«به گفته این مسئول، این بو قطعا از آرادکوه است. من و دیگر نمایندگان تهران هم که دوبار برای بازدید به سایت آرادکوه رفته بودیم، دقیقا همین بو را استشمام کردیم. بویی که در مسیر فرودگاه بین‌المللی می‌آید هم، دقیقا همین بو است. یکی از مسئولان سازمان محیط‌ زیست به من گفت که هرگاه باد تهران از شرق به غرب می‌وزد، بو را از سمت آرادکوه می‌آورد.»

روزنامه شهروند نوشت: «بوی ناشناخته این‌ بار با هراس سر رسید؛ دو بوی مختلف در تهران پیچید و گفتند ترکیبی متفاوت داشته و باز هم منشأ آن معلوم نشد که نشد. این بود که نمایندگان تهران در مجلس به رئیس‌جمهوری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست و وزیر کشور چنین تذکری دادند: «چرا درباره منشأ بوی نامطبوع در شهر تهران و مقابله با آن اطلاع‌رسانی مناسبی انجام نمی‌دهید و برای مقابله با آن اقدام مؤثری به‌ عمل نمی‌آورید؟»

دیروز سومین روز قرمز تهران و پنجمین روزی بود که مردم در آذرماه امسال، بویی بد و مرموز را استشمام می‌کردند. میانگین شاخص کیفیت هوا در ٢٢ منطقه، روی عدد ١٦٤ قرار داشت و همچنان ناسالم برای همه گروه‌ها. روز گذشته سامانه پایش کیفی هوای کشور از دسترس خارج بود و اطلاعاتی از دیگر شهرهای صنعتی که آنها هم وضع قرمز داشتند، در دست نبود. سایت کنترل کیفیت هوای تهران هم پیش‌بینی ٢٤ساعت آینده را حذف کرد و دسترسی به جزئیات کیفیت هوای ایستگاه‌های مختلف سخت‌تر شد. اما همه جا صحبت از بو بود؛ میان مردم، در شبکه‌های اجتماعی، در مجلس و شورا.

طیبه سیاوشی، نماینده تهران و یکی از امضاکنندگان نامه به رئیس‌جمهوری درباره بوی تهران به «شهروند» اطلاعات جدیدی در این‌ باره می‌دهد. او به نقل از یکی از مسئولان سازمان محیط‌ زیست که نمی‌خواهد نامش در گزارش بیاید، می‌گوید که سازمان محیط‌ زیست به این نتیجه قطعی رسیده است که منبع بوی بد پیچیده در تهران، سایت دفن زباله آرادکوه است: «به گفته این مسئول، این بو قطعا از آرادکوه است. من و دیگر نمایندگان تهران هم که دوبار برای بازدید به سایت آرادکوه رفته بودیم، دقیقا همین بو را استشمام کردیم. بویی که در مسیر فرودگاه بین‌المللی می‌آید هم، دقیقا همین بو است. یکی از مسئولان سازمان محیط‌ زیست به من گفت که هرگاه باد تهران از شرق به غرب می‌وزد، بو را از سمت آرادکوه می‌آورد.»

این منبع آگاه به سیاوشی گفته است، دلیل این که در سال‌های قبل این بو در تهران به مشام نمی‌رسید، این است که هیچ‌گاه به این اندازه، ظرفیت این سایت پر نشده بود: «سازمان محیط‌ زیست به دنبال محل جدیدی برای دپوی زباله است. شیوه دفن زباله در ایران سنتی است و مسئولان سازمان محیط‌ زیست می‌گویند به دلیل تحریم‌ها، نمی‌توانند تجهیزات جدید برای دپوی صنعتی وارد کنند. به گفته آنها، تا قبل از تحریم‌ها، این سازمان با کشورهایی مانند کره‌جنوبی برای واردات تجهیزات قرارداد داشته اما این قراردادها لغو شده و بنابراین محل جدید دپوی زباله هم سنتی خواهد بود.»

سیاوشی می‌گوید، یکی از مسئولان شهرداری هم به او گفته که این موضوع به آنها ربطی ندارد و ممکن است موضوع امنیتی باشد: «من هم گفتم هرگاه شما نمی‌توانید مشکلی را حل کنید، می‌گویید امنیتی است. به هر حال دلیل این بو، هر چه باشد، باید به مجلس پاسخ داده شود.»

