معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی با اشاره به بازخوانی دست‌نوشته‌های نیما یوشیج در این فرهنگستان، از انتشار کتابی مشتمل بر ۱۰۵ شعر منتشرنشده او در آینده نزدیک خبر داد.

شصت و دومین نشست ماهانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد. در این نشست دکتر سعید رضوانی، پژوهشگر گروه ادبیات معاصر فرهنگستان، در موضوع «طرح بررسی و بازخوانی دست‌نوشته‌های نیما یوشیج» سخنرانی کرد و از روند پیشرفت این طرح گزارشی ارائه داد.

به گزارش مهر، در ابتدای این نشست دکتر محمد دبیرمقدم، عضو پیوسته و معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، در سخنانی کوتاه به معرفی دکتر رضوانی پرداخت و در باب سوابق علمی و پژوهشی وی و طرح مذکور توضیحاتی داد و با اشاره به سابقه وجود دست‌نوشته‌های نیما در کتابخانه این فرهنگستان، گفت: این دست‌نوشته‌ها سال ۱۳۷۳ از فرزند نیما به مبلغ پنجاه‌ میلیون ریال خریداری شد، ولی تا سال ۹۳ هیچ پژوهشی در باب آنها صورت نگرفت.

وی در ادامه افزود: در این سال، بر اساس طرحی در گروه ادبیات معاصر فرهنگستان که مصوّب شورای مدیران بود، دکتر سعید رضوانی و دکتر مهدی علیایی‌مقدم، کار بر روی این دست‌نوشته‌ها آغاز کردند.

به گفته معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تاکنون سه‌چهارم از دست‌نوشته‌های موجود تصویربرداری شده است و نیمی از اشعار موجود در این دست‌نوشته‌ها در قالب یک‌ دفتر شعر با ۱۰۵ قطعه شعر از اشعار منتشرنشده نیما به‌زودی منتشر می‌شود.

وی تأکید کرد: معتقدیم این دست‌نوشته‌ها بعد از تکمیل تصویربرداری باید به‌صورت تمام و کمال بر روی وبگاه فرهنگستان زبان و ادب فارسی قرار گیرد تا هر محققی از هر جای دنیا بتواند از آنها آزادانه استفاده کند.

در ادامه این نشست دکتر سعید رضوانی با اشاره به بازدید از دست‌نوشته‌های نیما برای اولین بار در سال ۹۳، گفت: این دست‌نوشته‌ها به شکلی نگهداری می‌شد که امکان استفاده از آنها به‌هیچ‌وجه وجود نداشت، ولی با کمک کتابداران و قرار گرفتن هر کدام در یک لفاف شیشه‌ای و اسکن آنها توانستیم آنها را بازخوانی و بررسی کنیم.

وی در ادامه سخنان خود چهار مرحله این طرح را توضیح داد و گفت: برای اینکه اسکن دست‌نوشته‌ها از بین نرود و دسته‌بندی تصاویر در پرونده رقمی (دیجیتال) مرحله بعدی کار ما بود که بر اساس دو معیار قالب و موضوع، در هفت گروه کلی آنها را دسته‌بندی کردیم.

رضوانی افزود: شعر، مطالب غیرشعری از جمله داستان و نمایش و شرح تأملات نظری، مطالب نامرتبط با هنر و ادبیات مانند وضعیت زندگی، منابع و مآخذ اشعار نیما و آنچه به آن توجه می‌کرده است، دست‌نوشته‌های فرانسوی و دست‌نوشته‌های طبری، هفت گروهی است که بر اساس آن دست‌نوشته‌ها را تقسیم‌بندی کردیم، البته زیرگروهی نیز برای آنها در نظر گرفتیم و مثلاً در گروه شعر زیرگروه‌های شعر کامل، طرح‌های شعری، تصحیحات نیما در شعرهای قبلی و مانند این‌ها را هم داشتیم.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی ادامه داد: یادداشت‌ها نشان می‌دهد که نیما به اندازه شعر در داستان هم کوشیده، اما اثری به چاپ نسپرده که شاید دلیل آن این بوده که اعتمادبه‌نفس لازم را در این زمینه نداشته است.

وی در ادامه در باب مرحله چهارم این طرح، یعنی استنساخ اشعار نیما، اظهار کرد: بر اساس دسته‌بندی صورت‌گرفته، سه‌چهارم اشعار نیما را که تاکنون اسکن شده‌اند، استنساخ کرده‌ایم و تا امروز به ۱۰۵ قطعه شعر رسیده‌ایم که در ۲۰۵ صفحه تا مرحله صفحه‌بندی پیش رفته است و به‌زودی منتشر خواهد شد. اسم این دفتر «۱۰۰ سال دگر» و به نام یکی از اشعار موجود در آن خواهد بود.

