وجود تعداد زیادی شن چاله یا معادن رها شده در شهرستان های ساوجبلاغ و نظرآباد از مصادیق بی توجهی به حقوق منابع طبیعی و انسانی به شمار می رود، مکان هایی که برخی از آنها به محل انباشت نخاله یا زباله تبدیل شد ه است.

برداشت بی رویه از معادن شن و ماسه و رهاسازی مکان هایی به نام شن چاله دراین سال هابه عنوان معضل برای محیط زیست طبیعی و انسانی استان البرز شناخته شده است.

به گزارش ایرنا، استان البرز به وسعت حدود پنج هزارو 800 کیلومتر بخشی از مناطق غربی آن را معادن شن و ماسه تشکیل می دهد که هر ازگاهی با بلند شدن گردوخاک دود آن به چشم مردم و طبیعت می رود.

صدور مجوز برداشت بی رویه از معادن شن وماسه البرز در این سال ها که سایه دیو خشکسالی برای ساکنان 2 استان پرجمعیت البرز و تهران مشکل ساز شده از مواردی است که برای بسیاری از صاحبنظران تامل برانگیز شده است.

دراین حال اگرچه اداره کل حفاظت محیط زیست استان البرز و برخی مسئولان ومردم دراین زمینه لب به گلایه واعتراض گشود ه اند اما در مقابل نفوذ طمع ورزان راه به جایی نبرده است.

زمین خواری و تصرف اراضی ملی البرز که به دلیل نزدیکی به پایتخت ارزش افزوده ی بالایی دارد، یکی از معضلات البرز است که متعاقب آن برداشت های بی رویه طبیعت ومواهب طبیعی شکل گرفته است.

از دیگر سو وجود رودخانه های پرآبی همچون کردان، کرج، طالقان رود و... بسترهای به وجود آمده از آن و همچنین دشت های این استان زمینه را برای فعالیت های معدنی و برداشت شن و ماسه توسط معدن کاران فراهم کرده است.
یکی از مناطقی که در البرز فعالیت شبانه روزی معدن کاران را شاهد است، منطقه تهراندشت در شهرستان ساوجبلاغ است به طوریکه بیش از 30 معدن شن وماسه در این محدوده فعالیت می کنند.

فعالیت بی رویه این معادن به مرور زمان نه تنها چهره ای نا زیبا برای این شهرستان رقم زده بلکه معضلاتی همچون شن چاله ها و انباشت زباله و همچنین گرد و غبار ناشی از برداشت ها را رقم زده است.

با وجود ظرفیت های مواد معدنی در استان البرز، رهاسازی معادن متروکه و شن چاله های باقی مانده ناشی از پایان عمر معادن، از مخاطرات زیست محیطی در شهرستان ساوجبلاغ این استان به شمار می رود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز ضمن ابراز نگرانی از بابت فعالیت این معادن با اشاره به اینکه معادن متروکه اکنون به عنوان محلی برای تخلیه نخاله ساختمانی، زباله و گاه تخلیه پسماندهای صنعتی تبدیل شده، گفت: شن چاله ها نیز درآینده ای نزدیک به یکی از کانون های آلاینده بحرانی ومخاطره آمیز زیست محیطی تبدیل خواهند شد.

فردین حکیمی با بیان اینکه در زمان حاضر در محدوده تهراندشت بیش از ظرفیت قابل تحمل منطقه، معادن فعالیت می کنند، اظهار داشت: در محدوده معادن شن و ماسه منطقه تهران دشت که در حاشیه رودخانه کردان حدفاصل اتوبان تهران - قزوین و اراضی باغی «سرخاب» به مساحت تقریبی 700هکتار است، تاکنون بیش از 50 مورد مجوز برداشت مخلوط شن و ماسه برای اشخاص حقیقی صادر شده است.

وی گفت: در زمان حاضر نیز 23 معدن دارای تاسیسات دانه بندی وشست و شوی شن وماسه و6کارخانه آسفالت در این منطقه فعالیت دارند.

وی افزود: فعالیت این تعداد واحد آلاینده هوا درمحدوده مراکز مسکونی شهری و روستایی است و بیش از ظرفیت قابل تحمل منطقه فعالیت می کنند.

