کالاهای خطرناک چگونه حمل می‌شوند؟

طبق آنکس (آیین نامه) ۱۸ ایکائو، کالای پرخطر عبارتند از هر نوع کالا و ماده‌ای که دارای ریسک خطر برای سلامتی، ایمنی، دارایی یا محیط باشد و در فهرست کالاهای پرخطر قواعد فنی (سند 9284) ذکرشده یا بر‌اساس این قواعد طبقه‌بندی‌شده باشد.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، طبقه‌بندی مواد و کالاهای خطرناک باید بر اساس قواعد فنی، یعنی سند ضمیمه شماره ۹۲۸۴ سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری باشد که جزئیات معین‌شده برای طبقه‌بندی مواد خطرناک در آن ذکر شده است.

در این طبقه‌بندی، خطرات بالقوه و مرتبط با حمل‌و‌نقل کالاهای پرخطر در هوا بر اساس توصیه‌های کمیته صادرات و نقل و انتقال کالاهای پرخطر ملل متحد عنوان شده است. البته انتقال کالاهای پرخطر از راه هوا ممنوع است، مگر اینکه در «آنکس ۱۸» قید یا جزئیات این استثناها در سند قواعد فنی برای حمل با شرایط خاص ذکر شده باشد.

انتقال مواد و کالاهای زیر از طریق مسیرهای هوایی ممنوع است، مگر این‌که جزئیات و نحوه انتقال آنها در قواعد فنی (سند 9284) ذکر شده باشد.

۱- کالاها و موادی که در شرایط عادی در قواعد فنی ذکر شده باشد.
۲- حیوانات زنده آلوده.

  بسته‌بندی مواد و کالاهای پرخطر

مواد و کالاهای خطرناک باید براساس شرایط «انکس ۱۸» و «سند 9284» برای حمل هوایی بسته‌بندی شده باشد. این بسته‌بندی باید با کیفیت بالا و ساختار مطمئن برای جلوگیری از نشت و تراوش در شرایط تغییرات دمایی، رطوبت،  فشار و ارتعاش باشد. بسته باید مناسب محتوا و در مواجهه مستقیم با سایر مواد برای جلوگیری از فعل و انفعالات شیمایی مصون و محفوظ شده باشد. هر بسته باید برچسب مناسب داشته باشد، دارای آرم مناسب باشد و علایمی مانند شماره بین‌المللی برای مواد خطرناک نیز داشته باشد. توصیه می‌شود علاوه بر زبان کشور اصلی حمل‌کننده کالا، علایم انگلیسی نیز روی کالاهای خطرناک درج شود.

ارائه‌دهنده کالای پرخطر باید در مورد دستورالعمل‌های حمل کالای ممنوعه به وسیله پست‌هوایی شناخت کافی را داشته باشد. ارائه‌دهندگان هنگام ارائه کالا برای حمل هوایی، فرم مربوط به حمل کالاهای خطرناک را بر اساس «سند 9284» پر و امضا می‌کنند، سپس سند مربوطه را که حاوی دستورالعمل‌های مورد نیاز است به اپراتور حمل‌کننده کالا (شرکت هواپیمایی) ارائه ‌کند. شرکت هواپیمایی باید چک‌لیست پذیرش برای کالاهای خطرناک داشته باشد.

بارگیری و انبار کردن کالا و محموله شامل مواد رادیواکتیو در هواپیما  باید طبق موارد ارائه‌شده در قواعد فنی «سند 9284»  باشد. این محموله‌ها برای آزمایش‌های مربوط به نشتی، مورد بازدید قرار می‌گیرند تا عاری از هر نوع خطری باشند. در صورت مشاهده هر نوع نشتی در محموله بارگیری‌شده در هواپیما، اپراتور شرکت هواپیمایی  باید نسبت به تخلیه آن توسط خود یا سازمان‌های مسئول اقدام کند و در مورد آلودگی سایر محموله ها مطمئن شود.

  شرایط حمل کالای پر‌خطر در هوا

کالاهای خطرناک نباید توسط هواپیمایی مسافربری یا هواپیمایی که دارای خدمه پرواز است حمل شود، مگر اینکه بر اساس قوانین و قواعد فنی مجاز شده باشد. اگر هر نوع آلودگی ناشی از نشتی حمل کالای پر خطر در هواپیما دیده شود باید بلافاصله رفع شود  و درصورتی‌که آلودگی مربوط به مواد رادیواکتیو باشد، باید هواپیما بلافاصله خارج از سرویس شود تا میزان آلودگی رادیواکتیو طبق «سند 9284» به حد قابل قبول برسد. کالاهای پرخطر باید به‌طور مجزا از سایر کالاها در هواپیما حمل شود.

