بنای اولیه قلعه مهستان منسوب به دوره ساسانی است اما در دوره اسلامی و قرون ۵ تا ۷ هجری مورد استفاده بوده است. بقایای قلعه مهستان به شماره ۱۴۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

آناهید نیوز- «ماهنشان» نام منطقه‌ای است در جنوب غربی زنجان و در فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتری از این شهر قرار گرفته است. ماهنشان شهری پر رمز و راز است که چند هزار سال پیش محل حکمرانی قوم مادها بوده است. این شهر آثار و بناهای تاریخی و مذهبی زیادی دارد.

محلی‌ها برخی از این آثار را به دلیل شکل عجیبشان «دودکش جن» می‌نامند؛ در حالی که پژوهشگران از وجوه زمین‌شناسی و باستان‌شناسی به تحقیق روی آنها می‌پردازند.

دودکش جن در حقیقت ستونی سر به فلک کشیده از جنس خاک رس فشرده است که در اثر فرسایش طولانی به این شکل در آمده است. در بالای این ستون تخته سنگی مسطح قرار دارد که ظاهری دودکش مانند به آن داده است. بومیان منطقه به آنها لقب دودکش جن داده اند ؛ زیرا در گذشته ساخت هر بنایی را که برای انسان دشوار بوده است به دیو و جن نسبت می‌دادند. تعداد دو عدد از این دودکش‌ها در مسیر ماه‌نشان نرسیده به قلعه وجود دارد.

قلعه بهستان (تخت دیو) چگونه ساخته شد؟

از کنار دودکش‌ها که عبور کنیم نرسیده به ماه‌نشان، به بقایای قلعه‌ای عظیم می‌رسیم که قلعه بهستان یا «تخت دیو» نام دارد. نمای بیرونی قلعه به شکل دیواره ای از دودکش‌های به هم پیوسته و تعدادی دودکش جدا است که حفره‌های پایین قلعه، ظاهری مرموز بدان بخشیده است. برخی نیز این قلعه را تخت دیو می‌نامند زیرا معتقد بودند دیوها روی تخته سنگ‌های مسطح بالای ستون‌ها استراحت می کنند.

بنای اولیه قلعه مهستان منسوب به دوره ساسانی است اما در دوره اسلامی و قرون ۵ تا ۷ هجری مورد استفاده بوده است. بقایای قلعه مهستان به شماره ۱۴۵۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. سازندگان قلعه با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها کرده‌اند و اتاق‌ها را بوجود آوردند و به هر تعدادی که به اتاق‌های آن اضافه شده راه‌های ارتباطی آنها به مجموعه نیز بصورت دالان‌هایی افزوده شده است.

معماری قلعه

فضای کلی قلعه به ۳ دسته شامل اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم می‌شده‌ که گاه دارای تاقی تیزه‌دار و دارای فرورفتگی‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها برای قرار گرفتن پیه‌سوز بوده‌است.

این دژ دارای راه‌پله‌های زیگ‌زاگی در ضلع‌های غربی و شرقی است که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می‌شده و به دلیل فرسایش طبقات زیرین آن، تردد در این مسیر خطرناک و تقریباً ناممکن است.

راه‌پله‌های ضلع شمال‌غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان است که بالای این پله‌ها، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزئین شده متعلق به دوره اسلامی وجود دارد و راه‌پله‌های زیاد با عرض یک متر نیز اقتباس از این سبک معماری است.

هم اکنون به دلیل تخریب زیاد تنها با کوهنوردی می‌توان بر بالای قلعه با تخته سنگ‌های عظیم مسطح آن رسید.طبقات بالای این قلعه جهت دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت.

آب رسانی در قلعه بهستان

قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد ۷ در ۳ متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم گنگ آب آن تأمین می‌شده‌است.

چگونه برویم ؟

وارد آزادراه زنجان-تبریز شوید. ۳۵ کیلومتر که از زنجان دور شدید، خروجی ماه‌نشان را در منطقه‌ای به نام «نیک‌پی» خواهید دید و باید وارد این مسیر شوید. این جاده در ضلع جنوبی آزادراه است و ۶۰ کیلومتر که در آن برانید، قبل از ماه‌نشان به بهستان می‌رسید. پس از رسیدن به سه راهی «ایلی‌بلاغ» مسیر را به سمت ماه‌نشان ادامه دهید و روستای «میرآخور» را هم رد کنید. وقتی از روی پل قزل اوزن عبور کردید، بلافاصله جاده فرعی سمت چپ‌تان را انتخاب کنید که از روستاهای «سریک» و «تک‌آغاج» و بهستان رد می‌شود و سپس به قلعه بهستان می‌رسد.