حکیمی تاکید کرد: هر چند در این منطقه بر رعایت ملاحظات زیست محیطی مانند نصب سامانه های کنترل آلودگی هوا و پساب نظارت صورت می گیرد، اما به دلیل تردد بیش از حد ماشین آلات سنگین، ریزش سرباره ها، آسفالت نبودن جاده های دسترسی و نبود کمربند فضای سبز، این منطقه یکی از کانون های ایجاد انواع ریزگردها وتشدید آلودگی هوا به شمار می رود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز با اشاره به تبعات جبران ناپذیر آلودگی های زیست محیطی این معادن، گفت: به دنبال تصویب و ابلاغ قانون جدید معادن و به استناد ماده 24 این قانون، سازمان صنعت، معدن و تجارت بدون استعلام و دریافت نظر زیست محیطی، اقدام به صدور مجوزهای اکتشاف، برداشت و بهره برداری معادن در محدوده های خارج مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محیط زیست می کند.

وی افزود: این درحالی است که تبعات اجتماعی ناشی از فعالیت آلوده کننده این واحدها را اداره محیط زیست باید پاسخگو باشد.

** مشکلات شن چاله ها
حکیمی افزود: از سال ها پیش بهره برداران معادن، پس از اتمام عملیات برداشت شن وماسه، معادن مذکور را بدون هرگونه ساماندهی وبازگشت به وضع سابق به صورت شن چاله رها کرده واین گودال ها یا شن چاله ها مشکلات عدیده ای را به لحاظ زیست محیطی ایجاد کرده اند.

وی ادامه داد: پایش های میدانی نشان می دهد که در زمان حاضر عمده این شن چاله ها به عنوان محلی برای تخلیه نخاله های ساختمانی، زباله های شهری وگاهی پسماندهای صنعتی تبدیل شده است.

حکیمی بیان داشت: مجاورت مراکز سکونتگاهی با این شن چاله ها در حالی است که انباشت این پسماندها یا سوزاندن آن ها توسط افراد، موجب ایجاد آلودگی های زیست محیطی و تهدیدی برای سلامت و بهداشت عمومی شده و همواره نارضایتی وشکایت ساکنان منطقه را فراهم آورده است.

وی با ابراز نگرانی از شرایط موجود زیست محیطی، اظهارداشت: عمق برداشت تا 40 متر از سطح زمین، موجب نفوذ پذیری شیرابه زباله و مواد آلاینده به منابع آب های زیرزمینی و کاهش کیفیت منابع آبی خواهد شد.
حکیمی گفت: این در حالی است که در مواقع عادی یک ماده اگر در سطح زمین باقی بماند شاید سالیان سال طول بکشد که جذب سفره های زیرزمینی شود ولی انباشت زباله و وجود شیرابه ها در عمق 40 متری زمین موجب نفوذ سریع این مواد آلاینده در سفره های زیرزمینی می شود.

این مسئول تصریح کرد: ازآنجا که عمده فعالیت های معادن شن و ماسه در محدوده تهراندشت و حریم شهر هشتگرد است واز طرفی در مسیر باد شهر «گلسار» قرار گرفته، در صورت تداوم روند بهره برداری غیراصولی از معادن، این شن چاله ها درآینده ای نزدیک به یکی از کانون های آلاینده بحرانی ومخاطره آمیز زیست محیطی تبدیل خواهد شد.

حکیمی با اشاره به گشت های کارشناسان محیط زیست به صورت مستمرشبانه روزی، گفت: هر چند تاکنون بارها از تخلیه پسماندهای صنعتی در منطقه جلوگیری شده و متخلفان به مراجع قضایی معرفی شده اند، اما به دلیل اینکه راه های دسترسی متعددی در مسیر شن چاله ها وجود دارد، امکان کنترل و پیشگیری از تخلیه پسماندها توسط دستگاه های مسئول در این مکان ها مشکل شده است.

وی افزود: بهره برداری از معادن به عنوان یک ثروت ملی، برای تهیه مصالح و رفع نیازهای بشر ضروری است، اما بهره برداری از این معادن باید با رعایت اصول و ضوابط زیست محیطی صورت پذیرد.

وی یکی دیگر از معضلات در اثر فعالیت این معادن را تردد کامیون های حمل شن و ماسه در جاده های دسترسی به معادن عنوان کرد و اظهار داشت: این جاده ها بیشتر خاکی هستند که تردد آن ها نیز باعث بروز و انتشار گرد و خاک در منطقه می شود.

