واردات کود انسانی یا محصول تصفیه فاضلاب، مساله این است/ لجن فعال فاضلاب، به فرآیند تجزیه فاضلاب سرعت می دهد/ شاید کارایی گرانول وارداتی بهتر از گرانول تولید داخل باشد

عصر ایران؛ یوسف ناصری- از زمان برگزاری جشنواره اخیر تولید ملی ـ افتخار ملی که در اواخر بهمن ماه سال جاری برگزار شد و رئیس خانه صنعت و معدن ایران در سخنرانی خودش به موضوعات مختلف و از جمله واردات 160 تُن «کود انسانی» در سال گذشته اشاره کرد، موجی از انتقاد شروع شد.

البته وزارت صنعت و معدن، واردات کود انسانی را تکذیب کرد و قانونی بودن و مجاز بودن واردات گل و لای فاضلاب را عنوان کرد. در ادامه ماجرا، رئیس خانه صنعت و معدن ایران در یک برنامه تلویزیونی، دوباره اصطلاح «کود انسانی» را به کار نبُرد و اصطلاح «گل و لای فاضلاب» را به کار برد و این بار اعلام کرد که واردات گل و لای فاضلاب صحت دارد. این در حالی بود که مجری صدا و سیما در همان برنامه تلویزیونی مکررا گفت ما که خودمان می توانیم فاضلاب زیادی تولید کنیم چرا پس واردات فاضلاب و کود انسانی.

این داستان ادامه داشت و طبق آمار و اطلاعات گمرک مشخص شد که طی دو مرحله به ترتیب مقدار 160 تُن و 20 تُن، در نیمه اول سال 1395 واردات گل و لای فاضلاب به کشورمان داشته ایم.

به هر رو مشخص شد گل و لای فاضلاب (Sewage Sludge) وارد شده و واردات «کود انسانی» یا «فاضلاب» آنچنان که رئیس خانه صنعت و معدن ایران در جشنواره تولید ملی و مجری صدا و سیما در برنامه تلویزیونی پایش گفتند اتفاق نیفتاده است.

به منظور کسب اطلاعات دقیق تر و علمی در این زمینه عصر ایران با دکتر خسرو رستمی، عضو هیات علمی پژوهشکده زیست فناوری(بیوتکنولوژی) سازمان پژوهش های علمی و صنعتی ایران(زیرمجموعه وزارت علوم)، گفت و گو کرد.

خسرو رستمی دو لیسانس علوم و پتروشیمی از دانشگاه بنگلور و دانشگاه ناکپور هندوستان در سال های 1981 و 1984 گرفته است. فوق لیسانس مهندسی پتروشیمی را نیز در سال 1986 از همان دانشگاه ناکپور دریافت کرد و در سال 1990میلادی(1370شمسی) دکترای مهندسی شیمی از دانشگاه بمبئی هندوستان.

او همچنین یک دوره فوق دکترا در دانشگاه واترلو کشور کانادا در حوزه مدل سازی سامانه قارچی در بیو رآکتور گذرانده است و در سال 1395 یک سخنرانی تحت عنوان «هیدروژن زیستی تجدیدپذیر، جایگزینی مناسب برای انرژی بر پایه کربن» در مرکز علوم و فناوری کشورهای در حال توسعه و غیر متعهد داشته است.
گفت و گوی عصر ایران با دکتر خسرو رستمی، درباره بحث های مطرح شده راجع به واردات کود انسانی و گل و لای فاضلاب و کاربرد لجن یا گل و لای فاضلاب در تصفیه فاضلاب به روش بیولوژیک را می خوانید.
***

*در روز 28 بهمن امسال پانزدهمین جشنواره تولید ملی ـ افتخار ملی برگزار شد و رئیس خانه صنعت و معدن ایران نکات مختلفی را درباره مشکلات تولید مطرح و از واردات 160 تُن کود انسانی از ترکیه انتقاد کردند. در ساعت ها و روزهای بعد از این جشنواره، جنجالی به پا شد و در فضای مجازی، هشتک «کود انسانی» خیلی برجسته شد. از بین صحبت های زیاد رئیس خانه صنعت و معدن، فقط کلمه کود انسانی برجسته و به شدت رسانه ای شد.