بسته‌های سمی و مواد مسری باید بر اساس قواعد فنی در هواپیما انباشته شوند و مواد رادیواکتیو جدا از اشخاص، حیوانات زنده و فیلم عکاسی استفاده‌نشده قرارگیرند. وقتی مواد و کالاهای پرخطر در هواپیما بارگیری شد، شرکت هواپیمایی مربوطه موظف است این مواد را از صدمات و هر نوع حرکتی که باعث خرابی محموله می‌شود، حفظ و نگهداری کند.

در مورد بسته‌هایی که دارای مواد رادیواکتیو هستند، این حفاظت باید اطمینان از جدایی ذکرشده در بالا را نیز شامل شود. به‌جز در مواردی که در «سند 9284» ذکر شده است، هر نوع بارگیری کالاهای پرخطر در هواپیماهای صرفا باربری باید به گونه‌ای صورت گیرد که تحت نظر پرسنل مسئول باشد و نگهداری از آن از نظر اندازه ، وزن و جدایی نسبت به سایر بارها مد نظر قرار گیرد.

قوانین حمل کالاهای پرخطر

اپراتور شرکت هواپیمایی که کالای پرخطر حمل می‌کند باید قبل از خروج هواپیما، اطلاعات لازم را در این مورد به صورت کتبی، همانطور که در «سند 9284» ذکر شده به سرخلبان پرواز ارائه دهد.
اپراتور شرکت هواپیمایی که کالای پرخطر حمل می‌کند، باید این اطلاعات را در کتابچه دستی عملیاتی ارائه دهد، به طوری که خدمه پروازی وظیفه و مسئولیت خود را در هنگام حمل کالای پرخطر بدانند و با دستورالعمل لازم هنگام وقوع وضعیت اضطراری ناشی از این مواد پرخطر را معرفی کنند. همه کشورهای طرف قرارداد در این رابطه باید اطلاعات لازم در مورد حمل کالای پرخطر و ممنوع بودن حمل آن با هواپیما را به مسافران ارائه دهند.

در هنگام وقوع سانحه برای هواپیمای در حال پرواز، سرخلبان باید در اولین فرصت ممکن، واحد مراقبت پرواز و مسئولان فرودگاهی را در مورد وجود کالای پرخطر در هواپیما به نحوی که در «سند 9284» ذکر شده آگاه کند.

هنگام وقوع رویدادهای مختلف (سانحه و حادثه جدی)، در صورت درگیر شدن بار مواد کالای پرخطر، اپراتور شرکت هواپیمایی باری حمل‌کننده کالا باید توسط سرخلبان، اطلاعات را بدون تاخیر و به صورت کتبی به مسئولان خدمات وضعیت اضطراری سوانح و حوادث کالاهای خطرناک ارائه دهد. علاوه بر آن، اپراتور شرکت هواپیمایی باید این اطلاعات را به مسئولان کشوری شرکت مربوطه و کشوری که حادثه در آنجا روی داده است،  اطلاع دهد.

اقلام و مواد پرخطر ممنوعه در کیف دستی مسافران برای ورود به هواپیما

مواد مخرب: جیوه و باتری ماشین.
مواد منفجره: چاشنی‌ها، فتیله‌های مواد‌منفجره، نارنجک‌ها، مین‌ها و مواد‌منفجره.
مایعات قابل اشتعال: گازوئیل و متانول.
جامدات قابل‌اشتعال و مواد واکنشی: منیزیم، روشن‌کننده‌های آتش، وسایل آتش‌بازی و منورها.
گازها: پروپان، بوتان.
اکسیدکننده‌ها و پروکسید‌های آلی: سفیدکننده ها و جعبه ابزار ماشین.
مواد رادیواکتیو: ایزوتوپ‌های تجاری و دارویی.
مواد سمی و سرایت‌کننده: سموم کشنده و خون آلوده.
سایر مواد: اجزای سیستم سوخت وسایل نقلیه که حاوی سوخت باشند.

