عصرایران؛ جلیل بیات* - هر چند اتحادیه اروپا نشان داده در موضوع هسته ای ایران قادر به ایستادگی در برابر زورگویی و یکجانبه گرایی دونالد ترامپ نیست، اما می‌تواند با مشارکت روسیه و چین قطعنامه «اتحاد برای صلح» "Uniting for Peace" resolution سازمان ملل را به اجرا بگذارد تا زمینه برای مذاکرات احتمالی ایران و امریکا فراهم شود.

ترور سرلشکر قاسم سلیمانی توسط امریکا، خاورمیانه را تا مرز یک جنگ جدید پیش برد. اکثر کارشناسان معتقدند این بحران و همچنین تشدید تنش میان ایران و امریکا در یک سال اخیر و ناامن شدن منطقه خلیج فارس ناشی از خروج یکجانبه امریکا از توافق هسته ای ایران (برجام) در 18 اردیبهشت 97 بوده است.

بازگشت تحریم‌ها و سیاست فشار حداکثری امریکا باعث شد ایران از اردیبهشت 98 شروع به کاهش گام به گام تعهدات خود در برجام کند، به طوری که با برداشتن آخرین گام در دی ماه امسال اکنون هیچ محدودیتی بر برنامه هسته‌ای این کشور اعمال نمی شود.

با این حال جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از سفر به تهران گفت این اتحادیه فعلا قصد ندارد پرونده هسته ای ایران را به شورای امنیت ارجاع دهد. پیشتر ایران تهدید کرده بود در صورت انجام چنین کاری از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی) خارج خواهد شد.

اگرچه در 21 ماه گذشته اتحادیه اروپا در کنار چین و روسیه از خروج امریکا از برجام انتقاد کرده اند اما عملا نتوانستند شرایطی ایجاد کنند که ایران از مزایای اقتصادی این توافق بهره مند شود. چراکه بانک ها و شرکت های تجاری خصوصی حاضر نیستند به دلیل مجازات سرپیچی از تحریم های ثانویه امریکا وارد داد و ستد با ایران شوند. لذا به نظر می رسد اکنون اتحادیه اروپا، چین و روسیه می توانند از قطعنامه «اتحاد برای صلح» سازمان ملل استفاده کنند.

قطعنامه اتحاد برای صلح که تاکنون ۱۰ بار مورد استفاده قرار گرفته عنوان می کند اگر در مواردی شورای امنیت سازمان ملل متحد به علت وتو یکی از اعضای دائم خود نتواند به هنگام تهدید علیه صلح، نقض صلح یا عمل تجاوز اقدام مناسبی انجام دهد، وظیفه صلح و امنیت بین‌المللی به عهده مجمع عمومی سازمان ملل متحد گذاشته می‌شود.

اکنون امریکا با خروج از یک توافق بین المللی که توسط شورای امنیت سازمان ملل تایید شده است، سایر کشورها را نیز مجبور به نقض قطعنامه 2231 شورای امنیت می کند. این در حالی است که به استناد گزارش های آژانس بین المللی انرژی هسته ای، تا قبل از خروج امریکا از برجام، ایران به تمامی تعهدات خود در این توافق عمل می کرد.

همچنین ترور یک فرمانده ارشد نظامی در یک کشور ثالت و پیامدهای پس از آن اقدامی در جهت تهدید صلح بین المللی محسوب می شود. اعمال تحریم های شدید اقتصادی که فاقد مشروعیت بین المللی است خود مصداق جنگ اقتصادی است و اکنون زندگی بسیاری از بیماران ایرانی را که به داروهای خاص دسترسی ندارند به خطر انداخته است. همه این موارد حاکی از لزوم توجه به قطعنامه اتحاد برای صلح است.

ظریف وزیر خارجه ایران اخیرا در مصاحبه با اشپیگل گفته بود اگر امریکا تحریم ها را لغو کند امکان مذاکره میان دو کشور وجود دارد. اما رئیس جمهور امریکا در پاسخ گفت: «نه ممنون!» واضح است که در این شرایط پیشنهاد هرگونه طرحی در راستای کاهش تنش میان ایران و امریکا در شورای امنیت به دلیل حق وتو امریکا با شکست مواجه می شود. امریکا علی رغم وظیفه قانونی خود حتی از صدور ویزا برای وزیر خارجه ایران برای شرکت در جلسه شورای امنیت سازمان ملل پس از شهادت سردار سلیمانی خودداری کرد.

بنابراین اتحادیه اروپا می تواند با مشارکت روسیه و چین مقدمات استفاده از قطعنامه اتحاد برای صلح را فراهم آورند. دستور جلسه این قطعنامه می تواند لغو یا تعلیق موقت تحریم های امریکا علیه ایران و در مقابل بازگشت ایران به تعهدات خود در برجام باشد تا بدین ترتیب زمینه برای آغاز مذاکرات میان طرفین فراهم شود. پیشتر در سال 2013 نیز چنین روندی امتحان شده بود و در قبال تعلیق برخی تحریم ها، ایران نیز برنامه هسته ای خود را محدود کرده که سرانجام به توافق برجام ختم شده بود.

لذا در شرایطی که ایران و امریکا نشان داده اند حاضر به عقب نشینی یک طرفه نیستند و تلاش های انفرادی کشورهایی همچون فرانسه و ژاپن یا اتحادیه اروپا به جایی نرسیده است، می تواند مجمع عمومی سازمان ملل از ایران و امریکا بخواهد زمینه را برای مذاکرات آماده کنند.

اگرچه امریکا می تواند به قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل هم اعتنا نکند، اما از دو جهت شانس موفقیت این اقدام کم نیست. اول آنکه ترامپ را در برابر جامعه بین المللی و نه یک کشور قرار می دهد و از آنجا که ایران نیز به تعهدات خود ذیل برجام باز می گردد تلقی عقب نشینی برای ترامپ کاهش خواهد یافت. دوم آنکه به دلیل نیاز ترامپ به تبلیغات در رقابت های انتخابات ریاست جمهوری، شانس موفقیت در مذاکره با ایران می تواند برای وی مهم ارزیابی شود.

اتحادیه اروپا نباید منتظر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری امریکا بماند، بلکه باید نقش تاریخی خود در حفظ یک توافق مهم بین المللی را اجرا کند و با استفاده از این مکانیسم حقوقی سازمان ملل، می تواند زمینه را برای مذاکره میان ایران و امریکا و حفظ صلح بین المللی فراهم سازد.

*پژوهشگر روابط بین الملل