او درباره نامه تذکر نمایندگان هم می‌گوید: «این تذکر رسما به رئیس‌جمهوری، وزارت کشور و سازمان محیط‌ زیست داده شده و ما منتظر جواب رسمی آنها هستیم. تا یک هفته صبر می‌کنیم و اگر جوابی نیامد، دوباره درخواست خواهیم داد و در نهایت از دیگر ابزارهای نظارتی‌مان استفاده خواهیم کرد.»

سیاوشی می‌گوید، در روزهای گذشته حدس و گمان‌های زیادی در این‌ باره مطرح بوده و هنوز نتیجه قطعی به مجلس اعلام نشده است: «بعضی می‌گویند از شبکه در حال ساخت فاضلاب در تهران است. بعضی می‌گویند از دفع سنتی زباله‌هاست و... . به هر حال آلودگی سنگین هوا و بوی بد، زندگی و عرصه را بر مردم تهران تنگ کرده. همه منتظر باران و بادیم و از طرف دیگر تعدد مراکز مربوط به آلودگی هوا باعث شده پاسخگویی در این‌ باره به تأخیر بیفتد. تحریم‌ها و کمبود اعتبارات هم مسائل دیگری است که از زبان مسئولان این مراکز شنیده می‌شود اما به هر حال سلامت مردم در خطر است.»

بوی بد‌ سال پیش هم در این شهر بزرگ پیچیده بود. ١٢ دی‌ ماه پیش که هوا ٤٠، ٥٠ واحد آلوده‌تر بود و ناسالم برای گروه‌های حساس، بوی بد همه را به تکاپو واداشت، کمیته‌ ویژه‌ای تشکیل شد و برای چند روز جلسات مختلفی تشکیل شد. در گمانه‌زنی‌های مختلف، آن بو را به منابع مختلف نسبت دادند؛ شکستگی لوله فاضلاب، نشت گاز در پالایشگاه تهران و فعال‌شدن آتشفشان دماوند و پسماند اطراف شهر.

هر چند دست‌ آخر معلوم نشد که منشأ کجاست. بویی که آن‌وقت‌ها گفته می‌شد باید به‌ عنوان پدیده‌ای جدید بررسی شود، یازدهم آذر دوباره در شهر پیچید و با این که باز هم کمیته‌ای تشکیل شد، باد و باران آمد و مسئولان گفتند رد بو گم شده است. بو باز هم آمد؛ ١١ آذر آمد و رفت، ١٩ آذر آمد و رفت و دوباره ٢٣ آذر آمد و ماندگار شد تا دیروز. دیروز هم دوباره دلایلی برایش تراشیدند؛ بعضی گفتند کار پسماند جنوب تهران است و بعضی از مصرف سوخت‌های سنگین و مازوت گفتند.

این بو از کجاست؟

در شرایط آلودگی هوا در سه‌ روز گذشته، تجربه بوی نامطبوع در روزهای ٢٣، ٢٤ و ٢٥ آذر تکرار شده بود. به گفته محسن روشنی، مدیر واحد پایش آلودگی هوا و صدای شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اما ترکیبات بوی یکشنبه را متفاوت می‌داند. او به ایسنا چنین توضیح داد: «روز یکشنبه (۲۴ آذرماه) حدود ساعت ۱۱ تا ۱۴ بوی نامطبوعی در برخی مناطق استان تهران استشمام شد و میزان دی‌اکسید گوگرد در بعضی ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا مانند مسعودیه، شهر ری، شهید محلاتی و پیروزی افزایش پیدا کرد، بنابراین مانند بوی استشمام‌شده در شنبه بود.» به گفته او، اما میزان دی‌اکسید گوگرد بویی که عصر یکشنبه در بعضی مناطق تهران استشمام شد، بالا نبود و نمی‌توان درباره ترکیبات آن مطمئن بود.

منصور درجاتی، مدیر کل بحران استان تهران هم از شناسایی چهار کانون‌ محتمل منشأ بوی تهران خبر داد؛ پالایشگاه، گاوداری‌های سنگین، کامیون‌های فاضلاب‌کش و هواکش‌های فاضلاب و مخزن دپوی زباله آرادکوه. مدیرکل بحران استان تهران وعده داده که تا یک هفته آینده منشأ بو مشخص خواهد شد: «ما دستگاهی برای سنجش بو نداریم اما در نقاطی که کانون بوده و بو بیشتر متراکم است، نمونه‌برداری صورت گرفته است. هر چند گازهای تشکیل‌دهنده آن‌قدر زیاد نبوده که بتوانیم آن را تفکیک کنیم. ما با توجه به تماس‌های مردمی توانسته‌ایم یک دیاگرام جغرافیایی تنظیم کنیم.»

