عصر ایران؛ سروش بامداد - ما ایرانی‌ها خُلقیات جالبی داریم. یکی از این خُلقیات‌مان این است که دوست داریم فردی را به عرش برسانیم و بعد هم او را به فرش بیاوریم و بر زمین بکوبیم و از این قدرت به خود ببالیم!

این که می‌گویم ما ایرانی‌ها البته به این معنی نیست که همۀ ما چنین هستیم و یا همۀ ممالک را مطالعه کرده و به این نتیجه رسیده ایم ولی نمونه‌های متعدد می‌توان به دست داد و شاید یکی از لذت‌های ما هم باشد.

منحصر به عوام‌الناس و مردمان عادی هم نیست. در میان اقشار باسواد و اهل مطالعه هم رایج است. مثلا در روزگاری که علی حاتمی فیلم‌های ماندگاری در سینمای ایران می‌ساخت برخی او را به استهزا می‌گرفتند که بیشتر سمسار و عتیقه‌باز است تا فیلم‌ساز حال آن که سینما، فضاسازی و شخصیت‌پردازی است و درک علی حاتمی از فضاسازی گردهم آوردن اشیای کهنه و عتیقه است و شخصیت‌های او ساختگی‌اند و حتی برای زنده یاد عزت‌الله انتظامی هم که با گویش خاص خود شناخته می‌شد در «هزار دستان» صدا گذاشت تا مدل خاصی حرف بزند.

اما همین علی حاتمی تا ناگهان از میان ما رفت، شد سعدیِ سینمای ایران و تمام نقدها متوقف شد و زبان‌ها و قلم‌ها به ستایش او چرخید.

این مقدمه به بهانۀ حاشیه‌هایی است که برای وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به خاطر یک شوخی با یک هم‌میهن ساده ایجاد شده است.

ممکن است برخی بگویند این شوخی، ساده نبوده و اتفاقا عجیب است. اما باز در همین تعبیر هم اصل شوخی بودن و جدی نبودن قضیه پذیرفته شده است.

چکیدۀ ماجرا این است که شهروندی مشکلات فیزیوتراپی و هزینه‌های درمان را با وزیر در میان می گذارد و او با خنده پاسخ می دهد: « خودت فیزیوتراپی کن. کاری ندارد که! فقط باید بمالی!»

حالا موجی از هشتگ های «بمال، بمال» به سبک «بگم، بگم» به راه افتاده و اعتراض هایی درگرفته است.

روشن است که این ادبیات، بهداشتی نیست و از هر که سر بزند از وزیر بهداشت، نباید سر بزند که یک مقام دانشگاهی هم به حساب می آید اما در این قضاوت ها و ملامت ها چند نکته در نظر گرفته نشده است:

اول این که آیا دکتر قاضی زاده هاشمی این صحبت را در یک نشست و کنفرانس رسمی و خبری و در پاسخ به پرسش نمایندۀ یک رسانه بیان کرده یا در حاشیه و در کنار شوخی های دیگر و در گفت و گو با مردم؟ چگونه است که ما حق داریم با او شوخی کنیم، کاریکاتورش را بکشیم و او حق ندارد با هیچ کس شوخی کند و تازه مگر مخاطب خاص و مشخص او رنجیده که ما کاسۀ داغ تر از آش شده ایم؟

دوم: در میان انبوه مدیران نشسته که حاضر به ترک دفتر کار خود هم نیستند وزیری پیدا شده که به جای این که اوقات خود را در ساختمان وزارتخانه در شهرک غرب سپری کند به متن جامعه می رود و مدام در سفر است و اصطلاحا به مدیریت ایستاده باور دارد نه نشسته. طبیعی است که مثل خیلی از ما و متناسب با فضاهای متفاوت و متنوع، حرف های مختلفی هم می زند. حالا بیاییم به مدد فناوری های حیرت آور یک جمله را به اصطلاح ما رسانه ای ها بُلد کنیم و روی آن مانور بدهیم و بگوییم آی! توهین شد؟

سوم: جامعۀ ایران به قدر کافی امور مقدس دارد و فیزیوتراپی و شاخه های مختلف پزشکی را نمی‌توان در زمره مقدسات احصا کرد تا نیاز باشد فیزیوتراپ های محترم احساس کنند مقدسات آنها زیر سؤال رفته است.

اگر شوخی وزیر عجیب باشد عجیب‌تر اما این است که در عمل جراحی زانو که یکی از بهترین جراحان زانوی ایران تنها سه میلیون تومان می گیرد (در مجموع بدون بیمه تکمیلی البته 20 میلیون آب می خورد ولی هزینه های دیگر مربوط به لوازم و وسایل وبیمارستان است) اما پس از عمل یک فیزیوتراپ 10 جلسه و بابت هر جلسه 150 هزار تومان و مجموعا یک و نیم میلیون دریافت کند و در مجموع نصف جراح!

