چرا شاتل های بوران به عنوان بخشی از یک پروژه فضایی مهم برای نیروی دفاعی شوروی، چندین دهه است که در یک ساختمان سرپوشیده مراحل افول هرچه بیشتر خود را سپری می کنند؟

عصرایران؛ مجله تصویری سلاح- تاکتیک شوروی برای پیروزی در جنگ سرد، طراحی شاتل هایی فضایی بود که بتوانند این نبرد را به محلی خارج از اتمسفر زمین بکشانند. اما تنها پس از یک پرواز، نمونه ساخته شده دچار مشکل شد. امروزه بقایای این پروژه که بوران نام داشت، در دشت قزاق (چمنزای گسترده در شمال قزاقستان و بخش هایی از جنوب روسیه) مراحل پوسیدگی هر چه بیشتر خود را طی می کنند. دو شاتل و یک راکت در آشیانه های خالی در نزدیکی نخستین محل راه اندازی واقع در پایگاه فضایی بایکونور (قدیمی ترین و بزرگترین تشکیلات پرتاب فضایی فعال جهان) به چشم می خورند. لازم به ذکر است که این پایگاه هنوز هم برای ارسال و بازگردانی فضانوردان از ایستگاه فضایی بین المللی مورد استفاده قرار می گیرد. این سایت برای بازدید عموم آزاد است اما تنها تعداد کمی از ماجراجویان علاقه مند به دنیای تجهیزات نظامی، برای کشف زوایای پنهان آن پیش قدم شده اند. در میان این افراد یک عکاس فرانسوی به نام دیوید دو ردا وجود دارد که از سال 2015 تا 2017، سه بار از مکان مذکور بازدید کرده است. وی در مصاحبه ای گفته است: شاتل های فضایی متروکه تنها چند صد متر از امکانات فعال فاصله دارند. قرار گیری در این فضا فرصتی ویژه بود که قسمت هر کسی نمی شود و قطعا ارزشش را داشت. درست مانند آن است که به یک مکان غیر عادی وارد شوید.

طراحی ظاهری بوران به طرز قابل توجهی مشابه شاتل آمریکایی همتای خود بود. البته متخصصین معتقد هستند که این موضوع به هیچ عنوان نمی تواند تنها یک تصادف باشد. شاتل ناسا اساسا یک کامیون فضایی بود که با هدف بارگیری محموله های سنگین به درخواست پنتاگون ساخته شد. قرار بود که این از شاتل برای راه اندازی ماهواره های نظامی استفاده شود. شوروی نیز به دنبال توسعه نمونه ای از شاتل آمریکایی با همان قابلیت ها بود که در نتیجه آن پروژه بوران رقم خورد. در واقع اگر آمریکایی ها نمونه مخصوص خود را تولید نکرده بودند، این پروژه نیز هیچ گاه معرفی نمی شد. می توان گفت که شوروی درگیر پیروزی در یک مسابقه تسلیحاتی بوده است.

نخستین شاتل آمریکایی از برنامه فضایی شاتل های ناسا تحت عنوان انترپرایز چهار سال پیش از آن که روس ها اقدام به ساخت بوران در سال 1980 کنند، تکمیل شد. بدون شک در آن زمان شوروی مشغول مطالعه طرح های ناسا بود که در مجموع تلاشی از جانب صنایع دفاعی شوروی برای تقلید از آمریکایی ها محسوب می شود. پس از آن که بوران نهایتا در سال 1988 به نمایش گذاشته شد، شباهت های آن با نمونه آمریکایی قابل انکار نبود.

شاتل انترپرایز

تفاوت های ساختاری

با وجود آن که به نظر متخصصین نظامی، پروژه بوران یک کپی برداری صرف از شاتل آمریکایی بوده است اما این دو به طور کامل یکسان نبودند و زیر پوست هر کدام از آنها تفاوت های ساختاری عمده ای وجود داشته است که در نگاه اول قابل مشاهده نبوده اند. از جمله مهم ترین این دسته تفاوت های ساختاری می توان به نیروی محرکه اشاره کرد. نیروی محرکه شاتل آمریکایی موتورهای مخصوص برای پرواز به فضا و همچنین یک راکت بزرگ به عنوان مخزن سوخت بوده است. این در حالی است که بوران هیچ گونه موتوری نداشته و به یک موشک بزرگتر به نام انرژیا اتصال می یافته است. این موضوع به روس ها اجازه می داد تا با انعطاف پذیری بیشتری بارگیری محموله های خود به فضا را انجام دهند.

راکت انرژیا

بوران همچنین مجهز به صندلی های پران (سامانه ای است که صندلی هواپیما را با دستور خلبان و در شرایط اضطراری به بیرون از اتاقک خلبان پرتاب می کند) برای تمام خدمه بود که جای خالی این ویژگی در شاتل های آمریکایی احساس می شد. اما در نهایت با وجود آن که به نظر می رسد روس ها سیستمی پیشرفته تر، ایمن تر و همه کاره را در مقایسه با شاتل آمریکایی توسعه دادند، با تکمیل پروژه و فرا رسیدن زمان پرواز آن جنگ سرد نیز تقریبا به پایان رسیده بود. بدین ترتیب پروژه بوران بخش مهمی از حمایت سیاسی خود را از دست داد و نتوانست نقش موثری در این نبرد داشته باشد.

پرواز موفقیت آمیز بوران در 15 نوامبر سال 1988، تنها یک سال پیش از سقوط دیوار برلین صورت گرفت. مدت کوتاهی پس از این ماموریت، پروژه به حالت تعلیق درآمد و رئیس جمهور بوریس یلتسین (رئیس جمهور منتخب روسیه) در 30 ژوئن سال 1993 آن را به طور کلی متوقف ساخت. همانطور که اشاره شد، اولین پرواز پروژه شاتل فضایی شوروی توسط فضاپیمایی به همان نام یعنی بوران انجام گرفت که به دنبال توقف توسعه و تولید، در پایگاه فضایی بایکونور انبار شد. اما به علت غفلت در رسیدگی و نگه داری و تغییرات شدید دمایی در دشت قزاق، سقف آن در سال 2002 فرو ریخت و منجر به تخریب کامل شاتل شد. البته سه فروند بوران دیگر نیز در این مجموعه نگه داری می شد. یکی از آنها مدلی آزمایشی در مقیاس کامل بود که در محیط بیرون قرار داشت اما در سال 2007 به موزه بایکونور منتقل شد و تا به امروز هم به عنوان بخشی از نمایشگاه در معرض بازدید مردم است. دو فروند دیگر نیز در بخشی از آشیانه که MZK مخفف "ساختمان سوخت گیری و مونتاژ" نام دارد، رها شدند. یکی از این دو فروند قرار بود در دومین ماموریت پروژه بوران مشارکت کند. جالب است بدانید که این نمونه در زمان لغو کلی پروژه، بیش از 90 درصد آماده استفاده بود. نسخه دوم هم مدلی برای بهره برداری در تست های میدانی به شمار می رفت و نه به منظور پرواز عملیاتی.

ممکن است این سوال را از خود بپرسید که چرا شاتل های بوران به عنوان بخشی از یک پروژه فضایی مهم برای نیروی دفاعی شوروی، چندین دهه است که در یک ساختمان سرپوشیده مراحل افول هرچه بیشتر خود را سپری می کنند؟ به نظر می رسد که هیچ گاه انگیزه و استقبال کافی برای انتقال این شاتل ها به موزه های نظامی فراهم نشده است. دلایل دیگر این موضوع می تواند مربوط به مباحث تدارکاتی باشد، زیرا موزه بایکونور هم اکنون نیز نمونه ای شاتل های نظامی را در اختیار دارد و امکان جا به جایی آن به محلی دیگر در روسیه و یا خارج از کشور وجود نخواهد داشت.

در سال 2008، یک موزه آلمانی به منظور نگه داری از بوران ها ابزار علاقه مندی کرد و برای این منظور پیشنهادی به ارزش 12 میلیون دلار ارائه شد. اما این معامله به دلیل هزینه های قابل توجه نقل و انتقال شاتل ها با یک هواپیمای خاص، سر نگرفت. در نهایت این موزه اقدام به خریداری یک شاتل بوران متفاوت کرد که گفته می شود عمر آن در بحرین به پایان رسیده بود. شاتل مذکور به وسیله یک قایق به آلمان منتقل شد. طبق گزارش های به دست آمده از David de Rueda عکاسی که آخرین بار در اوت سال 2017 از آشیانه نگه داری بوران ها بازدید کرد، هنوز هم فرصت کافی برای نجات شاتل ها از تخریب کامل وجود دارد. آنها تقریبا 30 سال است که در معرض گرد و غبار و تغییرات دمایی شدید قرار دارند اما با این حال باز هم می توان تا دیر نشده است این بقایای ارزشمند پروژه مهم بوران را به موزه ای با شرایط مناسب انتقال داد.

مطالب مجله تصویری سلاح را در این لینک دنبال کنید.