دکتر الهام باقری راد*

در نقشه‌ها و اطلس‌های جغرافیایی، فلات ایران را با آب ‌و ‌هوای بیابانی و نیمه ‌بیابانی معرفی می‌کنند، بیش از 80 درصد مساحت کشور ما را آب ‌و‌هوای نیمه ‌خشک و خشک تشکیل می‌دهد.

در دهه‌های اخیر به دلیل مدیریت نادرست منابع آب و تخریب بخش‌های گسترده‌ای از جنگل‌ها و مراتع کشور، اقلیم ایران دچار صدمات جبران ‌ناپذیری شده است و هم ‌اکنون تغییرات اقلیمی وسیعی را به خوبی در فصل‌های مختلف سال شاهد هستیم. بحران آب، گرم شدن هوا و تغییرات اقلیمی افزون بر ایران، بر سایر مناطق جهان نیز حاکم شده و به چالش‌ اصلی کره زمین و ساکنان آن تبدیل شده‌ است، به‌طوری‌که دانشمندان و متخصصان در همه کشورهای پیشرفته به دنبال راه‌های غلبه بر این مشکلات هستند. فناوری‌ نوین در زمینه‌های مختلف هر روز درهای امیدوارکننده‌ای را روی ما می‌گشاید و نوید زندگی آرام‌تری را به نسل‌های کنونی و آینده کره خاکی می‌دهد.

ایران نخستین کشور دنیاست که در آن کشاورزی و زراعت آغاز شده ‌است. تقریباً یک سوم زمین‌های ایران قابلیت کشاورزی را دارند اما به دلیل خاک نامرغوب و کمبود و نامناسب بودن توزیع آب در بیشتر نواحی، در اکثریت زمین‌های قابل کشت در ایران کشت و زرعی انجام نمی‌شود. با وجود اینکه ایران کشور وسیعی است، رویهم‌ رفته خاک ایران برای کشاورزی در ابعاد بزرگ آنچنان مناسب نیست. تنها ۱۲٪ از مساحت ایران یعنی کمتر از ۲۰۰ هزار کیلومتر مربع تحت عملیات کشاورزی می‌باشد. هنوز ۶۳٪ زمین‌های با ظرفیت کشت و زرع دست نخورده هستند.

در این راستا و به جهت مقابله با بحران کم آبی، امروزه دانشمندان با دستیابی به فناوری زیستی جدید و مهندسی ژنتیک قادر به بهبود صفات گیاهان از جمله کیفیت برتر و ارزش تغذیه‌ای بالا با حفظ سلامت گیاهان و محیط زیست شدند.

این گیاهان که حاصل مهندسی ژنتیک هستند، تراریخته نامیده می‌شوند. یکی از مهمترین مزایای گونه های تراریخته توانایی بالای انها برای کشت در زمینهایی غیر قابل کاشت، کم محصول و کم اب است.

در سایه فناوری نوین و محصولات تراریخته میزان مصرف اب، کود و استفاده از افت کش های شیمیایی به میزان بسیار زیادی کاهش یافته است. با توجه به بحران اب در جهان و به خصوص در کشورمان ایران که در حدود 60 درصد اراضی ان را بیابان تشکیل داده، این توانایی قابل تامل است.

با این حال متاسفانه در سالهای اخیر شاهد هجمه های غوغا سالارانه برخی نهادهای ناموفق در حیطه ی وظایف تعیین شده ی قانونی خود در سیاه نمایی دستاوردهای انکار ناپذیر محصولات تراریخته و دسترنج دانشمندان بیوتکنولوژیست این مرز و بوم بوده ایم ، هجمه‌های زیادی علیه گیاهان تراریخته در سطح کشور در حال گسترش است؛ حملاتی که با سیاه نمایی واقعیات علیه تولید این محصولات در کشور، دست به مسموم کردن فضای علمی و متن جامعه می‌کنند.

نکته قابل تامل این است که با توجه به تمام این مخالفتها، فناوری و مصرف محصولات تراریخته در کشور، سابقه 12 ساله دارد، هم اکنون محصولات تراریخته شامل دانه روغن، کنجاله سویا، ذرت، کلزا و پنبه به کشورمان وارد می شود و روزانه در حال استفاده از آنها هستیم.