در عمل آن چیزی که وارد شده لجن فاضلاب یا گل و لای فاضلاب است و کاربرد صنعتی دارد. به نظر شما چرا اصطلاح «کود انسانی» تا این حد جنجال برانگیز شد و به جای بحث های علمی، بحث های جنجالی رونق گرفت؟

-من درباره این قسمت می توانم صحبت کنم که شرکت های فاضلابی در دنیا تلاش می کنند لجن فعال را به عنوان گرانول خشک شده یا با درصد کمی آبدار بفروشند. برای مثال در چند جای تهران، واحدهای تصفیه خانه فاضلاب وجود دارد. این واحدها، لجن های فعال فاضلاب را آبگیری می کنند و بعدا هم زیر نور آفتاب می گذارند که خشک شود. می توانند این لجن های خشک شده را برای مصرف کشاورزی بفروشند.

در بعضی کشورها، گرانول فعال یا همان گل و لای فاضلاب و لجن فعال تولید می کنند و آن گرانول فعال، کاربرد دارد. یعنی میزانی از میکروب های فعال در آن وجود دارد که می تواند فاضلاب را تجزیه کند.

*شرکت ایرانی که اقدام به واردات کرده فاضلاب وارد نکرده و لجن فاضلاب وارد کرده است. در فهرست تعرفه های گمرک هم عنوان گل و لای فاضلاب وجود دارد. اما رئیس خانه صنعت و معدن ایران گفته کود انسانی وارد شده.
اگر تصفیه فاضلاب انجام شود و آلودگی آب ها کم شود به نفع کشور است و سلامت جامعه بهتر تضمین می شود. کسانی که در حوزه بیوتکنولوژی و تصفیه فاضلاب به روش بیولوژیک، فعال هستند یا با مباحث این حوزه آشنایی کامل دارند آیا به نوعی کوتاهی کرده و در مورد گل و لای فاضلاب یا لجن فاضلاب و بحث های مرتبط با تصفیه فاضلاب اطلاع رسانی و فرهنگ سازی نکرده اند که اینقدر در مورد این موضوع اختلاف نظر وجود دارد؟

-فردی که در آن سِمت است و صحبت کرده است احتمالا اگر اطلاعات کاملی نداشته ولی اطلاعات مناسبی داشته است. شاید از نظر غیرت ملی به او برخورده که چرا چنین اتفاقی افتاده است. او نتوانسته از نگرش ملی، خیلی دفاع کند و آمده از دیدگاه واردات، این موضوع را نفی کرده است.

چه بهتر هست که از نظر واقعی، ارگان ها یا موسسات ذی ربط توانا و لایق، نمونه های وارد شده را بررسی کنند و ببینند واقعا هدف وارد کننده این بوده که یک گرانول فعال که در ایران وجود ندارد وارد کشور کند یا بحث های اقتصادی نامشخص در کار بوده و چنین چیزی را وارد کرده است.

من خودم چون از موضوع اطلاع نداشتم و الان مطلع می شوم نمی دانم پس از واقعه، وقتی یک موضوع را می دانم چقدر نقش دارم. اگر بنده یا افرادی مثل بنده باید این سوال را پاسخ بدهند باید بگویم قبل از این که آن شرکت واردات را انجام بدهد، نیامده است در فضای مجازی پخش کند که می خواهد چنین چیزی را وارد کند و در فضای مجازی، مردم نظرشان را بدهند.

آن شرکت می توانست قبل از واردات، چنین کاری را انجام بدهد تا الان نیاز به این بحث ها نباشد. اگر این بحث ها قبل از واردات مطرح می شد شرکت مورد نظر می توانست این کار را انجام بدهد و ما الان حرفی نزده باشیم که به وارد کننده بربخورد و هم این که از طرفی از نظر ملی به شأن ما بربخورد.

