مراسم رونمایی از تصحیح استاد محمدعلی موحد از مثنوی معنوی: آغاز مسیری تازه در مولوی پژوهی

دومین مراسم رونمایی از تصحیح مثنوی معنوی به‌کوشش استاد محمدعلی موحد بدون حتی یک روز وقفه و با حضور جمع قابل توجهی از پیشکسوتان عرصه ادبیات برگزار شد. موحد در این مراسم ضمن اشاره به ضرورت تصحیح دوباره این کتاب بزرگ آن هم پس از تصحیح «رینولد نیکلسون» خود را مدیون تک تک افرادی دانست که هر یک به طریقی او را در این مسیر یاری رسانده‌اند.

ایران نوشت: همان طور که در صفحه خبر گروه فرهنگ و ادب روز گذشته خواندید نخستین مراسم رونمایی این اثر سترگ، ظهر دوشنبه در فرهنگستان زبان و ادب فارسی برگزار شد و تنها یک روز بعد، مراسم دیگری در مؤسسه مرکزی شهر کتاب برگزار شد و این بار تعداد مشتاقان ادبیات و مولوی پژوهان به قدری بود که بخشی از حاضران موفق به حضور در سالن نشدند. ابتدای مراسم با اجرای موسیقی «سعیدرضا دوست» شاعر و نوازنده همراه بود، او قطعه نی نامه را به استاد مولوی پژوه خود تقدیم کرد و انجام نخستین رونمایی کتاب که همزمان با سالروز درگذشت مولانا بوده را هم به فال نیک گرفت.

مولانا معلمی بزرگ است

«مصطفی ملکیان»، پژوهشگر و فیلسوف قبل از آنکه در ارتباط با تصحیح تازه‌ای که از مثنوی معنوی به کوشش موحد انجام شده بگوید به این نکته اشاره کرد که در روزگار فعلی اصلاً چه نیازی در پرداختن به مولانا و آموزه‌های او احساس می‌شود. به گفته ملکیان مخاطبان عادی اشعار مولانا کاری به دیدگاه‌های هویت‌جویانه مطرح شده درباره او ندارند و تنها به‌دنبال این هستند که آیا می‌توان نکته‌ای از خلال آثار مولانا کشف کرد که به درد انسان معاصر بخورد

. او با تکیه بر همین مسأله گفت:«نباید نگاهمان به مولانا یا هر بزرگ دیگر نگاه مرید و مراد باشد بلکه باید او را همچون معلمی بدانیم که آموزه‌های بسیاری برای زندگی‌مان دارد. مولانا گفته‌هایی دارد که در ترازوی انسان شناسی، معرفت شناسی و از سویی اخلاق جایگاه قابل تأملی دارد.از همین رو بسیار اشتباه است که به مولانا و تفکراتش پشت کنیم و خود را از آن محروم کنیم.»

تصحیح کامل موحد

«توفیق سبحانی» از دیگر پیشکسوتان و اساتید ادبیات حاضر در مراسم شب گذشته که خود از مثنوی پژوهان معاصر هم به شمار می‌آید هم درباره کاری که استاد موحد با تصحیح مثنوی مولانا انجام داده گفت:«چندین سال قبل از اینکه نسخه قونیه، قدیمی‌ترین نسخه منسوب به مثنوی از میان برود نگران بودیم، بنابراین برای انتشار آن تلاش کردیم و از قضا موفق شدیم زودتر از خود ترکیه که نسخه مذکور آنجا نگهداری می‌شود آن را در ایران منتشر کنیم.» آن طور که سبحانی گفت با وجود ارزشمند بودن نسخه قونیه، استاد موحد موفق به برطرف کردن برخی از مشکلات نسخه مذکور شده است.

البته سبحانی هم علاقه‌مند به انجام تصحیحی از مثنوی بوده که حالا بواسطه کامل بودن تصحیح موحد از انجام آن صرفنظر کرده است. این پیشکسوت ادبیات ادامه داد:«سال‌ها قبل استاد موحد با تصحیح دیوان شمس، روحی به مولوی پژوهی دمید و حالا با انتشار تصحیح مثنوی نیمه باقی مانده روح آن را کامل کرده است. به گمانم با توجه به کار ارزشمندی که ایشان انجام داده از این به بعد مولوی پژوهی برای تمام مولوی پژوهان ایرانی، فارسی زبان و حتی علاقه‌مندان خارجی مسیر تازه‌ای در پیش خواهد گرفت.»

