دوستان بدهم تا پس از رویت کتابی که از سوی آذربایجان منتشر شده، ما بتوانیم قدم بعدی را برداریم.

«پرمون» اظهار می‌کند: من مطمئن هستم که کشور آذربایجان امسال و سال آینده هیچ پرونده‌ای با عنوان «هنر نگارگری» یا نمونه‌های آن به یونسکو ارائه نداده، اما ممکن است این پرونده را در فهرست موقت خود داشته باشند.

وی اما به یک نکته‌ی مهم اشاره می‌کند: «چیزی که مسلم است اگر این هنر در کشور آذربایجان وجود داشته باشد و اثبات شود، کنوانسیون این حق را به آن‌ها می‌دهد که برای پاسداری از هنرشان به ثبت آن اقدام کنند.»

او در ادامه بیان می‌کند: بنابراین نخست باید صحت این صحبت اثبات شود و ثانیا به جای واکنش نشان دادن به این گونه حرف‌ها، ایران برنامه‌ریزی مدونی برای خود تعریف کند و به جای داشتن واکنش تدافعی، خود راسا و سریع‌تر برای پاسداری از این عنصر اقدام کند.

«شاهنامه» را ایران زودتر ثبت کرده

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، «فرهاد نظری»، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی این اتفاق را از ابعاد دیگری نگاه می‌کند.

او در پاسخ به پرسش ایسنا، که در صورتی که آذربایجان قصد ثبت کتاب «مینیاتور» به چاپ رسانده‌ی خود در اکسپو را داشته باشد، آیا امکان این کار را دارد یا خیر؟ به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد: اگر آذربایجان بخواهد کتاب «مینیاتور» که در اکسپوی میلان منتشر کرده را در فهرست میراث ناملموس ثبت کند، باید در برنامه‌ی حافظه جهانی یونسکو ثبت شود، اما چون خوشبختانه ایران کتاب «شاهنامه بایسنقری» را به عنوان نخستین اثر خود در این برنامه ثبت کرده، بنابراین از این بابت خطری متوجه ما نیست!