*لیست کالاهایی که مجاز است به صورت قانونی و از مبادی گمرکی وارد کشورمان شود اعلام شده و گل و لای فاضلاب تعرف گمرکی 55 درصد دارد و کد تعرفه ای دارد. کاری غیر مجاز انجام نشده و ثبت سفارش در وزارت صنعت و معدن انجام شده. بعدا واردات لجن فاضلاب انجام شده.

-درست است که مجوز دارد ولی هر چیزی که مجوز دارد ما نباید وارد کنیم. مجوز داشته ولی به چه دلیل جلوی مجوز را نگرفته اند یا چرا باید ثبت سفارش انجام شود. این بحثی است که مطرح است و هیچکس جلوی آن را نمی گیرد.

همه شاکی هستند. این طرف میزی ها شاکی هستند و آن طرف میزی ها هم شاکی هستند. از یک طرف گفته می شود که فلان کالا وارد می شود و بی رویه وارد می شود ولی این که کدام مسئول باید اقدام کند جای سوال است.

*بعد از این که صحبت های آقای سهل آبادی رئیس خانه صنعت و معدن ایران در جشنواره تولید ملی منتشر شد، برنامه تلویزیونی «پایش» با او مصاحبه ای داشت و مجری صدا و سیما گفت که ماجرای واردات «فاضلاب» و «کود انسانی» چه بود.
رئیس خانه صنعت و معدن این بار به «کود انسانی» اشاره نکرد و موضوع «گل و لای فاضلاب» را مطرح کرد. می گفت این گل و لای فاضلاب اصلا کاربرد ندارد . رئیس خانه صنعت و معدن ایران، این موضوع را به فساد و رانت واردات و ارز ارتباط داد.
الان مشخص شده گل و لای فاضلاب وارد شده. از آنجا که جنابعالی عضو هیات علمی گروه پژوهشی بیوتکنولوژی صنعتی و محیط زیست پژوهشکده زیست فناوری هستید به اعتقاد شما آیا این لجن فاضلاب کاربردی ندارد؟

-برگه آنالیز آن واردات باید رویت شود و ارزشیابی شود که ارزش دارد یا ندارد.

*روز شنبه 5 اسفند وزارت صنعت و معدن در ابتدا واردات کود انسانی را تکذیب کرد و گفت «گل و لای فاضلاب» و «کود حیوانی و نباتی» ردیف تعرفه ای دارند و گل و لای فاضلاب هم در صنایع شیمیایی کاربرد دارد.
شرکت وارد کننده به وزارت صنعت نامه نوشته و توضیح داده که گل و لای فاضلاب برای رآکتورهای «EGSB» یعنی نسل پیشرفته سیستم های تصفیه فاضلاب است.
این استدلال وارد کننده بوده و ما می دانیم سه روش کلی فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک در تصفیه فاضلاب وجود دارد. در حوزه بیولوژیک، شما قاعدتا می توانید توضیح بدهید که این لجن فاضلاب که وارد شده به چه صورت کاربرد دارد.

-در صورتی که هدف این بوده گرانول هایی را وارد کنند و این گرانول ها عملکرد بهتری نسبت به گرانول های بومی دارد این موضوع در آزمایشگاه های محیط زیست کشور باید آنالیز و تایید شود. اگر تایید شده است شاید شرکت وارد کننده خدمتی انجام داده و نیّت خیر در این واردات بوده است.

این ماده وارد شده باید میکروب های مزاحم نداشته باشد که بعدا دردسر ایجاد نکند. اگر شرکت وارد کننده، این مسیر آنالیز کردن در آزمایشگاه را نرفته و فقط می خواهیم حرف بزنیم منطق ندارد.