چهارم: قبول کنیم که بعد از خروج ترامپ از برجام و بلبشو شدن اوضاع، فشار بر روی مدیران ارشد و اجرایی که باید کار کنند و فقط حرف نمی زنند بسیار زیاد شده و با شوخی و طعنه فشار را از روی خود برمی دارند. شک ندارم دو سال پیش بعید بود چنین جمله ای را از دکتر هاشمی بشنویم.

واقعیت عیان و عریان این است که محاسبات به هم خورده و وزیر به جد نگران کمبود داروست و نزدیکان او می دانند که چقدر نگران است و از روی لوطی گری در منصب وزارت باقی مانده و گرنه اگر به کلینیک خود بازگردد این همه دغدغه نخواهد داشت. همچنین بعید است با این اوضاع طرح تحول سلامت را بتواند با این کیفیت ادامه دهد. از این رو چاره ای ندارد تا این گونه بگوید. همان طور که خود ما به شوخی و در مقابل تنگناهای به وجود آمده شبیه این تعابیر را به کار می بریم.

وقتی افسر راهنمایی و رانندگی متوقف و جریمه مان می کند ابتدا اعتراض می کنیم ولی کار که از کار گذشت و در حال نوشتن جریمه شد لبخند می زنیم و شوخی می کنیم. منتها جنس این شوخی ها متفاوت است و بیشتر تخلیه خشم و نارضایتی است.

وقتی جواد ظریف که با ادبیات دیپلماتیک شناخته می شود در برنامه تلویزیونی در پاسخ به این پرسش که چرا کشورهای دیگر این همه در سیاست خارجی اصطکاک و مشکل ندارند پاسخ می دهد «ما خودمان انتخاب کردیم که جور دیگری زندگی کنیم» وزیر بهداشت هم طعنه را به شکل دیگری بیان می کند.

پنجم: این گونه مته به خشخاش گذاشتن ها و مچ گیری ها و افشاگری ها سبب می شود مقامات ترجیح دهند همان قالب های کلیشه ای را تکرار کنند. کما این که همه می توانند حدس بزنند سخنگوی وزارت خارجه چه موضعی می گیرد. هر انتقاد حقوق بشری را تکذیب می کند و هر اقدام خلاف مصالح را محکوم و آن قدر عبارات تکراری به کار می برد که جذابیت خود را از دست داده. شاید گفته شود سخنان دکتر قاضی زاده هاشمی از جنس صراحت نیست از سنخ اهانت است.

در اهانت اما عنصر تحقیر نهفته و باید دید آیا مخاطب اصلی و آن شهروند تحقیر شده یا نه. شاید گفته شود اما فیزیوتراپ ها احساس تحقیر کردند. در این فقره هم انجمن خودشان موضع گرفته و می گیرد و نیازی نیست رسانه ها فیزیوتراپی کنند!

ششم: اگر قاضی زاده هاشمی در پاسخ می گفت « همه تلاش خود را به کار می بندیم تا مشکلات شما را مرتفع کنیم و من به رییس دفتر خود دستور می دهم مورد خاص شما را پی گیری و نتیجه را به من منتقل کند» همه احسنت می گفتند و هورا می کشیدند. حتی اگر در عمل اتفاقی رخ نمی داد!

اما حالا که به صراحت گفته «بمال، کاری ندارد» صدا‌ها برخاسته است. در حالی که منظور او روشن است. می خواهد بگوید با تشدید تحریم ها ناچاریم به سنت های خودمان بازگردیم و فانتزی کاری شدنی نیست. او هم شوخی می کند و هم واقعیت عریان وضعیت بهداشت و درمان در فردای کاهش درآمدهای نفتی را ترسیم می کند. با انگشت دارد ماه را نشان می دهد و همه دارند به انگشت او نگاه می کنند نه به ماه!

اگر وزیری سال تا سال لام تا کام حرف نزند هیچ کس انتقاد نمی کند اما تا کسی حرف می زند همه شروع می کنند به عیب جویی و این عادت ماست.

هفتم: از حرف وزیر دفاع نمی کنیم. از اصل علاقه و انگیزه او به سفر به نقاط مختلف اما می توان دفاع کرد. زیرا به او تنها به چشم وزیر بهداشت نگاه نمی کنند. به عنوان نماینده دولت دیگر مطالبات را هم با او در میان می گذارند. ضمن این که پزشک هم هست. به عبارت دیگر گاه در مقام فرستاده دولت صحبت می کند و گاه یک پزشک.