وی اضافه کرد: صدور مجوز برای فعالیت معادن توسط ارگان هایی همچون منابع طبیعی و آبخیزداری، صنعت- معدن و تجارت و راه و شهرسازی به امضاء می رسد که هر کدام از این دستگاه ها نیز مبلغی را برای صدور مجوز و فعالیت معادن دریافت می کنند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز گفت: زمانیکه بحث مشکلات زیست محیطی و ساماندهی معادن متروکه و شن چاله ها به میان می آید هر یک از دستگاهای متولی وظیفه خود را به دیگری محول می کنند.
وی افزود: برای تعدادی از این معادن اعلام جرم کرده ایم لیکن باید برای یکبار هم که شده مشخص شود مسئول ساماندهی این شن چاله ها چه کسانی هستند.

حکیمی گفت: هنوز برای ساماندهی به نتیجه نرسیده ایم و شاید موضوع قضایی نتیجه را مشخص کند.
رئیس سازمان صنعت،معدن و تجارت در پاسخ به خبرنگار ایرنا در خصوص ساماندهی معادن ر خصوص ساماندهی و مدیریت شن چاله های حاصل از عملیات بهره برداری معادن شن و ماسه در منطقه تهراندشت، گفت: بر اساس قانون معادن، عرصه فعالیت معدنی پس از اتمام ذخیره می بایست به ارگان مربوطه تحویل شود.

جهانگیر شاهمرادی افزود: معادن منطقه تهراندشت به لحاظ عرصه واگذار شده به معادن بالای راه آهن ( اداره کل مسکن و شهرسازی) و اراضی پایین خط راه آهن ( اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری) تقسیم می شود که در صورت اتمام ذخیره هر محدوده، شن چاله ایجاد شده به منظور اقدامات قانونی وفق ماده 25 قانون معادن برای بازسازی عرصه به ارگان مربوطه تحویل خواهد شد.

وی اظهار داشت: وفق ماده 25 قانون معادن به منظور جبران خسارت ناشی از اکتشاف و بهره برداری مواد معدنی به ماخذ 15 درصد درآمد دولت ناشی از عملیات اکتشاف و همچنین 12 درصد از کل حقوق دولتی موضوع ماده 14 قانون معدن به منظور احیاء و بازسازی محل عملیات معدنی توسط خزانه داری کل کشور به حساب وزارت جهاد کشاورزی واریز می شود.

وی گفت: باتوجه به اتمام ذخیره اقتصادی محدوده واگذار شده به شرکت معدنی نمونه سازان آفتاب، اقدامات لازم وفق نظر شورای معادن استان برای انجام هماهنگی های لازم به منظور تحویل عرصه به اداره کل راه و شهرسازی استان و بازسازی محدوده با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست صورت گرفته است.

شاهمرادی افزود: در زمان حاضر باقی محدوده های معدنی دارای ذخیره اقتصادی می باشند و درصورت اتمام ذخیره معادن هماهنگی لازم جهت بازگردانی عرصه به ارگان مربوطه و بازسازی در دستور کار این سازمان قرار خواهد گرفت.

آنچه که از گفته های رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان البرز برمی آید برای ساماندهی و همچنین فعالیت معادن در استان هیچ تکلیفی را بر عهده این دستگاه ندانسته در حالی که بخشی از نام این سازمان 'معدن' می باشد.

عبدالرضا ابراهیمی معاون حفاظت امور اراضی منابع طبیعی و آبخیزداری البرز نیز می گوید: تا پیش از تشکیل استان البرز در سال 89 معادن شن و ماسه تهراندشت و سعید آباد شهرستان ساوجبلاغ زیر مجموعه استان تهران و با مدیریت معاونت عمرانی فرمانداری ساوجبلاغ بود.

وی افزود: در آن زمان صنعت و معدن هیچ نظارتی نداشت و فقط عرصه ها را برای بهره برداری شناسایی می کردند و عرصه ها را با تعرفه و یکسری نقشه های آنالوگ و دیجیتال تحویل بهره بردار می دادند.

وی اظهار داشت: پس از تشکیل استان البرز مدیریت این معادن به سازمان صمت واگذار شد و منابع طبیعی نیز نظارت بر این معادن را برای جلوگیری از افزایش تصرفات در زمان بهره برداری برعهده دارد.
ابراهیمی گفت: در زمانیکه عرصه معدنی را در اختیار سازمان صنعت ومعدن است نظارت بر فعالیت معدنی با این سازمان بوده و ما باید مواظب باشیم از این چارچوب چه در صورت پایان یافتن عمر معادن یا در حال فعالیت معادن، خارج نشوند.

