گیربکس یا جعبه دنده(Gearbox) خودرو شما یک سیستم مکانیکی پیچیده است که عملکردِ نیرو را از موتور به میل لنگ کنترل می‌کند. به دلیل گرما و اصطکاک ناشی از بسیاری از اجزای متحرک، گیربگس به مرور زمان بیش از سایر قسمت‌های خودرو خراب می‌شود. از این رو، تعمیرات یا تعویض قطعات اجتناب‌ناپذیر است،بنابراین ایده خوبی است که با دیدن مشکل در گیربکس سریعاً خودروی خود را به تعمیرگاه ببرید تا تعمیرات گیربکس بر روی خودروی شما انجام شود. اما پرسشی که اغلب از سوی صاحبان خودرو مطرح می‌شود این است که: با مشاهده چه عواملی می‌توان پی بُرد که گیربکس نیاز به تعمیرات دارد؟

به گزارش عصر ایران در مطلب به تشریح عوامل مرتبط با خرابی گیربکس می‌پردازیم.

چگونه مشکلات گیربکس را تشخیص دهیم؟

بر اساس گزارش همراه مکانیک اولین مسئله‌ای که در این مطلب به آن می پردازیم جا نرفتن دنده است؛ آیا تا به حال توجه داشته‌اید که در هنگام رانندگی، برای تغییر دنده دچار مشکل می‌شوید؟ لحظه‌ای که راننده از پارک بیرون می‌آید و رانندگی را شروع می‌کند، باید فوراً وارد دنده مناسب شود. اما اگر چنین نبود و دنده خودرو به خوبی جا نمی‌رفت و یا عوض کردن دنده با تأخیر و ایجاد صدا همراه بود، باید بدانید این مشکل می‌تواند ناشی از چند مورد اساسی باشد.

اولین مورد می‌تواند عدم فشار دادن کامل کلاچ ماشین باشد، معمولاً اگر کلاچ را تا انتها فشار دهید، دنده راحت جا خواهد رفت. اما اگر این کار را انجام دادید و هنوز مشکل برطرف نشده بود، باید سطح روغن جعبه دنده‌‌ (واسکازین) را مشاهده کنید. سطح روغن واسکازین نباید پایین باشد.

موارد دیگر می‌تواند شامل اختلال در اهرم دنده، اختلال در سیم کلاچ‌‌ (نرمی یا سفتی زیاد)، تمام شدن دیسک صفحه کلاچ، مشکل در فلایویل‌‌(حرکت دورانی میل لنگ را متعادل می‌کند)، اختلال در صفحه سلکتور‌‌(این صفحه جابجایی دنده را برعهده دارد) و اختلال در ماهک‌های دنده‌‌(وظیفه جابجایی کشویی دنده را برعهده دارد) باشند.

نشت روغن گیربکس

احتمالاً نشتی قابل تشخیص‌ترین علامت است و باید در اسرع وقت تعمیر شود. توجه نکردن به نشت مایعات یکی از متداول‌ترین علل خراب شدن گیربکس است. روغن جعبه‌دنده یا روغن واسکازین‌‌(ATF) مانند خون در شریان‌های گیربکس است و به عنوان مایع هیدرولیک عمل می‌کند. بدون وجود روغن‌‌(یا در صورت کم بودن سطح روغن)، موتور از کار می‌افتد و کاملاً متوقف می‌شود.

روغن واسکازین به رنگ قرمز روشن است و بوی شیرینی دارد. اگر روغن تیره شود یا بوی سوخته‌ای بدهد، زمان آن رسیده است که روغن عوض شود. برای بررسی سطح روغن گیبرکس، ماشین را روشن کرده و بگذارید به اصطلاح گرم شود، سپس کاپوت را بالا بزنید و میله نشانگر را ببینید‌‌(مطمئن باشید که خودرو روی سطح صاف و مستقیم است).

برخلاف روغن موتور، روغن واسکازین سوخته و مصرف نمی‌شود، بلکه باید در هر 50000 کیلومتر تعویض شود. بنابراین اگر سطح روغن پایین باشد، در جایی نشتی وجود دارد که باید آن را برطرف کنید. برای خودروها با دنده دستی میله نشانگر وجود ندارد، برای این منظور باید به مکانیک خبره مراجعه کنید و یا در زمان تعویض روغن موتور، به مکانیک بگویید که میزان روغن گیربکس را نیز چک کند.