رضوانی همچنین به کیفیت این دست‌نوشته‌ها اشاره کرد و افزود: یادداشت‌ها با مداد، در کاغذهای باطله، با خط‌خوردگی زیاد و ازهم‌گسیخته است که کار استنساخ را دشوار می‌کند. ضمن اینکه در بعضی موارد دو ویرایش از یک قطعه شعر موجود است.

وی تأکید کرد: در این موارد ویرایش متأخر را مبنا قرار داده‌ایم، اما ویرایش اول را هم در کتاب ضبط کرده‌ایم. نکته دیگر مربوط به ترتیب آوردن اشعار در دفتر بود که باید تصمیم می‌گرفتیم اشعار را بر اساس ترتیب تاریخی بیاوریم یا با توجه به موضوع که در این نکته نیز برای راحتی کار پژوهشگران اشعار را بر اساس روند تاریخی آوردیم تا بتوانند سیر تحول شاعر را تشخیص بدهند.

این پژوهشگر گروه ادبیات معاصر فرهنگستان زبان و ادب فارسی همچنین در مورد بازه تاریخی اشعار نیما در این دفتر گفت: این اشعار از نظر تاریخی در بازه زمانی ۱۳۰۱ تا ۱۳۳۶ سروده شده‌اند و بسیاری از آنها تاریخ و امضای نیما را دارند. از آنجایی‌که شعر معروف «افسانه» در سال ۱۳۰۱ سروده شده و نیما نیز به سال ۱۳۳۸ از جهان رخت بربسته است، می‌توان گفت این اشعار دوره مهم پختگی شاعر معاصر فارسی را در بر می‌گیرند.

به گفته رضوانی، اشعاری که در دفتر «۱۰۰ سال دگر» منتشر می‌شوند، انواع آزمایش‌های او را در همه قالب‌ها، از شعر نیمایی تا نوقدمایی و کلاسیک، دربرمی‌گیرند. در مورد رسم‌الخط نیز مصححان رسم‌الخط نیما را برگزیده‌اند، مگر در مواردی که از رسم‌الخط روزگار معاصر بسیار دور است. همچنین سطربندی اشعار نیز بر اساس یادداشت‌های نیماست.

در ادامه این نشست غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیز در سخنانی اظهار کرد: بررسی و بازخوانی این یادداشت‌ها کاری جنبی در مؤسسه‌ای علمی است که چندان در ایران متداول نیست؛ زیرا حس تاریخی در ما ضعیف است. مثلاً نمی‌توان باور کرد مجتبی مینوی یادداشت‌هایی نداشته است، اما نمی‌دانیم این یادداشت‌ها کجاست و چرا چاپ نشده است.

حداد عادل افزود: اما وقتی این آثار از نیما منتشر شود، قطعاً موجی از اعتراض و نقد را پدید می‌آورد، زیرا شاعری یادداشت‌ها و اشعاری داشته که در دیوان خود نیاورده است و شاید عده‌ای بگویند چرا این اشعار منتشر شده است و این امر منزلت او را کم می‌کند.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی افزود: از این جهت درست است، اما برای پژوهشگران ادبی و تاریخی که می‌خواهند سیر تحول یک شاعر یا یک دوره را بررسی کنند، همین یادداشت‌ها هم مهم است.

حداد عادل همچنین گفت: از آنجایی که دست‌نوشته‌های نیما شامل کلمات یا اصطلاحات و جملاتی به زبان طبری نیز بوده، بهتر است در گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی فرهنگستان نیز بررسی‌هایی بر روی این دست‌نوشته‌ها صورت بگیرد.

در پایان این نشست سعید رضوانی به پرسش‌های حاضران در جلسه در مورد کمّ و کیف یادداشت‌ها و ادامه این طرح در انتشار اشعار نیما و داستان‌های موجود در آنها پاسخ داد.

شصتت و دومین نشست ماهانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور شماری از اعضای پیوسته و وابسته فرهنگستان، از جمله حسین معصومی همدانی، محمود عابدی، احمد سمیعی (گیلانی) و موسی اسوار، و همچنین برخی از اعضای هیئت علمی و پژوهشگران فرهنگستان زبان و ادب فارسی و علاقه‌مندان برگزار شد.