هشتم: قاضی زادۀ هاشمی زاده و بالیدۀ خراسان است و خراسانی ها اهل حرف زدن اند تا سکوت. مشهور ترین سخنوران ایران هم خراسانی بوده اند. چهره های سیاسی و فرهنگی مختلف با گرایش های متفاوت. در ایران خراسانی ها و مازندرانی ها بیشترین تعداد کلمات را در گفتارهای خود به کار می برند و طبعا هر که بیشتر سخن بگوید احتمال سرزدن اشتباه هم بیشتر است. اصطلاحا می گویند دیکته ننوشته غلط ندارد!

مرحوم حسن حبیبی که سال 58 سخنگوی شورای انقلاب بود و بعد کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری هم شد وقتی با همۀ حمایت ها یک دهم بنی صدر هم رأی نیاورد به لاک سکوت رفت و دیگر کمتر حرف می زد. اتفاقا مردم ما مقامات حرف بزن را بیشتر دوست دارند و مهم ترین انتقاد به روحانی هم این بود که چرا حرف نمی زند؟ حالا البته چه بگوید. در این اوضاع که نمی تواند بگوید چه خبر است!

جان کلام این است. با این حجم از هجوم به وزیر بهداشت چهار اتفاق ممکن است رخ دهد. یکی این که عطای وزارت را به لقای آن ببخشد و به حرفه خود بازگردد. دوم این که دور سفر را قلم قرمز بکشد و مثل خیلی های دیگر اوقات خود را به جلسات و کمیسیون ها بگذراند. سوم این که از ملاقات های عمومی بپرهیزد و چهارم هم این که حرف های دیپلماتیک بزند. هیچ یک از اینها اما به نفع مردم نیست.

نهم: شگفت آور این است که ما سابق بر این این همه نازک نارنجی و عیب جو نبودیم. یک ماه بعد از انقلاب مهندس بازرگان نخست وزیر دولت موقت در پیام تلویزیونی گفت : «آقا! شما هم ما را کلافه کرده اید با این آب و برق مجانی.» هیچ کس اما حمل بر جسارت به رهبر فقید انقلاب نکرد. بعد از استعفا در آذر 1358 هم وقتی از او پرسیدند آیا برای ملاقات با آمریکایی ها از امام اجازه گرفته بودید، پاسخ داد: «نخست وزیری که بخواهد برای ملاقات سیاسی در چارچوب منافع ملی و احقاق حقوق مردم خود اجازه بگیرد به درد لای جرز می خورد. ضمن این که نه امام خدای ناکرده شاه است و نه من هویدا که نیاز به کسب اجازه باشد.» هیچ کس ننوشت که ای وای اهانت و جسارت.

شاید گفته شود اما همان بازرگان در گفت و گو با شهروندان عادی فروتن بود و احترام می گذاشت و اگر همین وزیر بهداشت در مواجهه با صاحبان قدرت، صراحت به خرج می داد و طعنه می زد حرفی نبود اما به یک شهروند دردمند و گرفتار طعنه زده. بله، اما اگر خیلی سخت بگیریم او را به دفتر خود در وزارتخانه بازمی گردانیم و از سفر به اقصا نقاط ایران و صراحت، بازمی داریم.

سال ها پیش در آمریکا فردی در حاشیۀ کنفرانسی خود را به احمد شاملو رساند که داشت از آب خوری آب می نوشید و از او پرسید: نظر شما دربارۀ موسیقی ایرانی چیست؟ شاملو موقعیت را برای پاسخ مناسب ندانست ولی سؤال کننده اصرار کرد و گفت: شخصی است و شاملوی خسته و صریح اللهجه پاسخ داد: رِنگ است و وَنگ!

این صوت اما پخش شد و جنجالی به پا کرد. هر چه شاعر می گفت به طعنه پاسخ داده و حوصله نداشته اما به خرج منتقدان نرفت که نرفت و کار به جایی رسید که محمد رضا لطفی نقد بلندبالایی در مجلۀ آدینه نوشت. حاصل چه شد؟ شاملو هم قلم برداشت و مقاله مشهور «موسیقی سیاه» را نوشت و موسیقی ایرانی را متهم کرد که در ماتم زدگی ایرانیان نقش دارد.

حالا هم اگر منتقدان دست از سر دکتر قاضی زاده برندارند شاید او به جای این که بگوید شوخی بوده و جدی نبوده موضع بگیرد و فیزیوتراپ ها را بنوازد. همین را می خواهند؟!