خاویار ایرانی از دیرباز در همه دنیا برند مرغوبی محسوب شده و بسیاری از رستوران‌ها و هتل‌های مهم دنیا در هنگام سرو غذا از خاویار ایرانی به عنوان بخش ویژه منوی خود یاد می‌کنند. خاویار تولید کشور به دلیل دارا بودن کیفیت ویژه جزو بهترین‌ها در دنیا نام‌برده می‌شود و با توجه به حضور رقبایی مانند چین و روسیه، هنوز جایگاه ویژه خود را حفظ کرده است.

روزنامه «رسالت» در ادامه نوشت: با توجه به فاصله گرفتن ایران از دوران اوج صادرات خود در سال‌های گذشته، به تدریج با توسعه و ایجاد مزارع پرورشی ماهیان خاویاری دوباره در مسیر افزایش صادرات گام برداشته و هدف‌گذاری تولید ۱۰۰ تن خاویار را در افق ۱۴۰۴ تعیین کرده است.

خاویار به عنوان کالای لوکس و لاکچری که هم از گوشت و هم از تخم آن استفاده می‌شود، هم‌اکنون به کشورهای اتحادیه اروپا، آمریکا، استرالیا و آسیا صادر می‌شود به‌طوری‌که بعضی از کشورها این محصول را از قبل پیش‌خرید می‌کنند.

تقاضا برای خرید خاویار ایرانی، آن را به مؤلفه‌ای مهم در ارزآوری این محصول برای کشور تبدیل کرده است. در شرایطی که قیمت نفت در حال کاهش و نوسان است و تحریم‌ها همه زور خود را برای به صفر رساندن فروش آن به عنوان مهم‌ترین کالای صادراتی کشور می‌زنند، توجه به صادرات خاویار و اهمیت آن در تزریق ارز به کشور می‌تواند نکته‌ای مهم به حساب آید.

ایجاد زیرساخت‌های تولید ۱۰۰ تن خاویار

ناصر کرمی راد، مدیرکل دفتر بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان شیلات ایران درباره تولید خاویار در ایران اظهار کرد: بیشترین میزان صید خاویار را ایران و روسیه از دریای خزر انجام می‌دادند. ایران برای جلوگیری از کاهش تولید خاویار، پرورش ماهیان خاویار را در حاشیه دریای خزر و استان‌های کشور توسعه داد و اکنون در حدود ۱۳۰ مزرعه پرورش ماهیان خاویاری در کشور ایجاد شده است.

وی اضافه کرد: در گذشته پرورش خاویار در استان‌های گیلان و مازندران انجام می‌گرفت اما اکنون در ۲۱ استان کشور در حال انجام است زیرا درآمدزایی بالایی دارد. سال قبل به میزان ۱۰ تن خاویار پرورشی و دو هزار و ۵۰۰ تن گوشت ماهی از این مزارع استحصال شده است. خوشبختانه به دلیل وجود تنوع اقلیمی این ماهی در اقصی نقاط کشور قابلیت رشد دارد و به همین علت مزارع بخش خصوصی توسعه زیادی پیداکرده‌اند.

کرمی راد با اشاره به صید زیاد ماهیان خاویاری بعد از فروپاشی شوروی سابق افزود: از زمان فروپاشی شوروی سابق کشورهای حاشیه دریای خزر صید بی‌رویه‌ای از ماهی‌های خاویاری انجام دادند و این فشار به‌اندازه‌ای بالا بود که این‌گونه ماهی در لیست قرمز گونه‌های در حال انقراض قرار گرفت.

مدیرکل دفتر بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان شیلات ادامه داد: در پی صید زیاد کشورهای حاشیه دریای خزر، کمیسیون منابع زنده دریای خزر توسط پنج کشور حاشیه دریای خزر تشکیل شد تا راجع به منابع زنده این دریا تصمیم‌گیری کنند. امسال دهمین سال ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری دریای خزر اعلام شده و تجارت خاویار وحشی هم ممنوع است.

وی با اشاره به تولید بهترین نوع ماهی خاویار در ایران اظهار کرد: ماهیان خاویاری در دریای خزر پنج نوع مختلف دارند و ماهی بلوگا بهترین و درشت‌ترین نوع خاویار محسوب می‌شود که اولین رتبه تولید آن در دنیا به ایران اختصاص دارد. سن بلوغ این ماهی نسبت به سایر ماهیان خاویاری بالاتر است و بین ۱۰ تا ۱۵ سال به بلوغ می‌رسد ولی از طریق مزارع پرورشی بین ۸ تا ۱۰ سال خاویار بلوگا تولید می‌شود.

وی ادامه داد: هدف‌گذاری ما تا سال ۱۴۰۴، تولید ۱۰۰ تن خاویار و ۱۰ هزار تن گوشت ماهی است. در حال حاضر هم با توجه به پروانه‌های صادر شده برای ۱۳۰ مزرعه، به زیرساخت‌های تولید ۱۰۰ تن خاویار رسیده‌ایم.

کرمی راد درباره میزان استفاده از خاویار در داخل کشور گفت: استفاده از خاویار در بازار داخل به خوبی پذیرفته شده است و میزان استفاده از این محصول در بین افرادی که تمکن مالی بالایی دارند، در حد انتظار است.

وی با اشاره به حمایت‌های صورت گرفته از تولید خاویار در کشور گفت: سازمان شیلات از سال‌های گذشته اقدامات زیرساختی را انجام داده بود و بچه ماهی در اختیار بخش خصوصی قرار داد تا مزارع پرورش ماهی توسعه پیدا کنند. ما تکنولوژی تکثیر را در اختیار بخش خصوصی داده‌ایم درحالی‌که در گذشته در انحصار دولت قرار داشت.

کرمی راد در پایان سخنانش بیان کرد: با اینکه صید تجاری ماهیان خاویاری در دریای خزر ممنوع است ولی ما برای بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری اجازه صید داریم و بعد از تکثیر در دریا آن‌ها را رها می‌کنیم و این اقدام یکی از افتخارات کشور در بازسازی ذخایر ماهی‌هاست.

خاویار ایرانی مرغوب‌ترین نوع خاویار در دنیا

عیسی گلشاهی مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان با اشاره به میزان صادرات خاویار ایران به دیگر کشورها اظهار کرد: اوج صادرات خاویار به دهه ۶۰ تا ابتدای سال‌های دهه ۷۰ بازمی‌گردد، اما بعد از آن به علت اتخاذ سیاست‌های مختلف کشورهای حاشیه دریای خزر، به ذخایر خاویار به‌شدت صدمه وارد شد. تقاضا برای خاویار ایرانی بسیار بالاست به طوری که کشورهای دیگر خاویار خود را به نام ایران جعل می‌کنند. کشش بازار جهانی به میزان ۳۰۰ تن خاویاری است که در سال‌های قبل صادر می‌شد و هرچقدر سالانه تولید جهشی داشته باشیم، تقاضا باز هم وجود دارد.

گلشاهی چین را از نظر حجم تولیدات، اولین کشور تولیدکننده‌ای اعلام کرد که بافاصله زیاد نسبت به کشورهای دیگر تولید می‌کند و گفت: چین و کشورهای دیگر تولیدکننده قائل به این هستند که خاویار ایرانی مرغوب‌ترین نوع خاویار و به لحاظ گونه، انحصاری‌ترین نوع در دنیا محسوب می‌شود.

وی بابیان این‌که دو سیاست جداگانه در صادرات خاویار در سطح بین‌المللی وجود دارد، افزود: اول اینکه صادرات مواد غذایی مشمول تحریم نمی‌شود و به همین علت صادرات خاویار مختل نشد. ضمن اینکه سیاست تجاری وجود دارد که بعضی از کشورها مانند آمریکا برای حمایت از تولیدات خود با ایجاد موانع فنی باعث شدند بسیاری از کشورها به بهانه‌های واهی از دسترسی به بازار آمریکا بازبمانند ولی این مسئله در میزان فروش خاویار ایران اختلال ایجاد نکرده است.

گلشاهی با اشاره به مهم‌ترین کشورهای بازار هدف صادرات خاویار گفت: آلمان، بلژیک، اسپانیا، فرانسه و انگلیس در اتحادیه اروپا بازار هدف صادراتی هستند. در کشورهای همسایه نیز امارات بازار مهم صادراتی محسوب می‌شود. ضمن اینکه به روسیه هم با توجه به اینکه این کشور یکی از کشورهای تولیدکننده خاویار است نیز صادرات انجام می‌شود.

مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان، صادرات خاویار را به دو طریق بسته‌بندی مادر و مسافری اعلام کرد و افزود: بسته‌بندی مادر در قوطی‌های ۵۰۰ تا یک و نیم کیلوگرمی انجام می‌شود که در کشورهای دیگر بسته‌بندی مجدد می‌گردد. در بسته‌بندی مجدد عنوان خاویار ایرانی قید می‌شود زیرا خاویار ایرانی برند شناخته شده است و باعث بالا رفتن قیمت خاویار می‌گردد.

وی تصریح کرد: این نوع صادرات تعرفه کمتری را نسبت به قوطی‌های ۵۰ یا ۳۰ گرمی دارد. خاویار کالای ارزشمندی است و ۱۰ درصد تفاوت در تعرفه ورود کالای ۹۰۰ یا هزار دلاری در حدود ۱۰۰ دلار است که رقم قابل‌توجهی می‌شود و به همین علت صادرات دربسته بندی مادر به‌صرفه‌تر است.

گلشاهی بااشاره به‌ این‌که در محصولات شیلاتی بسته‌بندی خیلی مزیت محسوب نمی‌شود، گفت: در صادرات شیلات هرچه محصول تازه‌تر باشد ارزش افزوده بیشتر و قیمت بالاتری دارد اما بازاریابی موضوع مهمی محسوب می‌شود که ما در آن دارای ضعف هستیم زیرا صادرکنندگان ما عمدتا خرد هستند و در سطوح کلان فعالیت نمی‌کنند و به همین علت سرمایه‌گذاری در بازارهای هدف خیلی برای آن‌ها توجیه‌پذیر نیست.

وی اضافه کرد: اگر بازاریابی ما متمرکز شود و خاویار تولیدشده توسط دو یا سه شرکت بزرگ بازاریابی شوند، در آن صورت بازاریابی در کشورهایی مانند چین، امارات و روسیه مقرون به‌صرفه خواهد بود. ولی وقتی صادرات توسط ۳۰ شرکت انجام می‌گیرد، سهم صادراتی هر کدام از آن‌ها کاهش پیدا می‌کند به همین علت بازاریابی در کشورهای هدف توجیه‌پذیر نخواهد بود.

گلشاهی درباره حجم صادرات سالیانه خاویار از کشور بیان کرد: آنچه‌که از میزان صادرات در گمرکات ثبت می‌شود در حدود ۸۰۰ تا ۹۰۰ کیلوگرم است اما آنچه‌که توسط قوطی‌های کوچک توسط مسافران از کشور خارج می‌شود با مجموع صادرات گمرکی در حدود سه هزار و ۵۰۰ کیلو در طول یک‌سال می‌شود.

مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان، ارزآوری صادرات خاویار در سال گذشته را در حدود دو میلیون دلار ارزیابی کرد و افزود: به‌طور متوسط با توجه به گونه‌های مختلف، خاویار از کیلویی ۴۵۰ دلار و خاویار مسافری تا ۹۵۰ دلار برای هر کیلو می‌تواند برای کشور ارزآوری به همراه داشته باشد.