گنجینه نفیس ایران از قم به عراق رفته است، کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای مُزین به خطایی و اسلیمی و مقرنس‌های پیچیده که زمانی نمونه‌اش در حرم حضرت معصومه (س) بود، حالا در نجف، کاظمین و کربلا به چشم می‌آیند.

«هادی کوه‌خضری»، ‌متولد ۱۳۲۵ در شهر قم، تمام کودکی‌اش را در کنار استادان کاشی‌کار و معماران ایرانی در حرم حضرت معصومه (س) سپری کرده است، چشمان و دستانش به آبی فیروزه‌ای و لاجوردی‌های ایرانی عادت داشته و حالا، حرم حضرت علی (ع) در نجف، حرم امام جواد کاظم (ع) در کاظمین و حرم امام حسین (ع) در کربلا را به همان رنگ و هنر آراسته است. هنر کوه‌خضری فقط به کاشی‌کاری عتبات عالیات محدود نشده است، او در جوانی هم‌سایه با استاد حسین‌ لرزاده ـ معمار ایرانی ـ در مدرسه سپهسالار، دستی در مرمت و تعمیر کاشی‌های گنبد و گلدسته‌ها داشت و در مجلس شورای ملی هم هنرش را به یادگار گذاشت.

ایسنا، به بهانه ولادت حضرت معصومه (س) و آغاز دهه کرامت، گوشه‌ای از هنر این استاد کاشی‌کار که از آخرین نسل از کاشی‌کاران پیشکسوت ایران است را منتشر کرده است. کوه‌خضری می‌گوید: از ۱۰ سالگی کاشی‌کاری را شروع کردم. خیلی به این حرفه علاقمند بودم و فکر می‌کردم این کار دنیوی و اُخروی باشد، اصلا درآمد مطرح نبود که البته هرگز هم درآمدی نداشت، چنین نگاهی هم به کاشی‌کاری نداشتم.

او از روزگاری که در مسجد ـ مدرسه سپهسالار کار می‌کرد، تعریف می‌کند: سال ۴۳-۴۲ بود، ما آنجا روی گنبد بالا و گلدسته‌ها کار می‌کردیم، لچکی‌های مدرسه سپهسالار و گره‌چینی‌ها دیگر تکرار نشده‌اند، همه‌شان کار استادم (کاشانی) بود. استاد (حسین) لرزاده هم بودند، روی شبستان زمستانی کار می‌کردند.

ذهن‌اش درگیر لاجوردی‌ها و فیروزه‌ای کاشی‌ها است، به روزگاری که در حرم حضرت معصومه (س) کار می‌کرد، برمی‌گردد و می‌گوید: وقتی استادم (کاشانی) فوت شد، همه جای حرم به تغییرات و تعویض نیاز داشت، خیلی کار کردیم. بالای چهل پنجاه سال آنجا بودم، الانم فرزندم آنجا مشغول است. خودم هم در عراق هستم.

کوه‌خضری که می‌گوید خودش را وقف این کار کرده است، هر کاری هم که به کاشی ربط داشته باشد انجام می‌دهد، از کشیدن نقش و خط تا مرمت، داستان سفرش به عراق و سوریه را اینطور روایت می‌کند: از طرف رییس ستاد بازسازی عتبات دعوت به همکاری شدم. فکر می کردم یک سال طول می‌کشد و دوباره به ایران برمی‌گردم، ولی ماندگار شدم. فکر کنم سال ۱۳۸۶ به عراق رفتم، اولین پروژه مرمت و کاشی‌کاری صحت حرم امام جواد (ع) در کاظمین بود. نزدیک به دو سه سال طول کشید. بیشتر کارها مقرنس‌کاری بود، کار زیادی داشت. بعد از آن در نجف ماموریت پیدا کردم تا در صحن حضرت زهرا در حرم امام علی (ع) کار کنم، شروع سختی بود، قبل از آن هم در کربلا و حرم امام حسین (ع) کارهایی را انجام داده بودم.

صحن حضرت زهرا (س) در حرم امام علی (ع) در شهر نجف عراق، نمونه کاشی‌کاری‌های «کوه‌خضری»

استاد از کاشی‌ها می‌گوید: طرح‌ها بیشتر هنر شخصی است، بیشتر روی نقوش اسلامی کار می‌کنیم. کاشی‌کاری پر زحمت است، ذوق و عشق می‌خواهد، غیر از این هم چیزی ندارد. زمانی که برای کار در کاظمین دعوت شدم می‌خواستند تعهد بدهم، می‌ترسیدم، می‌دانستم کار سخت و بزرگی است، اما وقتی شروع کردم کارها خوب پیش رفت.

کوه‌خضری از رنگ غالبی که حرم‌ها را با آن آراسته، تعریف می‌کند: در صحن حضرت زهرا (س) در حرم امام علی (ع) رنگ غالب کاشی‌ها، فیروزه و لاجورد است. البته بستگی به مکان دارد. ما اسم مناطق مختلف در صحن را نمی‌دانم، ولی با کاشی‌ها و نقش‌ها آن‌ها را می‌شناسیم. کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای گیرا هستند، سعی کردیم حسی که بازدیدکننده لازم است در این مکان معنوی و مذهبی دریافت کند، از این طریق انتقال دهیم.

صحن حضرت زهرا (س) در حرم امام علی (ع) در شهر نجف عراق، نمونه کاشی‌کاری‌های «کوه‌خضری»

استاد کاشی‌کار عتبات، روزهای سخت کم نداشته است، از زمانی می‌گوید که به رها کردن کار فکر می‌کرد: روی مقرنس آجری کنار محراب مسجد جمکران در شهر قم کار می‌کردیم، سبک پیچیده‌ای بود، شاید هفت هشت بار گیر کرده بودم، حتی مدتی آن را رها کردم، نا امید بودم، نمی‌دانستم می‌توانم کار را ادامه دهیم، استمداد طلبیدم، کار را دوباره شروع کردم و مقرنس‌کاری به سرانجام رسید.

او مدتی هم در سوریه بود، روی مرمت و تعمیر کاشی‌های حرم حضرت رقیه کار می‌کرد، می‌گوید: معمولا داخل حرم‌ها از کاشی خشتی استفاده نمی‌کنم، تاکیدم روی معرق و کاشی‌های پرتزئین با زمینه‌های لاجوردی و فیروزه‌ای است. این کارها بسیار سنگین و پرابهت است.

کوه‌خضری تاکید می‌کند در سال‌هایی که در عتبات عراق و سوریه کار کرده، نوآوری هم بسیار داشته است، مقرنس‌کاری‌هایی را انجام داده که نمونه دیگری ندارد. کارهای پیچیده‌ای که معتقد است از نزدیک باید دید و قضاوت کرد.