جست‌وجوها درباره بو همچنان ادامه دارد. سحر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی کشور هم دیروز خبر داده که به استانداری پیشنهاد داده تا در زمینه رسیدن به منشأ این بو به آنها کمک کنند؛ چراکه با بررسی جهت وزش باد می‌توان دقیق‌تر روی منشأیابی کار کرد.

تکلیف هنوز روشن نشده. ١١ آذر که برای بار دوم بوی بد محله به محله چرخید و همه متوجه آن شدند هم کسی بو نبرد که منشأ آن کجاست، چون باد و باران آمد و رد بو را پاک کرد و حالا هم کار رسیده به تذکر و گله. یکی از منتقدان محسن ‌هاشمی، رئیس شورای شهر تهران بود که دیروز در توییتی نوشت: «مدیریت بحران شهرداری تهران با این‌همه دفتر و دستک و امکانات وسیعی که دارد، هنوز اقدامی درخصوص منشأ بوی بد نامطبوع تهران انجام نداده‌اند. بحران که همیشه سیل و زلزله نیست و باید شهرداری به موضوع جدی‌تر رسیدگی کند. از مدیریت بحران می‌خواهم سریع‌تر در این مورد جلسه گذاشته و تعیین تکلیف کند.»

این بو از پسماند است

با وجود ناشناخته‌دانستن منشأ بوی نامطبوع شهر اما فرامرز معطر، عضو هیأت‌علمی دانشکده محیط‌ زیست و انرژی دانشگاه علوم و تحقیقات ماجرا را به پسماند مرتبط می‌داند. او به «شهروند» می‌گوید: «بوی بدی که در حال حاضر شاهد آن هستیم، بیش از هر چیز به دفع غیر بهداشتی پسماند در تهران برمی‌گردد. افزایش جمعیت و گسترده‌شدن حاشیه شهر هم در این مورد بی‌تاثیر نبوده و حالا به چنان وضع بحرانی رسیده‌ایم که در کنار آلودگی هوا، بحران بو هم مشکل هر روزه تهران شده است. این در حالی است که تاکنون شاهد چنین موردی در کشورهای دیگر نبودیم. کشورهای پیشرفته مدت‌هاست از روش‌های نوینی برای دفع پسماند استفاده می‌کنند و به همین دلیل شاهد چنین مواردی نیستند یا حداقل ما خبری از آن نداریم.»

به گفته او در ایران دفع پسماند بهداشتی نیست و بیشترین مشکل دفع هم به آزادشهر و کهریزک برمی‌گردد: «هر چند بسیاری می‌گویند مرغداری‌ها و کشتارگاه‌ها هم در این خصوص موثرند اما همچنان من معتقدم بیشترین دلیل وجود بو دفع غیر بهداشتی پسماند در تهران است و این که در بعضی نقاط بو بیشتر است هم به وضع جوی برمی‌گردد و این که باد این بو را با خودش می‌آورد و در بعضی نقاط بیشتر به مشام می‌رسد.»

استاد پیشکسوت گروه مهندسی محیط‌ زیست - آلودگی هوا به شیرابه‌های این پسماند هم اشاره می‌کند که مواد شیمیایی خطرناکی همچون گوگرد دارند که بسیار بدبو است و از طرحی می‌گوید که ٩‌ سال پیش در دانشکده محیط‌ زیست دانشگاه تهران برای تسویه شیرابه‌ها ارایه شد: «این طرح مدت کوتاهی عملیاتی شد و بعد دیگر به آن توجهی نشد. یکی از دلایل این بود که شیرابه‌ها به دلیل مواد مخربی که داشتند، دستگاه‌های تسویه را به‌سرعت خراب می‌کردند و بعد هم دیگر پیگیری برای تعمیر و بهبود دستگاه‌ها وجود نداشت و در نتیجه این طرح کنار گذاشته شد. در حال حاضر هم آن‌طور که شنیده‌ام شهرداری می‌خواهد برای سوزاندن زباله خشک دستگاه‌هایی از چین وارد کند. این زباله‌سوزها بسیار مفیدند و می‌توانند از سوزاندن زباله برق تولید کنند. اما مهم‌ترین مشکل ما در حال حاضر زباله‌های ‌تر است؛ زباله‌هایی که نیازمند تکنولوژی پیشرفته و دستگاه‌های مخصوص و مدرنی است که ما هم باید به این تکنولوژی تجهیز شویم در غیر این ‌صورت نمی‌توانیم از شر پسماندها و بوهایی که تولید می‌کنند، رها شویم. آن هم در شرایطی که هر روز بر میزان تولید زباله‌ها در کلانشهرها به‌خصوص تهران افزوده می‌شود.»