لرزش و یا احساس برخورد دو قطعه به یکدیگر

یک خودرو باید بدون هیچ گونه لرزش و تکانی به راحتی حرکت کند و قرار نیست صداهایی ناشی از برخورد دو قطعه به وجود بیاید. همه‌ی این‌ها نشان می‌دهند که مشکلی در گیربکس وجود دارد. گیربکس دستی معمولاً با ایجاد صدای برخورد دو قطعه یا احساس ضربه در زمان تغییر دنده، مشکلات را نشان می‌دهد.

اگر برخورد دو قطعه بعد از درگیر کردن کلاچ و تعویض دنده اتفاق بیفتد، این مشکل می‌تواند نشانه آن باشد که ممکن است نیاز به تعویض یا تنظیم کلاچ داشته باشید. این مورد همچنین می‌تواند ناشی از فرسودگی یا خرابی سيستم هم‌سرعت‌کننده‌‌(synchronizer) باشد، که باید تعویض شود.

گیربکس اتوماتیک کمی متفاوت عمل می‌کند. به جای ایجاد صدای سروصدا، به احتمال زیاد احساس خواهید کرد که دنده تکان می‌خورد‌‌. هرچه مشکل بدتر شود، مشکل به قسمت‌های دیگر نیز منتقل شده و لرزش بیشتری ایجاد می‌شود. لرزش در این حالت ممکن است ناشی از شکستگی دسته موتور، شکستگی و خرابی در پلوس، کیفیت پایین و یا کم بودن میزان روغن واسکازین و ایراد در صفحه کلاچ و دیسک باشد.

صدای زوزه

شنیدن صدای ناله یا زوزه(کم یا زیاد) می‌تواند نشان از آسیب دندانه‌های دنده یا یاتاقان توپی دنده باشد. محتمل‌ترین منبع این آسیب، کمبود روان‌کاری است(کمبود روغن واسکازین). اگر روغن روی دندانه‌های دنده خیلی کم باشد، دندانه‌ها بر روی یکدیگر لیز می‌خورند و با کاهش دوباره روغن، متعاقباً اصطکاک بین دو سطح سخت باعث ایجاد صدا می‌شود. حتی اگر روغن برای کمک به روان‌کاری جایگزین شده یا دوباره پُر شود، چرخ دنده‌های آسیب‌دیده هرگز به حالت اول باز نمی‌گردند(باید تعویض شوند).

از دیگر منابع رایج صدا می‌توان به خوردگی اشاره کرد. آب موجود در روغن گیربکس می‌تواند به سطح فولاد چرخ دنده‌ها حمله کند که در نهایت منجربه خوردگی فولاد می‌شود. تغییر روغن واسکازین اغلب روشی اثبات شده برای جلوگیری از خوردگی است. تمیز کردن دندانه‌ها و روان‌کاری مداوم می‌تواند صدای زوزه گیربکس را کاهش دهد. اما برای خاموش کردن کامل صدا باید مشکل به‌طور تخصصی(رفتن پیش مکانیک مجرب) برطرف شود.
بلند شدن بوی سوختگی

هر بوی سوختگی باید شما را نگران کند. گرم شدن بیش از حد روغن واسکازین می‌تواند یکی از دلایل احساس بوی سوختگی باشد. روغن گیربکس برای جلوگیری از فرسودگی و ایجاد آسیب، به روان‌کاری‌‌(چرب کردن سطوح) و سرد نگه‌داشتن قطعات کمک می‌کند. اگر روغن خراب شود‌‌(قابل تعویض باشد)، سیستم خیلی گرم شده و منجربه افزایش اصطکاک و فعالیت خورنده‌‌(ناشی از برخورد قطعات) و همچنین ایجاد لجن و مواد زائد اضافی می‌شود.

