بریده‌ای از صحبت‌های امین حیایی یکی از داوران مسابقه تلویزیونی عصرجدید با عنوان «نژادپرستی» در شبکه‌های اجتماعی پخش شده و بسیاری به نقد آن پرداخته‌اند.

عصرایران؛ احسان محمدی- در فیلم «باشو غریبه کوچک» ساخته استاد بهرام بیضایی پلانی هست که سوسن تسلیمی وقتی «باشو»-پسر بچه جنوبی گریخته از جنگ- را توی رودخانه حمام می‌کند، از اینکه هرچه صابون می زند فایده ندارد شاکی می‌شود و با لهجه شمالی می‌گوید:« نخیر! سفید نمیشه که نمیشه»! در این فیلم حتی مرد بقال به طعنه و با اشاره به پوست پسر، برای حمام کردن یک قالب صابون اضافه می‌دهد!

بریده‌ای از صحبت‌های امین حیایی یکی از داوران مسابقه تلویزیونی عصرجدید با عنوان «نژادپرستی» در شبکه‌های اجتماعی پخش شده و بسیاری به نقد آن پرداخته‌اند. او خطاب به یکی از حاضران در مسابقه که پسر نوجوانی با پوست تیره است و ماجرای حمام رفتنش را تعریف می‌کند، با خنده می‌گوید:«بهت گفتن برو حموم تا سفید نشدی نیا بیرون!»

نژادپرستی نوعی پیش‌داوری و تبعیض است که بر تفاوت‌های نژادی حاصل از تفاوت‌های ظاهریِ جسمی/فیزیکی و نیز تفاوت‌های فرهنگی حاصل از زبان، آداب و رسوم، دین، تاریخ و امثال آن تمرکز دارد. ساده‌ترین مثال برای نژادپرستی، برتر دانستن انسان‌های سفیدپوست بر رنگین پوستان است با این استدلال که چون سفید بودن نشانهٔ برتری است و من سفیدم و تو سفید نیستی، پس من از تو برترم.

امین حیایی دست به یک سهل‌انگاری زبانی زد و جمله‌ای را بر زبان آورد که نزدیک به این مصداق است. اما تبدیل او به یک کوکلاس‌کلان بی‌انصافی است. کوکلاکس‌کلان باندی از نژادپرستان سفید بودند که به دست کهنه سربازان ارتش کنفدراسیون آمریکا بها نهاده شد. آنها برای ایجاد رعب و وحشت به جنایت‌هایی ماندن دزدیدن و آتش‌زدن و به صلیب‌کشیدن سیاهان دست می‌زدند.

بعد از سالها مبارزه با نژادپرستی در دنیا، هنوز حتی در کشورهای پیشرفته که برخوردهای بی تعارفی با نژادپرستی دارند باز هم گاه به گاه نشانه‌های آن آشکار می‌شود. در همین هفته ویدئویی از یک بازیکن تیم بوخوم منتشر شد که وقتی مورد توهین نژادی قرار گرفت با چشمان گریان زمین را ترک کرد. یا فیلم مربوط به پرتاب کردن موز به سمت دنی آلوز (بازیکن سابق باسلونا) موجود است که رفتاری کاملاً نژادپرستانه بود اما در کشور ما چطور؟ آیا ایرانی ها نژادپرست هستند؟

به جز مواردی مانند جدل با افغان‌ها و اعراب یا گربه چشم خواندن مغولان موارد زیادی برای اثبات نژادپرستی ایرانیان نمی‌شناسم. در واقع عدم همجواری و زیست مشترک باعث شده تا این صفت به محک آزمایش گذاشته نشود. زمانی که یک سیاه‌پوست در ایران شاطر نانوا شد یا مثلاً یک هنگ‌کنگی به خواستگاری دختر یا خواهر ما آمد آن وقت می‌توانیم ببینیم چند نفر از ما حاضر به خرید نان از شاطر آفریقایی است یا وصلت با نژادی دیگر را می‌پذیرد. تنها در این صورت است که خواهیم دید آیا نگاه فرادستانه و فردوستانه یا احتمالاً پرخاش نژادپرستانه داریم یا نه؟

خودبرتربینی لزوماً به معنای نژادپرستی نیست. ضرب المثل‌هایی مانند «هنر نزد ایرانیان است و بس» یا تعریف‌های خودستایانه به معنی تحقیر دیگری نیست که در نژادپرستی اصل کوچک شمردن و تحقیر است. اتفاقاً برخورد ایرانیان با توریست‌ها -حتی غیر نژاد سفید- دوستانه و مهربانانه است.

برخی از نقدها و حمله‌ها به امین حیایی ریشه در گله‌مندی طیفی از جامعه نسبت به تلویزیون و البته بازی او در فیلم «قلاده‌های طلا» دارد. اگر غیر از این بود، احتمالاً این ویدئوی برش داده شده با تیترهای دیگری دست به دست می شد. تحسین او و اینکه «درود بر شرف امین حیایی که یاد استاد بیضایی را زنده کرد»، «زیرکی امین حیایی برای تکرار دیالوگ باشو غریبه کوچک» و ...

بسیاری از حمله‌ها و نقدهایی از این دست ریشه در «تا که گوید» و «تا که خورَد» دارد و خوب است اهل رسانه به همان اندازه که مته به خشخاش می‌گذارند چشم بر نقاط روشن نبندند. عصرجدید به یکی از برنامه‌های محبوب مردم ایران تبدیل شده است، گرچه به شخصه به اهتزاز درآوردن پرچم ایران برای شکستن رکورد چرخاندن توپ بسکتبال بر دسته مسواک را نمی‌پسندم اما به عنوان یک برنامه با محتوای سرگرمی و امکان دیده شدن به آنها که شانس دیده شدن ندارند قابل تحسین است.

اما این نقد بر ناظران پخش تلویزیون وارد است که انتظار می‌رفت به همان اندازه که برای تصاویر و جملات سیاسی حساسیت و دقت وجود دارد در مورد این موضوع هم دقت‌نظر اعمال می‌شد چرا که بخش بزرگی از ایرانیان پوست سبزه و گندمگون دارند یا بعد از حساسیت های شکل گرفته در مورد این دیالوگ، در بازپخش برنامه این شوخی حذف می‌شد که نشد.

این درجه از حساسیت و دقت جامعه اگر به راستی در مسیر روشنگری باشد ارزشمند است و سازندگان برنامه‌های تلویزیونی را به این نتیجه می‌رساند که کار آنها با ذره‌بین در معرض داوری قرار می‌گیرد و باید با دقت و حساسیت نسبت به مسائلی از این دست بردارند که می‌تواند زمینه نارضایتی را ایجاد کند. پرسش اما هنوز قابل طرح است، آیا ما ایرانیان نژادپرست هستیم؟