اما صدرالدین علی‌پور، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، ارتباط این بو به پسماند جنوب تهران را رد می‌کند. او دیروز بعد از صحبت‌های دوباره درباره لزوم جابه‌جایی آرادکوه، در حساب شخصی اینستاگرامش نوشت: «این حد آلودگی و کاهش دید و همزمان بالارفتن میزان دی‌اکسید گوگرد در ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا خاصه در مناطق جنوبی و همچنین استشمام بو آیا شکی باقی می‌گذارد در بالا بودن مصرف سوخت‌های سنگین و مازوت که از قضا مثل ‌سال گذشته در زمان مشابه و بوی مشابه و فصل سرد و اینورژن اتفاق افتاد؟»

فاضلاب، زباله سوخته یا گاز؟ مردم چه می‌گویند؟

شهروندان تهرانی چند هفته‌ای است که بوی بدی به مشام‌شان می‌رسد؛ بویی شبیه به بوی زباله یا فاضلاب. هر کدام اما تحلیل خودشان را از منشأ این بو دارند، با توجه به این که مسئولان نهادها و سازمان‌های مربوطه، مثل شهرداری و محیط زیست، درباره منشأ آن اعلام رسمی نکرده‌اند، شهروندان خود به دنبال منبع بو هستند: «فکر می‌کنم منشأ انسانی داشته باشد؛ یعنی بوی فاضلاب باشد یا از مکان‌های دفع زباله بیاید.» این را شاهین می‌گوید، مرد جوانی که در یک سازمان مشغول به کار است، محل کارش در غرب تهران است و با این که گفته می‌شود این بو بیشتر در شرق تهران منتشر شده، در محل کارش هم آن را احساس می‌کند.

شاهین حرف مردم کوچه و خیابان را می‌زند، حدس و گمان افرادی که در بی‌خبری به سر می‌برند و حالا هر کدام بو را به ماجرایی ربط می‌دهند: «وقتی مسئولان درست پاسخ نمی‌دهند و شفاف‎سازی نمی‌کنند، مردم شروع می‌کنند به گمانه‌زنی. ماجرا کمی مشکوک است؛ چرا شهرداری به‌صراحت نمی‌گوید که ماجرا از چه قرار است؟ یعنی پیداکردن منشأ چنین بویی در تهران واقعا سخت است؟» آن یکی «محمد» نام دارد، محمد در آرایشگاهی کار می‌کند و معتقد است که نقشه لوله‌های فاضلاب به قبل از انقلاب برمی‌گردد و مسئولان فعلی، به دلیل بی‌خبری‌شان از چند و چون کار، نمی‌توانند متوجه ماجرا شوند؛ یعنی او معتقد است که منشأ بو به فاضلاب‌های شهری برمی‌گردد؛ اما این را هم اضافه می‌کند که وقتی از بخشی از خیابان آزادی رد می‌شود، بوی عجیب گاز می‌آید: «شاید هم بو از آنجا نشأت می‌گیرد.» همسایه‌اش حرف‌های دیگری می‌زند.

او می‌گوید که از وقتی فاضلاب‌های جدید را زده‌اند، این‌طور شده است. مرد رهگذری هم وقتی صحبت‌های آنها را می‌شنود، وارد بحث می‌شود و می‌گوید که روز قبل، سمت شرق، بوی گوگرد همه جا پیچیده بود. زنی در تاکسی هم می‌گوید که فرزندش به این بو حساسیت دارد و هر وقت پنجره را باز می‌کنند با این بوی بد مواجه می‌شوند: «پنجره باز می‌کنیم بو هست، سر سفره می‌نشینیم بو هست، شب می‌خوابیم بو هست. نمی‌دانیم چه کنیم؟ وقتی می‌خوابیم اسپند دود می‌کنیم، نصف شب دوباره بویش همه جا هست.» خانه آنها در شرق تهران است.