*در توضیحات تکمیلی وزارت صنعت و معدن آمده است که واردات گل و لای فاضلاب یا بیوماس سلولزی گرانول توسط یک شرکت دانش بنیان به نام گروه پژوهشی فرهیختگان زرنام در سال 1394 ثبت سفارش شده.
شما که در این حوزه متخصص هستید این وارداتی که انجام شده چه هست؟

-ما باید ببینیم کدام مرجع وزارت صنعت و معدن یا کدام مرجع سازمان محیط زیست یا کدام مرجع وزارت علوم، این بررسی را انجام داده اند.


*وارداتی که انجام شده است مجاز بوده و به صورت قانونی انجام شده. این واردات مجوزهایی نیاز داشته است و شرکت وارد کننده مجوز گرفته از جمله از سازمان حفاظت محیط زیست.
به نظرتان اِشکالی دارد که یک شرکت خصوصی ایران، گل و لای فاضلاب وارد کرده است؟

-مجوز وجود دارد ولی برگه آنالیز آن باید برای کشور روشن باشد. راجع به محصولات محیط زیستی برای این که میکروب های مُضر وارد کشور نشود و قبل از این که مورد استفاده قرار بگیرد باید بی ضرر بودن و سمی نبودن تایید شود.

این محصول نباید مشکلات ثانویه ایجاد کند. برای مثال گیاه «آزولا» برای تقویت مزارع برنج وارد ایران شد ولی الان مشکلاتی برای تالاب های کشور ایجاد کرده است. در واردات چنین محصولاتی، باید ایمنی در نظر گرفته شود. هدف ما از واردات این است که مشکلی را حل کند. به همین دلیل نباید میکروبی را وارد کنیم که مشکلی به مشکلات ما اضافه کند.

*وقتی سازمان حفاظت محیط زیست اجازه واردات داده است به نظر شما آیا این سازمان بعد از واردات نسبت به نحوه کاربرد این محصول بی تفاوت خواهد بود؟

-اگر سازمان حفاظت محیط زیست آنالیز کرده یا به آزمایشگاه مرجع مورد تایید این سازمان داده شده و آن آزمایشگاه تایید کرده است، سازمان حفاظت محیط زیست باید پاسخگو باشد.


*در ردیف های تعرفه ای گمرک، ردیف «3825» مربوط به پسماندهای صنایع شیمیایی و صنایع وابسته، زباله شهرداری، گل و لای فاضلاب و سایر زباله ها است. در زیرمجموعه آن کد تعرفه «38252000» مربوط به گل و لای فاضلاب است.
با فرض این که تاییدیه های لازم دریافت شده و واردات انجام شده باشد و با توجه به تخصص شما، این محصول وارداتی در تصفیه فاضلاب چگونه به کار گرفته می شود؟

- این گرانول ها در سیستم های هاضم یا دستگاه هایی که برای تجزیه فاضلاب استفاده می شود کاربرد دارد. اگر شرکت وارد کننده، همه تاییدیه ها را دارد احتمالا بتواند از کار خودش دفاع کند.

*لجن فاضلاب یا همان گل و لای فاضلاب، یکی از محصولات تصفیه فاضلاب است و یک زباله نیمه جامد است. این محصول چگونه در روش های بیولوژیک تصفیه فاضلاب مورد استفاده قرار می گیرد و تصفیه فاضلاب انجام می شود؟

-در تصفیه خانه فاضلاب شهرک اکباتان تهران یا تصفیه خانه فاضلاب پردیسان که پایین تر از سازمان حفاظت محیط زیست است، سیستم های تیمار فاضلابی فعال است. این سیستم ها، تیمار یا فرآوری فاضلاب ها را انجام می دهند.

برای این که کار تجزیه فاضلاب، سریعتر انجام شود از یک مقدار پیش آغازین هم استفاده می شود. شرکتی که واردات را انجام داده است احتمالا هدفش این بوده که با این گرانول خریداری شده، زمان تجزیه فاضلاب را تسریع کند.