نیاز به تصحیح دوباره

«نصرالله پورجوادی»، فیلسوف و استاد دانشگاه اما نگاه متفاوتی به تصحیح استاد موحد داشت، او ضمن تقدیر از تصحیح مذکور همچنان تأکید بسیاری داشت که تصحیح نیکلسون از مثنوی آنقدر کامل است که لزوم چندانی به تصحیح‌های دوباره نیست. او در همین رابطه گفت:«نزدیک به یکصد سال است که تصحیح مثنوی با نام نیکلسون عجین شده چراکه او برای تألیف تصحیح خود دست به جست‌و‌جوی بسیاری برای جمع‌آوری نسخ معتبر از مثنوی زد.

کار مصحح از این نظر که باید به درک کلمه به کلمه اثر مورد نظر برسد بسیار مشکل است، این در حالی است که ما وقتی به‌عنوان خواننده به سراغ کتابی می‌رویم خیلی راحت از کلمات عبور می‌کنیم و دربند کلمات نمی‌شویم.» پورجوادی به این نکته اشاره کرد که بعد از تصحیح خوبی که نیکلسون انجام داد این سؤال مطرح شد که آیا دیگر به تصحیح دوباره‌ای از مثنوی نیاز است؟ اصلاً چه کسی می‌خواهد آن را انجام بدهد! کاری که نیکلسون انجام داد مبنایی برای انجام تصحیح‌های اصولی از متون کلاسیک فارسی است که تا قبل از آن در ایران اصولی انجام نمی‌شد.» به گفته پورجوادی نیاز به تصحیح دوباره متون ادبی کلاسیک زمانی احساس می‌شود که منابع جدیدی کشف شده و در اختیار محققان قرار بگیرد. او تأکید کرد که این تصحیح دوباره علاقه‌مندان را از تصحیح نیکلسون بی‌نیاز نمی‌کند.

مقدمه کتاب گویاست

محمد علی موحد در پاسخ به گفته‌های پورجوادی همچون مراسم روز دوشنبه که به نخستین رونمایی از این تصحیح تعلق داشت از برگزار‌کنندگان مراسم گلایه کرد که چرا از قبل نسخه‌ای از کتاب را در اختیار سخنرانان قرار نداده‌اند که برای آنان چنین سؤالاتی مطرح نشود. او گفت:«اگر آقای پورجوادی کتاب تصحیح را خوانده بود در مقدمه کتاب به چرایی و ضرورتی که در انتشار آن احساس کرده‌ام پی می‌برد. متأسفانه تصحیح من در شرایطی رونمایی شده که نسخه‌هایی از آن به دست افرادی که باید نرسیده است.» موحد در سخنانش از ضرورت انجام این تصحیح گفت و دوباره به خواسته زنده یاد مجتبی مینوی اشاره کرد که 40 سال قبل از لزوم تصحیح دوباره مثنوی می‌گوید.

البته آن طور که در سخنانش گفت جلسه‌ای که چندین سال قبل برای خوانش دوباره مثنوی با چند نفر از ادبا می‌گذارند هم تأثیر بسیاری در آغاز این کار و پی بردن به ضرورت چرایی‌اش داشته است. این محقق ادبی و عرفان پژوه ادامه داد:«با وجود تصحیح دوباره‌ای که از مثنوی انجام داده‌ام همچنان کار نیکلسون را اقدامی ارزشمند در تصحیح دیوان مولانا می‌دانم. تلاشم بر این بود که تصحیح قابل فهم از مثنوی معنوی ارائه بدهم که برای مردم کاربردی باشد، وقتی انجام این تصحیح را احساس کردم که متوجه شدم مثنوی به انتشار متنی معیار و تثبیت شده از آن نیاز دارد.»

علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی بین‌المللی مؤسسه شهر کتاب هم یکی دیگر از سخنرانان این مراسم بود. او نیز ضمن اشاراتی به تلاشی که محمد علی موحد برای تصحیح مذکور انجام داده اظهار امیدواری کرد که علاقه مندان به ادبیات فارسی امکان بهره گرفتن از حاصل چندین دهه مولانا پژوهی یکی از مطرح‌ترین مولوی پژوهان ایران و جهان را پیدا کرده‌اند.