طبقه‌بندی اقلام ممنوعه و پر خطر در هواپیما

برای حمل اقلام ممنوعه و نحوه مواجهه با آنها به روش‌های زیر عمل می‌شود:

- حمل شیء مورد‌نظر در کیف دستی مسافر، مگر این‌که ایمنی پرواز را به مخاطره اندازد.
- ضبط شیء و نابود کردن آن به طور صحیح.
- ضبط شیء و نگهداری آن در انبار توسط مقامات فرودگاه یا اپراتور هواپیمایی برای بازگرداندن به مسافر.
- جابه‌جایی و بسته‌بندی صحیح و انتقال به انبار هواپیما برای بازگرداندن به مسافر در مقصد.

به منظور شناسایی اقلام ممنوعه می‌توان آن‌ها را به پنج گروه طبقه‌بندی کرد:

1 - سلاح‌های گرم، تفنگ و جنگ‌افزار: تفنگ‌های بادی ساچمه‌ای و گلوله‌ای، سلاح‌های گرم، ابزارآلات کشتار حیوانات، منجنیق‌ها، قطعات سلاح‌های گرم به‌جز تجهیزات تلسکوپی، کمان‌های تفنگی، نیزه، تفنگ‌های ناخنی و پیچی صنعتی، روشن‌کننده‌های شبیه سلاح گرم، سلاح‌های گرم تقلبی، تفنگ‌های منور و استارتر، تجهیزات شوک‌دهنده و بی‌حس‌کننده و تحریک‌کننده دامی و تفنگ‌های اسباب‌بازی.

2 - سلاح‌های قابل نشانه‌گیری و نوک‌تیز: تبر و تبرچه، تیرها و پیکان، چنگک، نیزه‌ها و تفنگ‌های نیزه‌ای، یخ‌شکن و کلنگ، اسکیت روی یخ، چاقوی ضامن‌دار، چاقو و ساطور، تیغ و برنده‌های بدون ایمنی، شمشیر چاقوی جراحی، قیچی، عصای اسکی و پیاده‌رو، اجسام پرتاب‌شدنی و ابزاری که بتوان به‌عنوان سلاح به کار برد.

3 - ابزار بدون‌نوک یا کند: انواع چوب بیلیارد، سافت‌بال، بیلیارد، گلف، کریکت و هاکی، انواع باتوم، چماق ثابت یا قابل‌ارتجاع، قلاب ماهیگیری، پاروی کایاک و قایق‌های کوچک، تجهیزات ورزش‌های رزمی (پنجه بکس، گرز، چماق، خرمن‌کوب برنج، مته، کوباتن، کوباسات و اسکیت بورد).

4 - مواد منفجره و قابل اشتعال: اسپری رنگ، مشروبات با بیش از ۸۰ درصد الکل، مهمات، کلاهک موشک، چاشنی و فتیله‌ها، تجهیزات انفجاری، وسایل آتش‌بازی، سوخت قابل‌اشتعال (بنزین، گازوئیل، مایع روشن‌کننده، الکل، اتانول، گاز و گپسول گاز، بوتان، پروپان، استیلن، اکسیژن با حجم بالا)، انواع نارنجک، مین‌ها و منابع قابل‌انفجار، کبریت‌های فاقد‌ایمنی، تجهیزات انفجاری جعلی، انواع گاز اشک‌آور و دودزا، تربانتین و تینر رنگ.

5 - مواد سمی و شیمیایی: اسیدها و مواد قلیایی (باتری‌های مرطوب قابل نشت)، مواد خورنده (جیوه و کلرین)، اسپری ناتوان‌کننده (گاز اشک‌آور و اسپری فلفل)، خاموش‌کننده‌های آتش، مواد بیولوژیکی خطرزا (خون آلوده، باکتری و ویروس)، مواد خوداشتعال یا احتراق، سموم، مواد رادیواکتیو (ایزوتوپ‌های تجاری و دارویی).

6 - سایر اشیای ممنوعه با درصد ریسک: برخی اقلام برای اقدام به عملیات مداخله جویانه می‌تواند به کار رود که توسط بعضی کشورها به فهرست اقلام ممنوعه اضافه شده است و نباید در کیف دستی یا کابین هواپیما حمل شود. در ‌بطری باز‌کن، سوزن‌های تزریق فاقد نسخه پزشک، سوزن خیاطی، چاقو و قیچی‌های با لبه تیز کمتر از ۶ سانتی‌متر، کارد و چنگال فلزی و انواع تیغ‌ها.