دبیر جشنواره موسیقی فجر: جامعه موسیقی از ظرفیت‎های جشنواره فجر استفاده نکرده است/ نجات جشنواره نیازمند اقدام‎های بلندمدت است/ جامعه هویت درستی برای هنر و موسیقی قائل نیست

عصرایران؛ رضامیرمحرابی - سی و دومین جشنواره بین المللی موسیقی فجر از جمعه 24 دی ماه در تهران و در شش سالن تالار وحدت، سالن رودکی، برج میلاد، سالن میلاد نمایشگاه بین‌المللی، فرهنگسرای نیاوران و برج آزادی آغاز شده است. در روزهای منتهی به برگزاری این رویداد ملی  به سراغ  حمیدرضا نوربخش، دبیر سی‌ و‌ دومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر و مدیرعامل خانه موسیقی رفتیم تا با او در مورد این رویداد مهم و آخرین وضعیت خانه موسیقی گفت و گو کنیم.

در این دو سال که به عنوان دبیر جشنواره فجر حضور داشته اید انتقادات بسیاری به شیوه برگزاری جشنواره مطرح شد؛ فکر می کنید چقدر در انجام اصلاحات اساسی در این دوره موفق بوده اید؟

«دغدغه ما از ورود به این جشنواره استفاده از تمام ظرفیت های منحصربفردی است که در این رویداد وجود دارد. یعنی ما جشنواره ای داریم که از نظر موقعیت، امتیازات و حمایت‎هایی که از سوی کلیت نظام وجود دارد دارای یک وضعیت خاص است، اما معتقدم جامعه موسیقی ایران در استفاده از این موقعیت موفق نبوده است که دلایل مختلفی دارد. بخشی از آن به نگاه دوگانه به جامعه موسیقی باز می گردد که باعث شده اهالی موسیقی همواره حذر کنند از اینکه به رویدادی که به نوعی حکومتی است ورود کنند و بارها گفته اند اگر قرار است توجهی به موسیقی شود باید همیشگی باشد و اینکه ما در یک مقطع زمانی بخواهیم به موسیقی توجه ویژه کنیم و دیگر مواقع بی توجه باشیم خیلی منطقی نیست.

این رخداد آنطور که باید و شاید جدی گرفته نشده و به آن اعتنایی شده است. در 30 دوره ای که برگزار شده اگر اتفاق خوبی رخ داده به دلیل مدیریت خوب بوده است وگرنه ساز و کار و ریل گذاری مناسبی تاکنون به چشم نیامده است. در 30 دوره جشنواره، دوره های درخشانی وجود داشته اما تداوم نداشته است. همیشه این دغدغه را داشته ام که چرا از این ظرفیت استفاده نشده است. در این دو دوره تلاش شده است در بین اهالی موسیقی همگرایی ایجاد شود، رونقی به وجود آید و راهکارهایی هم اجرایی شده است تا این اتفاق در مجموع جذاب تر شود. فکر کردیم اگر جایزه باشد می تواند انگیزه ایجاد کند، سعی کردیم همه جامعه موسیقی را به نوعی جذب این اتفاق و دخیل کنیم در حدی که سال گذشته بخش بزرگی از بدنه حرفه ای موسیقی ایران در جشنواره حضور داشتند. تلاش شد در یک مسیر حرکت کنیم و طبیعی است چند سال طول می کشد تا جشنواره به آن ریل گذاری که مدنظر است برسد.»

سال گذشته عنوان کرده بودید دیگر مدیریت جشنواره موسیقی فجر را قبول نخواهید کرد. چه مساله ای رخ داد که دبیری این دوره را نیز پذیرفتید و چرا فعالیت های مرتبط با جشنواره دیر آغاز شد؟
 
 «سال گذشته با تمام دستاوردهایی که به دست آمد، حواشی بی شماری گریبان جشنواره را گرفت و اصرار داشتم به دلایلی بعد از اختتامیه اعلام کنم که دیگر نیستم و حضور نخواهم داشت. چند ماه هم مقاومت کردم اما اصرارهای برخی دلسوزان مبنی بر اینکه ممکن است لطمه‎ ای به جشنواره وارد شود من را مجاب کرد که امسال نیز حضور داشته باشم؛ اما این‎ها همه لطمه است و اگر از همان ابتدا دبیرخانه جشنواره فعال بود و فعالیت ها شروع می شد طبیعی بود که اتفاقات بهتری رخ می داد.»

