خودکشی؛ راهی آسانتر برای نبودن!

می گفتند این اواخر کمتر حرف می زد، گاهی به دور دست ها خیره می شد، زیاد استرس داشت، همه این حالت هایشان را به حساب مشکلات خانوادگی و درسی... گذاشتند ولی هیچ کس فکر نکرد، این نوجوان قصد دارد خودکشی کند.
 
گسترش روزافزون خودکشی در سالهای اخیر در جهان باعث شد تا سازمان جهانی بهداشتی روز ۱۰سپتامبر را به عنوان 'روز جهانی پیشگیری از خودکشی' معرفی کند و در این روز برای برخی از کشورها برنامه های خاصی در نظر بگیرد.

پرسش این است که چرا نوجوانان و جوانان این سرزمین بی باکانه و ناشیانه به خاطر کاهش فشار روانی و عدم کنترل اخلاقی و ... دست به خودکشی می زنند، آیا راهی سهل الوصول تر از این پدیده شوم فرهنگی برای رفع چالش های فرارو برای آنان وجود ندارد؟

به اعتقاد برخی از روانشناسان خاستگاه تمام بحران های اخلاقی ناشی از عدم آگاهی افراد و بالاخص ناهماهنگی فرهنگی جامعه با آموزه های خانواده هاست.

برخی از صاحبنظران علوم جامعه شناسی و روانشناسی مرگ و میر ناشی از این دست را بیانگر شیوع بحران اخلاقی در جامعه می دانند.

طبق آمار رسمی تایید شده، از ابتدای امسال تاکنون 12 نوجوان زیر 18 سال خودکشی کرده اند.
اینها افرادی هستند که با حلق آویز کردن، پریدن از ارتفاع و سلاح گرم به زندگی خود پایان دادند ولی شاید برای همه مسجل باشد که تعداد آمارهای غیر رسمی از 12 نفر بیشتر بوده زیرا این اتفاقی است که در پنج سال اخیر نه تنها در ایران، بلکه در جهان، رشدی روز افزون داشته و سه برابر شده است.

آمارها نشان می دهند که دختران بیش از پسران دست به خودکشی می زنند اما پسران بیشتر از دختران قصد خود را عملی می کنند.

با این که فرد خودکشی کننده در سنین پایین قرار دارد ولی بررسی ها نشان می دهد که بسیاری از خودکشی ها در این سنین پس از تفکر و برنامه ریزی و در پی یک بررسی طولانی مدت روی داده است.

بنابراین توجه به عوامل محرک نوجوان و آشنا کننده وی با مقوله خودکشی برای والدین و معلمان که بیشترین ساعات عمر را با فرزند و دانش آموز می گذرانند، ضروری است.

تلاش برای مرگ خود خواسته در نوجوانی عوامل متعددی دارد که از آن ها می توان به مشکلات و فشارهای خانوادگی، از دست دادن نزدیکان، بحران هویت، وضعیت نامناسب درسی، جدایی از والدین، عشق های دوره نوجوانی و داشتن نیازها یا هدف های دور از دسترس اشاره کرد.

اما آنچه در بررسی علت خودکشی بیشتر نوجوانان دیده می شود فشارهای درسی و خانوادگی در صدر این علل قرار دارد.

حتما در خبرها خوانده و یا شنیده اید که دختر یا پسری به خاطر سرشکستگی ناشی از قبول نشدن در کنکور یا به خاطر ترس از والدین بخصوص پدر به علت وضعیت درسی نامطلوب، مرگ را انتخاب کرده است.

شیرین بیانی، مشاور آموزشی در این باره می گوید: افت تحصیلی و اضطراب ناشی از آن، ناکامی در گذراندن واحدهای درسی و هراس از مورد بازخواست قرار گرفتن در خانواده، نوجوان را در معرض دو راهی ادامه این راه پر فراز و نشیب یا خلاص کردن خود قرار می دهد.

وی در گفت و گو با ایرنا افزود: موردی داشتیم که پدر، دختر 16 ساله اش را در حضور معلمان تهدید می کرد در صورتی که وضعیت درسی اش را اصلاح نکند او را به یکی از اقوامشان که تازه از زندان آزاد شده بود شوهر دهد و این بدترین نوع ترغیب به درس خواندن برای یک دانش آموز است.