این محصول به عنوان پیش آغازین، اضافه می شود. میکروب های بومی با این میکروب ها همخوانی دارند ولی سرعت تجزیه گرانول خارجی، از سرعت تجزیه گرانول ایرانی، بیش تر است. این گرانول خارجی، احتمالا می تواند غالب شود. وقتی که احتمالا بتواند غالب شود بعدا می تواند کارایی تصفیه فاضلاب را بالا ببرد. من این موضوع را به لحاظ تخصصی مطرح می کنم و می دانم که این کارها را انجام می دهند.


*در روش بیولوژیک و غیر شیمیایی تصفیه فاضلاب، دو روش کلی هوازی و بی هوازی مطرح است. در روش تصفیه هوازی، اکسیژن وجود دارد و در بی هوازی، اکسیژن به فرآیند تصفیه فاضلاب داده نمی شود.
با توجه به این که کلا تحصیلات دانشگاهی شما در هند بوده و دوره فوق دکترا را در کانادا گذرانده اید، کشوری مثل هند یا کشور کانادا، در حوزه تصفیه فاضلاب چه وضعی دارند و چه پیشرفت هایی داشته اند؟

-روش های تصفیه فاضلاب یا تیمار فاضلاب که به صورت هوازی یا بی هوازی انجام می شود در کل دنیا، یکسان است اما کارایی متفاوتی دارند. کانادا از نظر جغرافیایی، یک کشور پهناور است. یک قسمت از کشور کانادا، یخ زده است و دمای یک قسمت دیگر آن هم در تابستان روی 40 درجه می رود و در زمستان روی منهای 27 درجه می رود.

میکروب هایی که می خواهند در محدوده به اضافه 40 درجه تا منهای 27 درجه کار کنند باید در دستگاه هایی کار کنند که دماهای آنها تقریبا روی حداقل دما باشد و میکروب، بتواند به خوبی کار کند. بنابراین در مناطق سردسیر و مناطق دمای معتدل و غیره که می خواهند تصفیه فاضلاب را انجام بدهند بعضی از رآکتورها مجهز به سیستم گرمایش و سرمایش هستند و بعضی ها نیستند.

چون کل دنیا دوست ندارد در زمینه سیستم های فاضلابی هزینه کند و آن را یک هزینه مازاد می دانند، همیشه سعی می کنند ساده ترین روش ها را پیدا کنند. در حوزه تصفیه فاضلاب، شاخص هایی از جمله «BOD» و«COD» برای سنجش آلودگی فاضلاب وجود دارد. البته در کشورهای در حال توسعه، ممکن است عدد حداقلی این شاخص ها که در کشورهای پیشرفته وجود دارد، رعایت نشود.

معمولا وارد کردن گل و لای فاضلاب و گرانول هایی که دارای میکروارگانیسم است باید از مسیر قانونی طی شده باشد و سندهای مربوط به آنالیز آن وجود داشته باشد.  این شرکت دانش بنیان ایرانی که واردات انجام داده است اگر سندی دارد و سندهایش درست است باید در دسترس قرار بدهد که مردم شک نکنند.

*اگر شرکت وارد کننده مجوز نداشت که واردات آن غیر قانونی بود. در سال 1395 واردات به صورت قانونی انجام شده. قاچاقی نبوده که واردات به صورت مخفیانه انجام شده باشد. محصول وارداتی از مبادی گمرکی وارد کشور شده و وزن محموله و ارزش آن در اسناد گمرک ثبت شده.

-گمرک ما چقدر آگاه بوده و چقدر توجه داشته که اگر میکروب وارد کشور شود جلوی آن را بگیرد. این نکته ای است که باید دقیقا بررسی شود. اگر فردی به یک کشور برود و میکروبی همراه او باشد آن فرد را قرنطینه می کنند. این بحث از نظر رعایت بهداشتی قابل طرح است.


*به طور مشخص کانادا یا هند چه پیشرفت هایی در زمینه تصفیه فاضلاب داشته اند؟

-کانادا از نظر وسعت، دومین کشور بزرگ دنیا است. من در منطقه ای از کانادا حضور داشتم که دمای آن حتی در فصل تابستان به 37 درجه و 40 درجه می رسد و در زمستان هم به منهای 20 می رسد. در آنجا دستگاه های تیمار فاضلاب که وجود دارد مجهز هستند به سیستم های گرمایشی که می توانند در زمستان، گرمای مورد نیاز هاضم ها را تامین کنند.

