سنگ معدنی ارزشمند فیروزه که از دیرباز مورد توجه زیبایی‌شناسان قرار گرفته، هنوز نتوانسته در ایران، کشوری که معادن فیروزه‌اش مشهور است، آن‌طور که باید نام و ارزش کسب کند؛ به طوری‌که با صادرات سالانه 170 کیلوگرم از این سنگ با ارزش، کمتر از 360 میلیون تومان عاید کشور می‌شود و امسال هم ارزش صادراتی این سنگ زیبا به کیلویی یک میلیون و 110 هزار تومان، یعنی 45 درصد ارزان‌تر از قیمت صادرات پارسال تنزل کرده است.

به گزارش ایسنا، ایران برای بیش از 2000 سال به عنوان منبع استخراج فیروزه به شمار می‌رفته و با رنگ آبی خود که آن را نمادی از بهشت روی زمین می‌دانند، در طراحی‌های ایرانی برای پوشاندن گنبد کاخ‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

این سنگ معدنی که به طور طبیعی آبی رنگ است و بر اثر حرارتی که برای از دست دادن آب خود می‌بیند به رنگ سبز درمی‌آید، به صورت فراوان و مرغوب در معادن نیشابور در فاصله چندده کیلومتری مشهد یافت می‌شود.

فیروزه ایران به نام ترک‌ها

فیروزه به اسم‌های مختلفی نامیده می‌شود اما از قرن هفدهم که فیروزه معادن خراسان از ترکیه به اروپا برده شد، در دنیا آن را «تورکیوس» می‌نامند که در واقع از همان ابتدا پیروزه پارسی به نام ترک‌ها رقم خورده است.

فیروزه گره در تاریخ خورده و ایام خیلی قدیم از آن استفاده می‌کردند اما تجارتش چون در ترکیه بوده با برند ترکیه و با نام "ترکیوس" انجام می‌شود.

بهروز برنا - معاون اکتشاف سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی - درباره علت مشهور شدن ترکیه به تجارت فیروزه می‌گوید این موضوع مربوط به فعالیت تاجران است. در گذشته در ایران خام‌فروشی فیروزه صورت می‌گرفت و ترک‌ها به دلیل راه‌های ارتباطی دریا و همچنین فیروزه‌هایی که از مصر می‌گرفتند، تجارتشان جهانی شد؛ مثل تولیدات الماس که منبع آن در آفریقاست اما رژیم اسرائیل بازار آن را در دست دارد.

وی ضمن تاکید بر اهمیت فرآوری و جلوگیری از خام‌فروشی بیان می‌کند در کشور ما علاوه بر صادرات سنگ‌های فرآوری شده، خام‌فروشی هم انجام می‌شود و علتش این است که معدن‌کار و صاحبان شرکت‌های خصوصی می‌خواهند زودتر به پول‌شان برسند.

برنا با اشاره به تجارت جهانی فیروزه اظهار می‌کند که سنگ‌های قیمتی زیادی در کشور داریم اما خیلی از این سنگ‌ها در کشورهای دیگر بومی شده است، زیرا اصل مهم بحث فرآوری و تجارت است. حدود هزار میلیارد دلار تجارت جهانی فیروزه است و ما نیز باید از آن بهره‌مند شویم که در این خصوص کم‌کاری صورت گرفته است.

چه فیروزه‌ای مرغوب است؟

فیروزه از گذشته به دلیل داشتن رنگ آبی زیبا و درخشش چشمگیرش، به سنگی شادی‌آور مشهور بوده است. انرژی خاصی در این سنگ نهفته است و خواص بسیار دارد؛ از جمله اینکه می‌تواند از ابتلا به سرطان پوست جلوگیری کند. رنگ خالص آبی در فیروزه بسیار کمیاب و به همین دلیل نوع صاف و صیقلی آن بسیار با ارزش و قیمتی است.

از ویژگی‌های فیروزه می‌توان به کمیاب بودن معادن آن اشاره کرد. سنگ فیروزه بهترین و منحصر به فردترین سنگ قیمتی است که در آن می‌توان رگه‌های زیبایی را یافت که این خصیصه فیروزه موجب دو چندان شدن زیبایی و ارزش آن شده است.

مشهورترین و مرغوب‌ترین نوع فیروزه معروف به فیروزه نیشابور است. البته این سنگ پرطرفدار همانند بسیاری از کالاهای دیگر جنس بدل و نامرغوب نیز دارد. فیروزه هر چه دارای جنس و تراش بهتری باشد، مرغوب‌تر خواهد بود. فیروزه به رنگ‌های آبی تیره، آبی آسمانی،‌ آبی کمرنگ و سبز دیده می‌شود و هر چه رنگش آسمانی‌تر باشد قیمت آن بیشتر خواهد بود.

فیروزه عجمی که مرغوبیت بالایی دارد، فیروزه‌ای است که آبی‌تر و صاف و بدون رگه است. یک نوع فیروزه دیگر به نام فیروزه شجری نیز داریم که زیبایی خاص خود را دارد و هرچه رگه‌هایش به درخت و شاخه مانند شبیه باشند به نسبت فیروزه‌های شجری دیگر گرانتر است؛ برخی از فیروزه‌ها نیز دارای لکه هستند که مرغوبیت کمتری دارند.