این مشاور آموزشی اظهار داشت: سرزنش های مکرر خانواده، استهزاء همکلاسی ها و فشارهای بی امان معمان، برخی اوقات عرصه را آنچنان بر نوجوان تنگ می کند که تصمیم به پایان زندگی می گیرد.
بیانی تاکید کرد: نوجوانان در مقایسه با بزرگسالان، قدرت مدیریت اضطراب های محیطی را ندارند و چنین عواملی باعث می شود به خودکشی گرایش پیدا کنند.

وی با بیان اینکه نوجوانان، وقت زیادی را در مدارس می گذرانند، یادآور شد: خوب است که وزارت آموزش و پرورش با گنجاندن دروسی با محتوای مهارت های زندگی، مهار استرس و خشم، آموزش های پویا و کارشناسی شده ای را در این رابطه ارائه دهد.

وی افزود: در این مهارت ها باید به نوجوان یاد داد با اندک نارضایتی در محیط خانواده آخرین راه را برای رفع آن انتخاب نکند و مدیریت بحران داشته باشد.

فشارهای خانوادگی از دیگر عواملی است که فکر به مرگ را در سنین کم در ذهن پر رنگ می کند.
امروزه مشکلات اقتصادی ، میزان دور هم بودن اعضای خانواده را کاهش داده و این موضوع حجم تنهایی های فرزندان را در محیط خانه افزایش داده است.

سلمان نهادی، روان شناس کودک در این باره به ایرنا می گوید: اشتغال پدر و مادر، فرزند را ساعت ها دور از آن ها نگه می دارد و این تنهایی صرفا تنهایی فیزیکی نیست ، چرا که والدین هنگام حضور در منزل هم به دل مشغولی های خود یا رسیدگی به امور منزل می پردازند و باز هم از نوجوان خود دور هستند.

وی دعواهای خانوادگی را یکی از عوامل مهم گرایش نوجوان به خودکشی دانست و افزود: چندی پیش یک پسر 12 ساله به نام ' علیرضا ' با مورد گرایش به خودکشی را بررسی می کردم و فهمیدم علت تمایل وی به پایان زندگی اش پسر این است که مادرش بارها زیر دست کتک های پدر فریاد زده که اگر بخاطر ' علیرضا ' نبود یک لحظه در این خانه نمی ماندم .

وی افزود : شنیدن این جملات و دیدن چنین فشارهایی باعث می شود که به ذهن یک بچه 12 ساله برسد که با خوردن بیش از 20 قرص سرما خوردگی ! خودکشی کند تا مادرش را نجات دهد .

این روان شناس جدایی والدین یا مرگ یکی از آن ها را نیز در گرایش نوجوان به خودکشی موثر دانست و گفت: زوج هایی که از هم جدا می شوند و یا یکی از آن ها فوت می کند، باید توجه ویژه ای به فرزندان خود داشته باشند زیرا آن ها به علت آنکه نتوانسته اند جلوی جدایی یا مرگ پدر یا مادر خود را بگیرند، خود را مقصر می دانند و به ریکاوری روحی به شدت نیاز دارند.

شاید خنده دار ترین و در عین حال تاسف برانگیز ترین علت خودکشی در نوجوانان ، خودکشی های عشقی آنها باشد.

شاید برای خیلی ها دور از ذهن باشد که یک دختر 14 ساله بخاطر اینکه پسر عموی 27 ساله اش ازدواج کرده دست به خودکشی بزند.

این علت یکی از پرونده های خودکشی است که ملیحه ساجدی مشاور و روان شناس آن را بررسی کرده است.

ساجدی می گوید: خانواده دختر به همه گفتند که علت سقوط او از طبقه دوم این بوده که هنگام پهن کردن لباس نتوانسته کنترل خود را حفظ کند ولی واقعیت این بود که او بخاطر اینکه شنید پسر عمویش قصد دارد با یکی از دختران همکارش ازدواج کند، خودکشی کرد.

خوشبختانه این دخنر نوجوان در این حادثه جان سالم بدر برد و فقط تا یک سال و نیم درگیر درمان شکستگی دو پایش بود ولی واقعیت این است که، امروزه نوجوانان خیلی زود با مقوله عشق و حس های عاطفی نسبت به جنس مخالف آشنا می شوند.