با توجه به واردات محصولات تراریخته به کشور طی سالیان متمادی "مخالفت" با تولید این محصولات و تکیه به تولید داخلی مساله ای سوال برانگیز شده است !!!!. نگاهی به امار ارقام کشاورزی وارداتی به کشور خود گویای این واقعیت است که چگونه برخی سودجویان با واردات بی رویه غذای اصلی مردم نه تنها به اقتصاد کشور اسیب می زنند بلکه کشور را بیش از بیش به بیگانگان وابسته می کنند و جلوی رشد و شکوفایی اقتصاد ایران را به بهای پر کردن جیب خود می گیرند.

طبق امار مستند، از عمده ترین محصولات واردات غذایی و کشاورزی ایران در سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ به شرح زیر بوده است: برنج (۲٫۳ میلیارد دلار)، کنجاله سویا (۱٫۸۲۷ میلیارد دلار)، دانه ذرت دامی (۱٫۵۲۶ میلیارد دلار)، دانه سخت گندم (۱٫۲۷۳ میلیارد دلار)، روغن خام سویا (۷۶۵٫۶ میلیون دلار)، که در حدود 90 درصد این روغن های خوراکی و علوفه خوراک دام وارداتی به کشور تراریخته بوده است.

با این حال دولت چاره ای جز وارد کردن این محصولات به کشور ندارد زیرا 80 درصد دانه های روغنی تولید شده در جهان از گونه های تراریخته هستند. در حالیکه خوشبختانه امروز در کنار تربیت دانشجویان در علوم ژنتیک، پژوهشگران و موسسه‌های پژوهشی زیادی در کشور ایجاد شده است و دانشمندان این سرزمین در خلال مطالعات گسترده خود در زمینه زیست فناوری و مهندسی ژنتیک قادر به دستیابی به فناوری جدید در زمینه تولید گونه های تراریخته مقاوم به افات و خشکی از ارقام مهم کشاورزی شدند و به این ترتیب کشور قادر به تامین بخش مهمی از نیاز غذایی مردم است و از این حیث به خودکفایی خواهد رسید.

همچنین طبق قانون ایمنی زیستی مصوب سال 1388 مجلس شورای اسلامی، دولت مکلف به حمایت از تولید و مصرف محصولات تراریخته شده است. افزایش عملکرد تولیدات زراعی و باغی در واحد سطح، بکارگیری بذور مقاوم به خشکی و کم آبی، اجرای طرح الگوی کشت متناسب با وضعیت خاک و آب از جمله اولویت های وزارت جهاد کشاورزی بوده است که نیل به این اهداف با توجه به بحران کم ابی کشور جز در سایه استفاده از فناوری زیستی و مهندسی ژنتیک مقدور نخواهد بود. مدل‌های قدیمی تحقیقات کشاورزی امروزه پاسخگوی نیاز جوامع نیستند و کشوری مثل ایران که با بی آبی مفرط روبرو است، مجبور به استفاده از فناوری‌های نوین است.

با توجه به نیاز کشور به خودکفایی و بحث اقتصاد مقاومتی، فناوری نوین و مهندسی ژنتیک با معرفی ارقام مقاوم به خشکی و افات به بخش کشاورزی کمک قابل توجهی به کشاورزان در جهت تولید محصولات پربازده در سطوح زیر کشت پایین می کند.

تولید محصولات مهندسی ژنتیک با رشد بیش از 100 برابری سطح زیر کشت گیاهان تراریخته در بیستمین سال تجاری‌سازی این محصولات در دنیا، نشان‌دهنده مزایای فراوان و استقبال و رغبت کشاورزان از کشت و تولید آن‎ها و رضایت مردم از مصرف این محصولات است.

از مهمترین ویژگی محصولات تراریخته خوراکی و غیرخوراکی کاهش بقایای سموم، افزایش عملکرد و کاهش هزینه های تولید است. این محصولات از بالاترین کیفیت و قیمت ارزان نسبت به محصولات غیرتراریخته برخوردارند که برای هر قشری حتی کم درآمدها قابلیت مصرف داشته باشد.

علت ارزانی قیمت محصولات تراریخته به معنای غیرکیفی بودن این محصولات نیست، بلکه به دلیل استفاده نکردن از برخی نهاده ها همچون سم، هزینه های تولید کاهش می یابد؛ بنابراین این محصولات با قیمت مناسب تری به دست مصرف کنندگان می رسد.

متخصص بیولوژی و تنوع زیستی*