در دوره گذشته با تیمی همکاری کردید که جدا از حواشی به وجود آمده، کمک کرد گروه های شاخصی در جشنواره حضور یابند، چه اتفاقی افتاد که امسال ان گروه کنار شما نیستند؟

حواشی پیش آمده در جشنواره سال گذشته باعث شد تا آنها نسبت به فعالیت در جشنواره دلسرد شوند و تفاوت این بود که من مجاب شدم ادامه دهم اما انها به دلیل دلسردی پیش آمده مجاب نشدند همکاری را ادامه دهند.

با این حال کیفیت موزیسین ها و گروه های حاضر در بخش های مختلف جشنواره امسال را چطور ارزیابی می کنید؟

«شما باید با جامعه موسیقی در این زمینه صحبت کنید. به نظر می رسد آنها تمایل نداشتند در این رویداد حضور داشته باشند چون معتقدند دستاوردی برای آنها ندارد و چیزی به آنها اضافه نمی کند. به هر حال جشنواره باید جذابیت هایی داشته باشد. مثلا در سینما جشنواره کن ویترین جذابی دارد که باعث می شود فعالان هنری راغب شوند حضور پررنگی داشته باشند. در برخی سال ها جشنواره جدول خوب و باکیفیتی داشته است، در برخی سال ها جدول خوبی نداشته است و این بر می گردد به مسایل مختلف از جمله تلاش مدیران و مسئولان آن دوره وگرنه ساز و کار دقیق و مناسبی برای حضور گروه های مطرح دیده نمی شود. من همیشه سینما را مثال می زنم. این سیمرغ، محور جشنواره فیلم است و برای هر سینماگری با هر سطحی، با هر گرایشی و با هر دیدگاهی جذابیت دارد. در جشنواره فیلم فجر این ساز و کار و جذابیت ایجاد شد و ما هم باید به این سمت حرکت کنیم که اگر می خواهیم از این ظرفیت به نفع جریان سازی در حوزه موسیقی و معرفی هنرمندان استفاده کنیم باید از این ویترین جذاب به بهترین شکل استفاده شود.»

بهبود روند برگزاری جشنواره موسیقی فجر و تغییر رویکردها در آن چه زمانی محقق می شود؟

«نجات جشنواره موسیقی فجر راهکارهای کوتاه مدت ندارد و باید برنامه بلندمدت ایجاد کرد. شاید بتوان گفت تنها راهکار کوتاه مدت این است که همگرایی و همدلی در بین اهالی موسیقی ایجاد کنیم تا آنها راغب به حضور در این رویداد شوند. برای ثابت قدم بودن جشنواره باید یک سیاست گذاری و ساز و کار مشخصی وجود داشته باشد تا با تغییر مدیران، رویکردها تغییر نکند. منتقد اول جشنواره موسیقی فجر و رویکرد آن در تمامی دوره ها خود من بوده ام و افسوس خورده ام همیشه از اینکه چرا آن اتفاقی که مدنظر است در این رویداد رخ نمی دهد. بنابراین اولین منتقد رویکرد جشنواره، خود دبیر جشنواره است.»

به نظر می رسد امسال فقط در بخش تلفیقی آن همگرایی که مدنظر بوده ایجاد شده است و در بخش های دیگر کیفیت مورد نظر وجود ندارد، شما چه نظری دارید؟

«برخی بدون توجه به تلاش های انجام شده انتقادهای فراوانی را بدون استدلال مطرح می کنند. موضوع این است که ما در موسیقی ایرانی ظرفیت های محدودی داریم. مگر چند گزینه داریم که هر سال بخواهیم در جشنواره میزبان آنها باشیم. در موسیقی ایرانی دستمان بسته است در حدی که شما نمی توانید بگویید در 10 دوره 10 گروه متفاوت در جدول جشنواره حضور داشته اند. امسال در بخش بین الملل چهره های ممتازی حضور دارند که متاسفانه به حضور آنها بی توجهی شده است.»

شما امسال نیز به عنوان مدیرعامل خانه موسیقی انتخاب شدید. خانه موسیقی چه تلاشی در جهت همگرایی و ایجاد تفاهم بین اهالی موسیقی داشته است؟ انتقادات اهالی موسیقی در برخی موضوعات را چطور ارزیابی می کنید؟

«خانه موسیقی در این سالها توفیقات بسیاری داشته است، حتی اگر این روزها در مورد خانه موسیقی صحبت می شود و انتقاد وجود دارد، این فی نفسه یک توفیق است چون در دوره هایی به هیچ عنوان کسی در مورد این نهاد حرف نمی زند، پس یک کارکرد و اهمیتی پیدا کرده است که حالا عده ای انتقاد می کنند که چرا این افراد حضور دارند و چرا برخی اقدامات انجام شده یا نشده است. برخی مسائل و نقدها در نهادهای صنفی و دموکراتیک طبیعی است و نشان دهنده کارکرد مثبت آن نهاد است.

من که مادام العمر نمی توانم در خانه موسیقی باشم اگر جامعه موسیقی نخواهد. یا می توانیم عده ای را با خودمان همفکر و همراه کنیم که خوب است، اگر هم نمی توانیم پس یک جای کار اشکال دارد که یا قبول نداریم یا نمی خواهیم همراه شویم. تا الان هم کسی نتوانسته بگوید در انتخابات خانه موسیقی خلل و شبهه ای وجود داشته است. نهایت اعتراض این بوده است که بگویند لابی می کنند که اصلا انتخابات یعنی لابی، شما هم بروید لابی کنید. عده ای انگیزه دارند به موسیقی ایران کمک کنند خوب بروند لابی کنند. در تمام این دوران که شخصیت های فعال و نامی به خانه موسیقی آمده اند، چیزی بر آنها افزوده نشده است چون از قبل برای خود اسم و رسمی داشته اند و به منافعی فکر نمی کرده اند. حالا عده ای می گویند ما به اینها انتقاد داریم، یک عده هم بی تفاوت هستند و کاری به این مسائل ندارند. درهمین انتخابات اخیر مگر نقدها مطرح نشد؟ چرا موعد انتخابات که رسید مشارکت نکردند؟ این دوره اولین انتخاباتی بود که ما ناظر دولتی داشتیم و تاکنون پای دولت به انتخابات ما باز نشده بود اما به دلیل جلب رضایت دوستان این اتفاق افتاد. با تمام این تفاسیر من به هیچ عنوان معتقد نیستم که خانه موسیقی توانسته است به همه درخواست های اهالی موسیقی جامه عمل بپوشاند. اما تلاش شده است تا با تمام ظرفیت پیگیر امورات اهالی موسیقی باشیم.»

شاید عده ای معتقدند شما و خانه موسیقی نسبت به برخی مسائل بی تفاوت هستید؟

«مگر می شود ما که خودمان اهل این عرصه هستیم بی تفاوت باشیم نسبت به مشکلات موجود، نسبت به لغو کنسرت ها و بحث کپی رایت؟ ما بی تفاوت نیستیم اما به ما انتقاد می کنند چرا اطلاع رسانی نمی شود. در این صورت باید هر روز مصاحبه کنیم که چه اقداماتی انجام شده است، هر روز هم نمی شود بیانیه داد؛ مگر ما بایدهای خودمان را نمی دانیم؟ اینها مواردی است که مرتبط با زندگی ما است و حالا اختلاف شیوه هایی هم وجود دارد. البته مطالبات جامعه موسیقی هم آنقدر زیاد است که هر چقدر تلاش شود باز هم کم است. از برخورد نامناسب صداوسیما با موسیقی و عدم رعایت حقوق هنرمندان و بی احترامی به موسیقی با نشان ندادن ساز بگیرید تا عدم امنیت شغلی هنرمند موسیقی، مسایل آموزش و ارتقای سطح آموزشی آکادمی ها و دانشکده ها، همگی دغدغه های اصلی ما هستند.

