پدر که از آبدارخانه نایب‌السلطنه برسد به امین‌‌السلطانی، پسر هم از پیشخدمتی مخصوص دربار می‌رود تا صدراعظمی؛ این حکایت علی اصغر خان امین‌السلطان است که جهانگردترین دولتمرد دوره قاجار شد. از ژاپن را گشت تا مکه و البته دول اروپایی و آمریکا.

عصر ایران - ۱۱۸ سفر - پدر که از آبدارخانه نایب‌السلطنه برسد به امین‌‌السلطانی، پسر هم از پیشخدمتی مخصوص دربار می‌رود تا صدراعظمی؛ این حکایت علی اصغر خان امین‌السلطان است که جهانگردترین دولتمرد دوره قاجار شد. از ژاپن را گشت تا مکه و البته دول اروپایی و آمریکا.

***

پول جور کن سفرهای فرنگ

علی اصغر امین‌السلطان که در سال‌های پایانی، سلطنت ناصرالدین‌شاه، به صدراعظمی رسیده بود، تبحر بالایی در واگذاری امتیازات گوناگون به دول روس و انگلیس و کسب درآمد برای خاصه خرجی‌های دربار داشت؛ گل‌درشت‌ترین این خرج‌ها هم هزینه سفرهای فرنگ بود و امین‌السلطان نیز خود شیفته سفر.

سفر بهانه‌ای شد برای بازگشت به قدرت

بعد از ناصرالدین‌شاه، امین‌السلطان مقدمات جلوس مظفرالدين‌ ميرزا را فراهم ‌كرد. با آمدن مظفرالدين‌شاه امين‌السلطان صدراعظم شد اما آن اقتدار گذشته را نداشت، تا يك سال بعد عزل شد و بي‌سر و صدا به قم رفت. علي‌خان امين‌الدوله نداشت بر مصدر امور قرار گرفت، چندي گذشت نتوانست اوضاع را سر و سامان دهد وامي هم نگرفت. شاه در سر هواي سفر فرنگ داشت امين‌السلطان را از تبعيد قم فرا خواند.

از ژاپن تا اتریش با صدراعظم قجری

سفرهای شاه، امین‌السلطان را، اتابک اعظم کرد

امين‌السلطان با قرضة 2.5 ميليون ليره‌اي از روسیه به آرزوي شاه جامه عمل پوشاند و وي را به فرنگ برد. مظفرالدين‌شاه به پاس خدمات امين‌السلطان وي را مباهي و مفختر به لقب «اتابك اعظم» كرد.

سفرهای امین‌السلطان آغاز شد

هنوز يكسالي از سفر فرنگ مظفرالدین‌شاه نگذشته بود كه باز خزانه خالي شد و باز هم شاه دلتنگ سفر فرنگ بود. در آن نوبت، قرارداد نفت موسوم به دارسي عملاً به انگلستان واگذار شد. امين‌السلطان در پي آن بود كه امتياز راه‌آهن جلفا به قزوين را به روس‌ها بسپارد که مخالفت‌ها در گرفت و چند حكم تكفير امين‌السلطان در نجف صادر شد. فرمانفرما و عين‌الدوله، دو داماد شاه، وقت را غنيمت دانستند و بر ضد او دست به كار شدند. امين‌السلطان هم صلاح را بر قرار نديد. قصد سفر كرد، سفر حج. شاه با استعفا و سفر او موافقت كرد.

سفر مکه از مسیر ژاپن و آمریکا

سفر امين‌السلطان از خاك روسيه آغاز شد، از آنجا به چين و ژاپن و آمريكا و چندي بعد به اروپا عزيمت كرد، سپس راهي مصر شد، از كانال سوئز به جده رسيد و سرانجام به مكه. پس از انجام مناسك حج به مدينه عزيمت كرد سپس راهي شام شد و دمشق؛ و از راه بعلبك و بيروت به بيت‌المقدس رسيد. چندي بعد به مصر رفت و به يونان و اسلامبول. او از شامات به جنوب آفريقا، تونس، مراكش و سپس فرانسه رسيد يكسالي هم در پاريس ماند و سرانجام از سوئيس سر درآورد.

از ژاپن تا اتریش با صدراعظم قجری

یار غار سفرهای فرنگ

امين‌السلطان که در سفر آخر ناصرالدین‌شاه به فرنگ او را همراهی کرده بود، خود نیز ارادت ویژه‌ای به اروپا پیدا کرد ضمن جور کردن هزینه‌های سفر شاه بعدی به فرنگ، او را همراهی کرد. در تمامی تصاویر موجود در سنت‌پترزبورگ و پاریس، همواره امين‌السلطان در کنار مظفرالدین‌شاه دیده می‌شود.

از ژاپن تا اتریش با صدراعظم قجری

در سفر اترش: چرا شرکت نسازیم؟

در سفرنامه مکه مهدیقلی‌خان مخبرالدوله از امين‌السلطان بعد از دیدن اتریش نقل می‌شود: «در اروپا بیشتر کارها را کمپانی‌ها و شرکت‌ها انجام می‌دهند، کی دست ما را گرفته است که شرکت نسازیم، گله چوپان می‌خواهد، چوپانی که یک بازویش عدل باشد، یک بازویش علم، چماقی هم در دست داشته باشد...»

در سفر به توکیو: ژاپنی‌ها از هیچ! چیز می‌سازند

امين‌السلطان بعد از دیدن چند کارخانه ژاپنی: «دست صنعت ژاپنی‌ها از هیچ، چیزی می‌سازند که محل حیرت است حتی ریشه درخت ... به برخی کارخانه‌هها سر زدیم، صنایع ژاپن بی‌نهایت جالب بود. ژاپن با قدم جدی که در راه تعالی نهاده است، افتخار ممالک آسیایی است.»

*در تهیه این مطلب از تصاویر و مطالب کتاب امین‌السلطان در سفر به اطراف و کناف جهان تهیه شده در موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، کمک گرفته شده است.

منبع: سایت ۱۱۸سفر