وی با بیان اینکه عمر معدن ارتباطی به عمق معدن ندارد، گفت: سازمان صنعت، معدن وتجارت مکلف است در صورتیکه عمر معدنی پایان یافت آن را به منابع طبیعی معرفی کند تا ما نسبت به احیاء و بازسازی عرصه معدنی با خاک ورزی، کپه کاری، بوته کاری، بذرکاری یا نهال کاری اقدام کنیم.

ابراهیمی افزود: این فعالیت ها به این دلیل است که آن مکان از ظاهر زننده معدن خارج شود و بعد از تحویل عرصه مدیریت با منابع طبیعی است.

وی اظهار داشت: تا کنون در منطقه سعید آباد ساوجبلاغ از طرف صنعت و معدن پایان فعالیت یک معدن اعلام شده که ما نسبت به احیای آن اقدام کرده ایم.

وی گفت: معادن در منطقه تهراندشت به 2 دسته بالا ریل و پایین ریل تقسیم بندی می شوند که در بالای ریل تحویل راه و شهرسازی است و پایین ریل دراختیار صنعت و معدن و منابع طبیعی قرار دارند.

معاون منابع طبیعی و آبخیزداری البرز ادامه داد: در پایین ریل حدود 30 معدن شن و ماسه مشغول فعالیت هستند که با تفاهمی که با صنعت و معدن داشتیم برای مدیریت صحیح عرصه ها، تعرفه های قدیمی این سازمان را تبدیل به نقشه های کاداستری کردیم تا ضمن استفاده این سازمان ما نیز بر اساس این نقشه ها از افزایش تصرفات جلوگیری کنیم.

وی افزود: از سازمان صنعت و معدن انتظار می رودکه معادنی را که عمرشان به پایان رسیده به ما معرفی کنند تا برابر ماده 17 قانون معادن ما نسبت به بازسازی آن اقدام کنیم.

ابراهیمی اضافه کرد: همچنین ما از این سازمان می خواهیم تا وضع موجود معادن را که طول، عرض و عمق برداشت است و نقشه کاداستری را نیز در اختیار ما قرار دهند تا آن را با نقشه های خودمان مقایسه و مازاد تصرفات را بهتر و دقیق تر احصاء کنیم.

اما فرماندار ساوجبلاغ نظری مخالف در خصوص معضلات زیست محیطی شن چاله ها دارد.

ابوالقاسم پالیزگیر به خبرنگار ایرنا گفت: موضوع ساماندهی شن چاله ها از سه سال پیش در کارگروه های مختلف مطرح شد که در نهایت مقرر شد از این شن چاله ها به عنوان ظرفیتی برای ذخیرگاه آب استفاده شود.

وی افزود: در فصل بارش سالانه میلیون ها لیتر آب در این منطقه هدر می روند ضمن اینکه طرح تغذیه مصنوعی سفره های زیرزمینی از سال 90 مطرح شده ولی هنوز به دلایل مشکلات مالی به نتیجه نرسیده است.

فرماندار ساوجبلاغ با اشاره به اینکه این پروژه تا حدودی آغاز شده ولی هنوز به بهر ه برداری قطعی نرسیده، اظهار داشت: چند سالی است که از منابع آب های جاری در ایام بارندگی بهار و پاییز برای تغذیه سفره های زیر زمینی استفاده می کنیم.

وی گفت: بعد از معرفی حدود چهارحلقه شن چاله و با هماهنگی انجمن شن و ماسه، محیط زیست، منابع طبیعی و شوراها ودهیاری ها اقداماتی برای ساماندهی انجام دادیم.

وی افزود: حدود 85 درصد منابع آبی که به رودخانه کردان می ریزد را در این شن چاله ها جمع آوری کرده ایم که حداقل تا کنون بیش از پنج میلیون مترمکعب آب ذخیره سازی کرده ایم.

پالیزگیر با بیان اینکه روند جمع آوری آب ها ادامه دارد، گفت: تا پروژه ی تغذیه مصنوعی به صورت قانونی حل نشود به صورت مقطعی ذخیره سازی آب در برخی شن چاله ها ادامه خواهد داشت .

وی در خصوص انباشت زباله و پسماند در شن چاله ها، گفت: هیچ موردی مشاهده نشده لیکن فقط انباشت نخاله شهری درمحدوده شهر هشتگرد از سوی شهرداری مشخص شده است.

بنا به گفته حکیمی مدیرکل حفاظت محیط زیست البرز ساماندهی شن چاله ها یک موضعی است که سر درازی دارد و دستگاه های متولی هیچکدام به طور قطعی قبول مسئولیت نمی کنند و در نهایت ساماندهی آن به محیط زیست برمی گردد.