اگر از این امر مراقبت نشود، سرانجام گیربکس به اندازه کافی به خود آسیب می‌زند تا به‌طور کامل خراب شود. نتیجه نهایی این خرابی، صرف هزینه زیاد جهت جایگزین کردن جعه دنده جدید است. علل شایع دیگر برای بوی سوختگی، شامل سطح پایین روغن و یا استفاده از نوع نادرست روغن واسکازین است‌‌(برند هم شامل این مورد می‌شود).

بررسی چراغ چک موتور

چراغ چک موتور روی داشبورد جلویی اتومبیل قرار دارد که می‌تواند نشان از یک مشکل خاص باشد. در بسیاری از قسمت‌های موتورِ خودرو، سنسورهایی قرار داده شده‌اند که درصورت احساس فعالیت غیرمعمول ناشی از یک فرآیند خاص، به کامپیوتر هشدار داده می‌شود. سنسورهای موجود در یک گیرنده می‌توانند کوچک‌ترین خرابی یا لرزش‌ها را تشخیص دهند.

بنابراین، با روشن شدن چراغ چک خودروی خود، سریعاً به دنبال رفع مشکل باشید. در این موارد ضروری است نگاهی به خودرو خود بیندازید و فوراً با استفاده از ابزارهای تشخیص ایراد ماشین مانند دیاگ، مشکل را بررسی کنید. به دلیل این‎که بسیاری از افراد، خود به تنهایی دستگاه دیاگ در دسترس ندارند، بهتر است به نزدیک‌ترین تعمیرگاه رجوع کنند تا با تعمیرات گیربکس مشکل خودروی خود را حل کنند.

بیرون پریدن دنده

گیربکس تا زمانی‌که یک تغییر دنده توسط راننده به صورت دستی یا اتوماتیک اعمال می‌شود، در یک دنده مشخص باقی می‌ماند‌‌(مثلاً دنده 2 یا هر دنده دیگری). اگر هنگام رانندگی، دنده به‌طور خودکار از جای خود خارج شود و به حالت خلاص درآید، باید بگوییم: «ایمنی خودرو شما در خطر است!».

علت این مشکل می‌تواند ساییده شدن خوردگی در خارها و بوش‌های داخلی دنده‌ها یا ساییده شدن کشویی و یا شُل بودن بلبرینگ‌های سر و ته گیربکس باشد. در زمان مواجه شدن با این مشکل، در اسرع وقت به مکانیکی مراجعه کنید.

بکسواد کلاچ

بکسواد کردن کلاچ علامتی است که نشان از دستی بودن گیربکس دارد. این مشکل شامل فشار دیسک صفحه در هنگام فشار دادن پدال کلاچ است‌‌(درگیر بودن کلاچ و فلاویل). در این حالت کلاچ هنوز در حال چرخش است و باعث می‌شود تعویض دنده به سختی انجام شود. این مشکل هر بار که سعی در تعویض دنده دارید با صدایی شبیه‌به برخورد دو قطعه به یکدیگر همراه است.

در بیشتر مواقع علت این امر خستگی زیاد در پدال کلاچ است. با وجود استفاده بیش از حد و ارتباط مداوم بین دیسک صفحه و پدال، به مروز زمان کلاچ با فلاویل درگیری زیادی خواهند داشت. خوشبختانه، این مشکل نسبت‎به مشکلات دیگر گیربکس به راحتی قابل تعمیر است.

جمع‌بندی تعمیرات گیربکس

گیربکس خودرو همان چیزی است که نیرو را از موتور به چرخ‌ها منتقل می‌کند. اگر جعبه دنده و اجزای آن(ازجمله سنسورها و رایانه‌ها) کار خود را به درستی انجام ندهند، شما به جایی نخواهید رسید(ماشین متوقف می‌شود).

رعایت توصیه‌های لازم در تعمیر، نگهداری و برنامه‌ریزی برای جلوگیری از مشکلات مرتبط با گیربکس، باعث می‌شود جعبه دنده به مدت طولانی‌تری قابل استفاده باشد و بهترین علکرد خود را نشان دهد. اگر در زمان خرابی، ایرادهای گیربکس خود را نادیده بگیرید، این مشکلات در طولانی‌مدت افزایش می‌یابند و باعث می‌شوند هزینه‌های زیادی را متحمل شوید.

بیشتر بدانید: