اکنون می توان پذیرفت که ارتش سوریه و متحدینش ابتکار عمل را در جبهه های مختلف در اختیار دارند اما هنوز نمی توان ادعا کرد که این ابتکار عمل به معنای فروپاشی کامل گروه های مسلح در این کشور است.

عصر ایران؛ حمید رضا مهاجر - یکی از ویژگی های منحصر بفرد جنگ سوریه، تنوع جغرافیایی و ویژگی های سرزمینی است که درگیری ها در آن در جریان است. از رشته کوه های خشک و خشن حرمون و قلمون در جنوب غرب سوریه تا رشته کوه های سرسبز ساحلی در شمال غرب و از بادیه خشک و کویری که از حومه شرقی شهر حمص در غرب سوریه آغاز می شود و پس از عبور از شهر تاریخی تدمر و سپس السخنه به کنار رود فرات و شهر دیرالزور در شرق این کشور ختم می شود. از شهر حماه تا حلب، آب و هوا متغیر است به سرعت سرد و گرم می شود مانند طبیعت مردمان این کشور؛ مردمی که عادت کرده اند یک روز برای تو دست تکان بدهند روز دیگر برای دیگران!

در چنین جفرافیایی جنگیدن بسیار دشوار است. آنهایی که از رشته کوه های قلمون و حرمون آمده اند از تک تیرانداز ها و تله های انفجاری می گویند که می تواند صعود از گذرگاه ها به قله های تیز را غیر ممکن سازد. آنهایی که از بادیه خشک آمده اند از شاسی بلندهای انتحاری صحبت می کنند که ممکن است هر لحظه از پشت یک کوخ بیرون بزنند و زمین و زمان را یکی کنند. آنهایی که از حلب آمده اند خاطراتی را از جنگ در کوچه پس کوچه های تنگ حلب قدیم روایت می کنند تا متوجه شوی کشته شدن در چنین جایی تا چه اندازه به یک جنگجو نزدیک است!

اگر به سراغ چنین جنگی می روید با یک ارتش کلاسیک با آموزه های سنتی نروید. مختصر مفید؛ جبهه در چنین جنگی، معنای مشابهی که ژنرال ها در دانشکده فرماندهی و ستاد به افسران جوان یاد می دهند، ندارد. فاصله شکست و پیروزی در چنین جبهه هایی به اندازه فاصله میان شب و روز است. بازی موش و گربه بر روی تله های پوشیده از برف تا میخکوب شدن پشت یک دیوار مخروبه، کافی است فقط نیم خیز شوی! شنیدن واژه انتحاری آن هم در کویر، جایی که اصلا جایی برای پنهان شدن وجود ندارد یعنی که ...! اگر یک درجه دار سوری نیز در این میان خیانت کرده باشد، اوضاع بسیار بدتر خواهد شد. در چنین جنگی اگر بگویی که" اه! دیروز که این شهرک یا این خط دست نیروهای خودی بود" یعنی اینکه درباره چنین نبردهایی اطلاعات کافی نداری!

با این مقدمه البته خیلی دیر به سراغ بررسی آخرین تحولات میدانی در سوریه می رویم. بررسی این تحولات نشان می دهد که در حال حاضر ارتش سوریه و نیروهای هم ردیف در محور مقاومت توانسته اند کنترل در حدود 60 درصد از مساحت این کشور را در اختیار بگیرند. سیطره ای که باعث می شود محور مقاومت و البته روسیه دست بالا را در مذاکرات سیاسی در اختیار داشته باشند. واقعیتی که امانوئل ماکرون، اخیرا به آن اعتراف کرد. رئیس جمهور فرانسه هفته گذشته اظهار داشت که حضور بشار اسد در آینده سیاسی این کشور یک واقعیت است. موضعگیری که نشان دهنده تغییر استراتژیک در مواضع فرانسه نسبت به حکومت کنونی سوریه است.

رنگ قرمز: ارتش سوریه - رنگ زرد: نیروهای سوریه دموکراتیک(کردها) - رنگ سبز: گروه های مسلح - رنگ سیاه: بقایای داعش

در استان دیرالزور در شرق این کشور، وضعیت داعش در حال یک سره شدن است. داعش در حال از دست دادن آخرین روستاهایی است که در فاصله میان شهرهای المیادین و ابوکمال در کنار نهر فرات در اختیار دارد. روستاهایی که در غرب رودخانه توسط ارتش سوریه و نیروهای هم ردیف و در شرق فرات توسط شبه نظامیان کرد تصرف می شوند. اما پرسشی که مطرح می شود این است که بر سر جنگجویان داعش چه می آید؟ آیا آنها ناپدید می شوند؟!

نگرانی های ژنرال سیسی، رئیس جمهور مصر نشان می دهد که کشورش، مقصد آینده عناصر داعش است. سیسی اخیرا در مصاحبه با شبکه فرانس 24 اظهار داشت که عناصر داعش پس از شکست در عراق و سوریه، به لیبی و مصر انتقال داده می شوند. روزنامه الیوم السابع چاپ قاهره نیز اخیرا گزارشی را منتشر کرده است که نشان می دهد عناصر داعش پس از انتقال به اردن، از طریق هواپیماهای ترابری به یکی از کشورهای همسایه مصر (ترجیحا لیبی) فرستاده می شوند تا از آنجا به سمت صحرا سینا، منتقل شوند. این روزنامه تاکید می کند که انتقال این عناصر از اردن تا مصر بدون تسهیلات امنیتی امکان پذیر نیست.

به میدان جنگ باز می گردیم. به نظر می رسد با فروکش کردن درگیری ها در شرق سوریه، حومه جنوب شرقی حلب و شمالی حما در حال شعله ور شدن است. شواهد میدانی حاکی از این است که ارتش سوریه و نیروهای هم ردیف پس از کاهش بار ناشی از جبهه شرقی و درگیری با داعش،توجه خویش را بر روی این منطقه متمرکز کرده اند. منطقه ای که عمدتا در کنترل هیئت تحریر الشام(شاخه القاعده در سوریه) و متحدینش است. عمده ترین تاکتیکی که در این درگیری ها بکار گرفته می شود، سیطره بر تپه های و تله های مشرف بر گذرگاه ها و روستا های این منطقه است. به گزارش الاعلام الحربی وابسته به حزب الله لبنان، ارتش سوریه و متحدینش توانسته اند با پیشروی در محور خناصر در جنوب غرب حلب، چندین روستا و تله های مشرف بر آنها را از سیطره هیئت تحریر الشام خارج کنند. با این حال در شمال حما، درگیری ها شدیدتر و پیشروی بسیار دشوار است. در این منطقه، درگیری ها در دو محور اصلی متمرکز است. محور زلین-الزلاقیات که از دیدگاه هیئت تحریر الشام اگر نیروهای دولتی بتوانند در این محور پیشروی کنند شهرک استراتژیک اللطامنه در معرض سقوط قرار خواهد گرفت و به این ترتیب درگیری ها وارد حدود اداری استان ادلب خواهد شد. استانی که به مرکز تجمع اصلی گروه های مسلح مبدل شده است. منابع خبری از پاتک سنگین هیئت تحریر الشام در این محور گزارش می دهند. تک و پاتک های متقابل که به ویژگی اصلی این محور تبدیل شده است.

دومین محور درگیری در منطقه عمومی شمال حما، محور مشیرفه در شمال شرق حما است. ارتش سوریه و متحدینش تلاش می کنند که با پیشروی در این محور به نیروهای هم ردیف که پیشروی خویش را از محور خناصر در جنوب غربی حلب آغاز کرده اند، پیوندند، به نظر می رسد هدف استراتژیک در این محور، فرودگاه نظامی ابو الضهور و کنترل آن باشد. این فرودگاه در حدود اداری مشترک حلب و ادلب قرار گرفته است.