موسیقی ایران همواره در دو بخش با تنش مواجه بوده است. نخست در درون خانواده موسیقی ایران این تنش دیده می شود. در نگاه دوم این درگیری بین جامعه موسیقی و نهادها و بخش های بیرونی است. در این مورد خانه موسیقی چه اقداماتی را انجام داده است؟

«باید اعتراف کنم هنوز در بدیهیات مانده ایم و مشکلات با نهادهای بیرونی و حاکمیتی را حل نکرده ایم. هر آنچه که از گذشته تاکنون برای حل دغدغه های جامعه موسیقی اتفاق افتاده به مرور زمان حل شده است و به هیچ عنوان ساز و کار و برنامه ریزی مشخصی وجود نداشته است؛ هنوز هم در جامعه ما هویت درستی برای هنر و به ویژه موسیقی قائل نیستند. فکر می کنند موسیقیدان یک فعالیت تفننی دارد که هیچ زمان جدی به آن نگاه نشده و هیچ کاری هم در این زمینه صورت نگرفته است.

ما دچار دوگانگی هستیم. از طرفی در دانشگاه رشته موسیقی داریم، این به این معناست که ما می توانیم فعالیت جدی و حرفه ای موسیقی داشته باشیم. مگر می توان به کسی گفت پزشکی تحصیل کن اما طبابت نکن؟ همین دوگانگی در مورد بانوان وجود دارد، وقتی می گوییم بانوان می توانند موسیقی تحصیل کنند بعدش نمی توانیم به او بگوییم نمی توانی ساز بزنی و روی صحنه بروی. پس چرا به او اجازه داده ایم تحصیل کند؟ مگر جامعه ما قبح کپی کردن را نمی داند؟ این عین دزدی است و ما با آنکه مردم هنجارمندی داریم اما کسی به این مساله توجه نمی کند که این اتفاق عین سرقت است؛ همه تصور می کنند کپی کردن لطف و خدمتی است به اهالی موسیقی چون معتقدند صدای ما را با کپی کردن به گوش هزاران نفر می رسانند و باعث می شود کار ما شنیده شود در حالی که با این حرکت چرخه سالمی را نابود کرده ایم که در انتها دودش در چشم فعالان موسیقی می رود و اقتصاد آن نابود می شود. در مورد حقوق هنرمندان نیز اخیرا صحبتی با بخش حقوقی صداوسیما مطرح شد با این رویکرد که دوستان را آگاه کنیم که جامعه موسیقی خسارت دیده است، پیگیری‎هایمان را ادامه می دهیم تا به ساز و کاری برسیم و اگر به نتیجه نرسیدیم از مسیر قانونی اقدام های خود را پیگیری خواهیم کرد.»

در روزهای اخیر آیت الله هاشمی رفسنجانی دار فانی را وداع گفتند؛ همواره از حمایت های ایشان از هنرمندان و جامعه موسیقی صحبت‎هایی شنیده شده است...

«درگذشت ایشان را تسلیت می گویم. آقای هاشمی چهره پیشرو و روشنفکر و جزو معدود افرادی بودند که نقطه نظرات خوبی داشتند و دوست داشتند جامعه با حفظ اصالت ها در مسیر پیشرفت نیز قرار گیرد. ایشان در پیگیری حقوق هنرمندان و حتی کسانی که که سابقه فعالیت پیش از انقلاب داشتند بسیار کمک کردند و بارها شنیدم  که پیگیر وضعیت هنرمندان بودند.»

از آخرین وضعیت درمان استاد محمدرضا شجریان خبری دارید؟

«در مورد استاد شجریان باید تکرار کنم بیماری اصلی که همه را نگران کرده بود کنترل شده است و الان روی فیزیوتراپی متمرکز هستند. امکانات لازم هم در اختیارشان است و نگرانی‎ها مرتفع شده است.»

اگر سخنی با اهالی موسیقی دارید، بفرمایید

«سال‎های سال، تمام تلاش این بوده خانه موسیقی تبدیل به خانه هنرمندان شود و گردهمایی‎هایی شکل گیرد؛ هر چقدر هم نام‎های بزرگی آنجا باشد آن اتفاق جذاب تر و ماندگارتر می شود. ما چنین نگاهی نداریم که صاحب خانه هستیم بلکه اعتقاد داریم باید دست به دست هم دهیم و حول محور موسیقی وحدت ایجاد کنیم؛  اگر ایرادی داریم برطرف می کنیم و هر کسی انتقاد و ایده‎ای دارد که به ما کمک می کند ما از شنیدن آن بدون تردید استقبال می کنیم.»
---------

عکس: رضا جاویدی