از نظر پیشرفت هم، چون بودجه های تحقیقاتی بالایی دارند و سال های زیادی است که در این زمینه کار کرده اند، دارای سیستم های پیشرفته نسبتا مناسبی هستند. در زمینه فاضلاب، خیلی از کشورهای آمریکای شمالی، اروپایی و کشورهای دیگر جهان مثل ژاپن و هند، چون هزینه تحقیقات زیادی دارند دارای فناوری نیز هستند.


*در سال 1395 ساخت تصفیه خانه فاضلاب جنوب غربی تهران در منطقه فیروز بهرام، شروع شده. یک شرکت ترکیه ای به نام «کوزو توپلو» در مناقصه مربوط به این پروژه تصفیه فاضلاب برنده شده بود و قرارداد هم 124 میلیون دلار ارزش دارد.
تصفیه فاضلاب این تصفیه خانه به روش بیولوژیکی خواهد بود. از روش لجن فعال استفاده می کنند که گازهای سمی ازت(نیترژون) و فسفر را از فاضلاب حذف کنند و مقدار آلودگی فاضلاب کاهش پیدا کند.  ترکیه چطور توانسته تا این حد در حوزه تصفیه فاضلاب و ساخت تصفیه خانه فاضلاب پیشرفت کند و حتی در مناقصه هایی که ایران برگزار کرده است برنده شده ؟

-شرکت های ترکیه، کنسرسیوم هستند و شرکت های کشورهای دیگر با این شرکت ها کار می کنند. ترکیه در زمینه تحقیق و کسب فناوری از جمله کشورهایی است که سرمایه گذاری زیادی انجام می دهد.

ممکن است شرکت های ترکیه یک مقدار دانش بومی داشته باشند و یک مقداری هم اطلاعات از شرکت های بین المللی که با آنها در رابطه هستند بگیرند. چون تجهیزات یا وسایل در ترکیه ساخته می شود، احتمالا قیمتی که شرکت ترکیه ای پیشنهاد داده، نسبت به قیمتی که شرکت های کشورهای دیگر داده اند، پایین تر بوده و در مناقصه برنده شده.

برای مثال ترکیه در صنایع غذایی و پوشاک، یکی از کشورهای صادر کننده است. ترکیه توانسته قیمت محصولات خود را پایین تر از قیمت محصولات کشورهای دیگر تولید کند. البته ممکن است دولت ترکیه هم از شرکت های ترکیه ای حمایت کند. به این صورت شرکت های ترکیه ای می توانند در بازارهای مختلف وارد شوند.

در ساخت تصفیه خانه فاضلاب تهران هم امکان دارد دولت ترکیه به آن شرکت ترکیه ای سوبسید داده باشد و کاری کرده که در این مناقصه برنده شود. امکان دارد دولت ترکیه پذیرفته باشد که اگر شرکت ترکیه ای هم ضرر کند دولت ترکیه آن را جبران کند. مزیت انجام چنین کاری این است که آن شرکت ترکیه ای می تواند ساخت تصفیه خانه فاضلاب تهران را در رزومه خود معرفی کند و در مناقصه های پروژه های دیگر برنده شود. این احتمال هم وجود دارد که شرکت های بین المللی، حامی آن شرکت ترکیه ای باشند.

پرسه پلنگ و توله‌اش در ارتفاعات اشکورات رودسر (فیلم)

بیشتر بخوانید:

تولید کود انسانی در ژاپن/ ارزان و بازیافتی و بدبو (فیلم)

تماشاخانه

قهوه ترک یا اسپرسو کدام برنده واقعی هستند؟ دو سبک، دو تجربه (فیلم)

آنچه از بم برجای ماند / ۲۱ سال بعد، هنوز برخی زخم‌ها باز هستند (فیلم)

فیلم های دیگر