در حومه جنوب غربی دمشق و در فاصله کمتر از 100 کیلومتر از پایتخت سوریه، ارتش تلاش می کند تا مسلحین وابسته به هیئت تحریر الشام را از منطقه بیت جن در محدوده مرزی با فلسطین اشغالی را بیرون براند. در ماه های اخیر مسلحین تلاش کرده اند که با نفوذ از محور بیت جن به منطقه دروزی نشین حصر و عبور از آن جبهه یکپارچه جدیدی را در جنوب غربی دمشق ایجاد کنند. ارتش سوریه با پیشروی در محور مغیر المیر و تصرف ارتفاعات شمالی و شرقی شهرک مغیر المیر در تلاش است این منطقه را به دو بخش تقسیم نماید تا در مراحل بعد نسبت به بلعیدن تدریجی آنها اقدام کند.

حجم درگیری ها در حومه شرقی دمشق موسوم به غوطه شرقی نشان می دهد که این منطقه هنوز در اولویت ارتش سوریه و متحدینش قرار ندارد. جیش الاسلام وابسته به عربستان و جیش الفسطاط وابسته به قطر و ترکیه دو گروه مسلح عمده در غوطه شرقی دمشق هستند که تا کنون درگیری های متعددی بین آنها روی داده است. درگیری ها بین ارتش و این دوگروه عمدتا در محور حرستا و عین ترما در جریان است.

بررسی تحولات میدانی در سوریه به چند نتیجه عمده منجر می شود:

اکنون می توان پذیرفت که ارتش سوریه و متحدینش ابتکار عمل را در جبهه های مختلف در اختیار دارند اما هنوز نمی توان ادعا کرد که این ابتکار عمل به معنای فروپاشی کامل گروه های مسلح در این کشور است. چه اینکه هیئت تحریر الشام(شاخه القاعده در سوریه) در شمال غرب سوریه و جیش الاسلام در حومه شرقی دمشق کماکان به عنوان دو گروه قدرتمند حضور دارند. تا زمانی که این دو گروه در معادلات نظامی سوریه حضور دارند، نمی توان از پایان درگیری ها در سوریه سخن راند.
آغاز مرحله جدید درگیری ها در مثلث میان حومه شمالی شهر حما و حومه جنوبی حلب، نشان می دهد که توافقات سیاسی میان سه گانه روسیه، ایران و ترکیه نهایی نشده است. ارتش و متحدینش در محور مقاومت تلاش می کنند که با پیشروی از محورهای سه گانه در این منطقه، علاوه بر تامین جاده اثریا-خناصر که شاهراه ارتباطی میان دمشق و حلب است، کنترل فرودگاه نظامی ابوالضهور در شرق ادلب را در اختیار بگیرند. مذاکرات سیاسی سه گانه ای که در شهر سوچی روسیه در جریان است اگر نتواند راه حلی برای هیئت تحریر الشام بیابد، قطعا نخواهد توانست به یک راه حل سیاسی واقعی بر روی زمین ترجمه شود.
بررسی موضع گیری های اخیر ترکیه نشان می دهد که آنکارا بویژه در رابطه با موضوع کردها در حال فاصله گرفتن از امریکایی ها و نزدیکی به روسیه است. دولت ترکیه اخیرا اعلام کرده است که حاضر است لیست گروه های کردی که قابلیت تعامل با آنها وجود دارد را در اختیار روسیه قرار دهد. به تعویق افتادن هجوم ارتش ترکیه و گروه های مسلح همسو به منطقه عفرین در شمال غرب سوریه در این راستا ارزیابی می شود.
خروج روس ها از روسیه به معنای ترک پایگاه های نظامی این کشور در سوریه نیست. در حال حاضر بندر طرطوس، به عنوان پایگاه دریایی و فرودگاه حمیمیم در لاذقیه به عنوان پایگاه هوایی روس ها به شمار می رود و حضور روس ها در این دو پایگاه با قدرت ادامه خواهد داشت. هر چند از اظهار نظرات پوتین به نظر می رسد که از حجم حملات روس ها کاسته خواهد شد اما خروج بخش اعظم نیروهای روسی از سوریه هیچگاه نباید به معنای ترک این کشور، تفسیر شود.
هر اتفاقی در سوریه رخ دهد برای اسراییل، حضور نظامی ایران در سوریه یک خط قرمز به شمار می رود. خط قرمزی که به همان اندازه برای امریکایی ها پر رنگ است و بی تردید در آینده به یکی از منابع اصلی چالش بین اسراییل و محور مقاومت تبدیل خواهد شد.