از آن طرف داروسازی هم می‌گوید که ممکن است بو هیچ ربطی به فاضلاب نداشته باشد؛ چون بوی بدی می‌دهد، مردم آن را شبیه بوی زباله می‌دانند. اما الزاما نمی‌تواند منشأ آن فاضلاب و زباله باشد؛ هر چند که بیشتر شهروندان چنین نظری ندارند و معتقدند منشأ بو همان زباله است: «وقتی باران می‌زند، بو بیشتر می‌شود.» این را نرگس دختر جوانی می‌گوید و عباس مردی که کمی آن طرف‌تر در خیابان ایستاده می‌گوید که بو مربوط به آشغال سوخته است: «فکر می‌کنم بوی آشغال‌هایی را که در قم می‌سوزانند، به تهران می‌رسد.» خانه عباس در شرق تهران است و محل کارش در غرب. سمت خانه‌شان در دو هفته گذشته همیشه همین بو را می‌دهد.

گاز دی‌اکسید گوگرد برای شهروندان خطرناک است

بوهایی که در تهران پیچیده برای شهروندان تهرانی خطرناک است؟ محمد نجمی، رئیس اداره بیماری‌های تنفسی وزارت بهداشت در گفت‌وگو با «شهروند» به این سوال پاسخ می‌‌دهد اما قبلش تأکید می‌کند که از ماهیت بو و گازی که در سطح شهر منتشر شده، بی‌اطلاع است و اساسا این موضوع به اداره بیماری‌های تنفسی وزارت بهداشت مربوط نمی‌شود و این را هم به صحبت‌هایش اضافه می‌کند که بوی دی‌اکسید گوگرد در همه جای شهر احساس نمی‌شود.

با این حال، می‌‌گوید که اگر گاز دی‌اکسید گوگرد در شهر پخش شود، به‌ طور قطع روی سلامت افرادی که مبتلا به بیماری‌های ریوی، قلبی و آسم و... هستند، تأثیر می‌گذارد. به گفته او، زمانی که میزان و غلظت دی‌اکسید گوگرد در هوا بالا رود، افراد بیماری که در معرض آن قرار گرفته باشند، بیماری‌شان تشدید، فعال و از حالت کنترل خارج می‌شود. اگر هم فرد بیماری زمینه‌ای شدیدی داشته باشد، می‌تواند منجر به مرگش شود؛ اما این‌ طور نیست که این اتفاق سریع و فوری رخ دهد. حتی افرادی که گفته می‌شود در اثر آلودگی هوا جان‌شان را از دست می‌دهند هم اغلب مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای هستند؛ دلیل آن هم این است که افراد بدون این بیماری‌ها جان‌شان را از دست نمی‌دهند.

او درباره بوی دیگری که چندین هفته است در تهران استشمام می‌شود و تأثیر احتمالی آن بر سلامت شهروندان تهرانی، توضیح می‌دهد که باید بررسی شود، افراد چقدر در معرض و تماس این بو قرار می‌گیرند و میزان آن بو چقدر است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که این بو مقطعی است، یعنی در روز، ممکن است به مدت چند ساعت احساس شود، بنابراین بعید به نظر می‌رسد که بتواند روی سلامت افراد یا حتی کسانی که بیماری زمینه‌ای دارند، تأثیری بگذارد. این که این بو به تعبیر شهروندان تهرانی بوی فاضلاب است و به سلامتی‌شان آسیب می‌زند، در حد ادعاست و ثابت‌شده نیست.

او آلودگی هوا را یکی از دلایلی می‌داند که منجر شده تا بوهای مختلف در شهر حالت ماندگار داشته باشد و شهروندان بیشتر آن را احساس کنند: «نمی‌توان گفت که آلودگی هوا منجر به انتشار این بوها شده؛ این که چرا الان این اتفاق افتاده و چقدر به آلودگی هوا ارتباط دارد، موضوعی است که می‌توان به صورت جداگانه بررسی کرد، این در حالی است که همین حالا هم منشأ این دو بو در تهران مشخص نیست، با این حال وارونگی هوا باعث رکود هوا می‌شود و می‌توان گفت که اگر این وارونگی نبود، شاید این میزان از بو هم احساس نمی‌شد. البته همه اینها نیاز به بررسی دقیق‌تر دارد.»