ساجدی با بیان اینکه دوره گذار از جامعه سنتی به مدرنیته در این امر موثر است ، افزود : در این دوره همانگونه که وقوع طلاق های عاطفی، طلاق های واقعی، اعتیاد و بزهکاری ، فرزندان را با کاهش بهداشت روانی مواجه می کند ، شکست های عشق های نوجوانی هم در حال افزایش است و نوجوان را در آستانه پایان دادن به زندگی خود قرار می دهد.

این روانشناس با بیان این که دختران بیش از پسران بخاطر شکست عشقی دست به خودکشی می زنند، افزود: با توجه به این که نوجوانان در این سن به شدت تحت تاثیر گروه همسالان خود قرار دارند، خانواده و معلمان باید توجه ویژه ای به دوستان فرزندان و ارتباطات حقیقی و مجازی آنها داشته باشند.
براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، سومین دلیل مرگ در بین نوجوانان خودکشی است و به ازای هرخودکشی موفق، 60 خودکشی ناموفق رخ می دهد.

بر این اساس وقتی آمارهای رسمی کشور وقوع 12 خودکشی نوجوانان را تایید می کند یعنی 720 مورد خودکشی ناموفق رخ داده است.

' بهمن بختیاری ' کارشناس رسانه، عامل نامرئی افزایش خودکشی بین کودکان و نوجوانان را ساخت تصویر نادرستی از مرگ برای آنها می داند و می گوید : رسانه های ماهواره ای ، شاکله ای از دنیای پس از مرگ به نوجوان نشان می دهند که در آن واقعیتی وجود ندارد ، باضافه اینکه شبکه های داخلی هم در همه سریال ها حتی مجموعه های طنز ، بخشی را به مرگ و کشته شدن اختصاص داده اند .

وی افزود: سریال هایی نظیر نفس گرم، پشت بام تهران، پنج کیلومتر تا بهشت، یادآوری و ... همه بر مبنای مرگ ساخته شده اند و با توجه به اینکه این مجموعه ها محدودیت سنی عرضه ندارند و یا خانواده ها زیاد به این مساله توجهی ندارند ، نمایشی خطرناک را برای ذهن کنجکاو کودک و نوجوان اکران می کنند.

کلام آخر اینکه جامعه، متخصصان سلامت روانی، معلمان، همسالان و والدین نقش عمده ای را در پیشگیری از خودکشی نوجوانان بازی می کنند.

بنابراین داشتن یک حامی و راهنما می تواند با رفع بسیاری از نیازهای روانی نوجوان ، وی را از خودکشی دور نگه دارد.

احساساتی مثل درماندگی، ناتوانی، تنهایی، بی کسی و نداشتن همدل و هم صحبتی که فرد بتواند با او مشکلاتش را در میان گذارد با توجه بیشتر خانواده ، مدرسه و جامعه قابل رفع و خودکشی قابل پیشگیری است.

کارشناسان معتقدند در بررسی پدیده غیر اخلاقی خودکشی علاوه بر آگاهی بخشی جامعه ضروری این پدیده شوم فرهنگی در جامعه مورد بررسی دقیق قرار گیرد و علل فشارهای روحی و روانی در جامعه ریشه یابی شود.

ناگفته پیداست که این پدیده شوم فرهنگی هزینه های هنگفتی بر پیکره جامعه تحمیل می کند و در صورت تدوام این پدیده غیر اخلاقی، جامعه با بحران جدی تری مواجه خواهد شد.

تحقیقات علمی نشان می دهد با مرگ یک انسان بالغ، اثر بحران در جامعه افزایش و سطوح بحران نیز گسترش می یابد.

البته عدم آموزش درست اعضای خانوارهای ایرانی یک پدیده جدیدی نیست و سالها وقت لازم است تا سطوح مختلف جامعه از آموزش کافی بهره وافی برده باشند.

در هر صورت شاخص تندرستی و افزایش بهبود سلامتی روانی و جسمانی یک جامعه مرهون تدوین مقررات درست و تکمیل قوانین است که در اثر گسترش علم و تکنینک ایجاد شده اند. همچنین مسوولان امر باید برای نهادینه شدن سلامت روانی در جامعه تلاش وافری داشته باشند.

نکته آخر و مهم این که اقدام عملی و برخورد صحیح با این گونه آفات اجتماعی نیاز به طرح ملی واحد دارد و ضروری است برای بررسی علمی آسیب های اجتماعی، تحقیقات و مطالعات عمیق توسط محققان و پژوهشگران انجام و در برنامه ریزی های راهبردی کلان کشور لحاظ شود.