فیروزه چگونه استخراج می‌شود؟

استخراج فیروزه از معادن از دیگر مسائل فنی مربوط به این سنگ معدنی است و متاسفانه معدن فیروزه نیشابور که از منابع اصلی فیروزه به شمار می‌رود و بزرگترین معدن فیروزه در جهان نام‌گذاری شده است، هنوز هم با استفاده از روش‌های قدیمی و مواد منفجره به بهره‌برداری می‌رسد.

استخراج فیروزه با انفجار باعث آسیب به رگه‌های فیروزه و شکسته و کوچک‌تر شدن سنگ‌های فیروزه‌ای شده و گاهی این سنگ ترک‌هایی در حد مو که با ذره‌بین دیده می‌شوند بر می‌دارد و که از مرغوبیت سنگ کم کرده و در نتیجه موجب کاهش شدید قیمت این محصول با ارزش می‌شود.

معاون اکتشاف سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در این خصوص می‌گوید باید روی سنگ‌های قیمتی به صورت مینیاتوری کار شود و قطعا باید با وسایل اکتشافی مدرن روی این سنگ‌ها کار کنند که از طریق انفجار، شکستگی به سنگ تحمیل نشود و این یک اصل است. تراش سنگ‌های قیمتی هم خودش هنر خاصی می‌خواهد و باید با ظرافت‌های خاصی صورت بگیرد و به صورت نگین دربیاید. همانطور که در دنیا به این مسائل توجه می‌شود و بر این اساس قیمت‌گذاری می‌شود.

فیروزه کجا یافت می‌شود؟

بجز ایران که بیش از 2000 سال سابقه استخراج فیروزه دارد، مصری‌ها نیز سابقه‌ای طولانی در استخراج فیروزه دارند و از حدود 3000 سال پیش از میلاد فیروزه در شبه جزیره‌ سینا و توسط مصریان استخراج می‌شد.

مناطق آریزونا، کالیفرنیا، کلرادو، نیومکزیکو، نوادا از نواحی استخراج فیروزه در جنوب غربی قاره آمریکا و شمال آفریقا، استرالیا و سیبری نیز از دیگر مناطقی هستند که فیروزه در آنها کشف و استخراج شده است.

از هر یک تن فقط 28 کیلوگرم فیروزه به دست می‌آید

به گفته معاون اکتشاف سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، چند ذخیره خوب فیروزه در کشور کشف شده که شاخص‌هایش همان فیروزه نیشابور است از جمله منطقه باغو در استان سمنان، منطقه شهربابک در استان کرمان، منطقه فیروزه در شمال استان خراسان رضوی و همچنین در خراسان جنوبی هم اثراتی از فیروزه دیده شده است.

وی همچنین با اشاره به پتانسیل‌های موجود می‌گوید با توجه به اینکه در کشور ذخایر مس وجود دارد و اگر مس به صورت فسفات ظاهر شود فیروزه به دست می‌آید، پتانسیل خوبی برای استخراج فیروزه موجود است. ذخیره فیروزه نیشابور حدود 9000 تن است که از هر یک تن 28 کیلوگرم فیروزه به دست می‌آید. همچنین در سازمان زمین‌شناسی آموزش‌هایی در خصوص سنگ‌های قیمتی داده می‌شود اما علاوه بر این باید بازار بورسی در کشور ایجاد شود، خصوصا اینکه کشورهای همسایه مثل افغانستان هم در زمینه این سنگ‌ها پتانسیل‌های خوبی دارند.

مشتریان فیروزه ایران کدام کشورها هستند؟

طی 10 ماه امسال 130 کیلوگرم انواع فیروزه به ارزش 144 میلیون و 871 هزار و 254 تومان (معادل 48 هزار و 572 دلار) به چهار کشور اندونزی، عربستان، کویت و هنگ‌کنگ صادر شده است که در این میان از نظر وزنی هنگ‌کنگ با 49 کیلوگرم، بیشترین میزان خرید را به خود اختصاص داده است و کویت از نظر ارزشی با خرید بیش از 101 میلیون تومان بهای بیشتری بابت فیروزه ایرانی پرداخته است.

آمار صادرات فیروزه در 12 ماه سال گذشته نشان می‌دهد 173 کیلوگرم به ارزش نزدیک به 352 میلیون تومان صادرات صورت گرفته و ارزش این محصول به طور میانگین حدود کیلویی دو میلیون تومان بوده است در حالی که طی 10 ماه نخست امسال به کیلویی یک میلیون و 114 هزار تومان تنزل کرده است.

‌ایران سابقه چند هزار ساله‌ و قابلیت‌هایی بالایی در استخراج فیروزه دارد اما تا امروز از این ظرفیت‌ها استفاده بهینه را نکرده است؛ به طوری که حتی شاهد کاهش ارزش صادرات بوده‌ و نتوانسته‌ایم مقام شایسته‌ای را در تولید و فراوری این محصول کسب کنیم درصورتی که شاید با سرمایه‌گذاری مناسب بتوان ارزآوری این صنعت را برای کشور افزایش داد و رتبه‌ای در خور نام فیروزه نیشابور که در جهان بی‌نظیر است به دست آورد.