اساسی‌ترین مساله‌ای که دواطلبان خلبانی با آن رو‌به‌رو می شوند سازگاری با محیط و هماهنگی با شرایط است.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، استرس و افسردگی در خلبانان به‌طور مستقیم تهدید جدی برای جان خلبانان تلقی نمی‌شود اما اهمیت اثرات آن به دلیل کاهش میزان کارایی عملکرد در خلبانان و بروز خطا که می‌تواند منجر به سانحه هوایی شود، قابل‌توجه است.

در‌واقع استرس بيش از حد، به‌ سلامت فيزيکی و روانی آسيب می‌رساند و اثر منفی بر توانايی‌های فرد دارد. هر يک از ما روش‌های خاص خود را برای غلبه بر حوادث نامطلوب داريم، ولی هيچ روش دقيق و جامعی برای کنترل استرس وجود ندارد. نداشتن امنیت شغلی، مسائل اقتصادی، ناعدالتی شغلی، برخوردهای غیراداری و بسیاری از موارد دیگر نیز از مصادیق ایجاد و تشدید استرس و افسردگی در خدمه پرواز است و بدون‌شک پرسنل پروازی که دارای استرس زيادی هستند، مرتکب خطاهای زيادتری خواهند شد.

عوامل ابتلا به افسردگی در ایران

بر اساس آمار منتشر‌شده، در آمریکا 13 درصد خلبانان گواهینامه پروازی خود را به‌دلیل اختلالات روانی از دست می‌دهند. از شایع‌ترین اختلالات روانی می‌توان به اضطراب، تعارضات زناشویی، شکایات جسمانی، افسردگی و واکنش‌های هراسان اشاره کرد. اما در ایران اما آمار دقیقی از وضعیت بهداشت روانی خلبانان در دسترس نیست ولی به گفته کارشناسان، شواهد امر نشان می‌دهد که از استانداردهای جهانی فاصله‌ گرفته‌ایم.

مواردی مانند حقوق و دستمزد ناکافی، نبود حمایت دولت از خلبانان و سازمان‌های کارگری و کارفرمایی از قرار گرفتن شغل خلبانی در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور، استفاده از ناوگان فرسوده، برخی ناعدالتی‌ها در زمینه رشد شغلی، سوءمدیریت در برخی شرکت‌های هواپیمایی در زمینه‌های مختلف ازجمله آموزش خلبانان، افزایش بهره‌وری، خدمات رفاهی، نگرانی دائمی از زمین‌گیر شدن هواپیما به دلیل تامین نشدن قطعه، اخذ تضامین و وثایق خارج از توان خلبانان توسط شرکت‌های هوایی و همچنین نبود طرح‌های مناسب بیمه‌ای و در شان خلبانان به‌خصوص بیمه از دست دادن گواهینامه، حاشیه‌هایی هستند که هرکدام از آنها می‌توانند موجب ایجاد استرس‌ خلبانان شود.

نتیجه‌ای وحشتناک از تحقیقات علمی

گرچه دستیابی به اطلاعات مربوط به افسردگی خلبانان بسیار دشوار است اما محققان درجهان با مطالعاتی که به تازگی انجام دادند به این نتیجه رسیده‌اند تقریبا 13درصد از خلبانان مبتلا به افسردگی و یک‌سوم آنها دارای تمایل به خودکشی هستند.

چرا سلامت روانی خلبانان مهم است؟

سانحه پرواز 9525 شرکت هواپیمایی «ژرمن‌وینگر» که مشخصا به دلیل تعادل نداشتن روانی و افسردگی شدید کمک‌خلبان این پرواز به وقوع پیوست و موجب کشته شدن تمام مسافران (150 نفر) این پرواز شد موجب ایجاد تئوری‌ها و گمانه‌زنه‌های بسیاری در مورد وضعیت روانی خلبانان فعال در شرکت‌های هواپیمایی شد.

این مطالعه که در نشریه «Environmental Health» به چاپ رسیده است، اولین نمونه بررسی سلامت روانی خلبانان پیش از بروز هرگونه حادثه، آزمون‌های مراجع قانون‌گذاری و گزارش‌های خوداظهاری به شمار می‌رود. از مزایای این‌گونه تحقیقات علمی حل مشکلات روحی و روانی خلبانان در فضایی کاملا تعاملی، دوستانه و به دور از شرایط پرالتهاب و پرخطر برای صنعت هوانوردی است.

جوزف آلن، استادیار علوم ارزیابی در دانشگاه هاروارد و نویسنده ارشد این مطالعه می‌گوید: «نتایج این مطالعات چندان تعجب‌آور نیست! این احتمال که یک خلبان ممکن است مانند بسیاری از مردم عادی مبتلا به شرایط روحی و روانی باشد، چندان تکان‌دهنده نیست اما برخلاف ما، به‌دلیل ترس از عواقب احتمالی، بسیاری خلبانان از مراجعه به روانپزشک و پیگیری درمانی امتناع
می‌کنند.»

نکته اصلی مطالعه

در این مطالعه محققان از حدود هزار و 837 خلبان ناشناس در قالب ایمیل، تبلیغات در اتحادیه‌های خلبانی، کارگروه‌های حرفه‌ای و نشریه‌های هوانوردی نظرسنجی کرده‌اند. این نظرسنجی سوالات بسیاری را در حوزه کار و سلامت پوشش می‌داد. در این مطالعه سوالاتی گنجانده شده بود تا سطح علمی خلبانان مورد بررسی نیز سنجیده شود. محققان با طرح 9 سوال روان شناسی بالینی مختلف، امکان ابتلای شرکت‌کنندگان به افسردگی را مورد محک قرار دادند. همچنین از شرکت‌کنندگان در این مطالعه سوال شده است آیا تا به‌حال به‌دلیل مشکلات افسردگی یا اختلال در خواب تحت درمان قرار گرفته‌اند

یا خیر!

محققان دریافتند در حالی فقط 3.1 درصد از خلبانان تحت درمان‌های افسردگی قرار گرفته‌اند که حدود 13 درصد آنها نیاز جدی به درمان فوری دارند. این میزان افسردگی با آمار مربوط به مشاغل پر استرس دیگر ازجمله پرسنل نظامی و افسران پلیس برابری می‌کند اما در مقایسه با جمعیت کل جامعه تقریبا دو برابر است. پژوهشگران همچنین دریافتند 1/4 درصد از خلبانان در دو هفته گذشته قصد خودکشی داشته‌اند.

چیزهایی که باید بدانید

استادیار علوم ارزیابی در دانشگاه هاروارد و نویسنده ارشد این مطالعه در این زمینه ادامه می‌دهد: «امیدواریم شرکت‌های هواپیمایی شرایطی را برای کارمندان و خدمه پروازی رقم بزنند تا آن‌ها بتوانند در بهترین شرایط ممکن به فعالیت خود ادامه دهند.»

وی همچنین تصریح می‌کند: «اعلام این آمار از سوی ما نباید هراسی در دل مسافران بیندازد، زیرا حمل‌و‌نقل هوایی، امن‌ترین روش حمل‌و‌نقل است و این طرز فکر به هیچ وجه نباید تحت‌شعاع قرار گیرد.» وی در پایان با اشاره به کمک‌خلبان پرواز 9525 شرکت هواپیمایی «ژرمن‌وینگر» می‌گوید: «همه باید بدانند قصد وی خودکشی نبوده، بلکه به‌طور حتم قصد کشتن تمام مسافران را داشته است.»