روزنامه اعتماد نوشت: شریعتمداری پس از قریب به ۲ روز و نیم سکوت، از آیت‌الله سیستانی عذرخواست و دیکته عذرخواهی مکتوبی نوشت. تیتر سرمقاله کیهان به قلم حسین شریعتمداری، مودبانه و متواضعانه بود. محتوای آن اما دست‌کم از نگاه مخاطبان رسانه‌ای و سیاسی آنقدرها با تیتر انتخابی هم‌خوانی نداشت.

صبح روز شنبه، گوشه سمت چپ «کیهان» تیتر «برخاسته از ارادت» جا خوش کرده ‌بود. در صفحه یک، نه رد و نشانی از «حسین شریعتمداری» دیده می‌شد و نه حتی بخشی از یادداشت اما سرمقاله‌های روزنامه کیهان که اغلب مورد توجه رسانه‌ها قرار می‌گیرد، این بار نیز جنجال‌ آفرید و طولی نکشید که سرمقاله آقای مدیرمسوول با تیتر «تعیین تکلیف حسین شریعتمداری / کیهان برای مرجع تقلید شیعیان» در رسانه‌های برخط دست به دست شد.

ولوله‌ای که این سرمقاله روز شنبه ایجاد کرد نه‌تنها دو، سه روز بعد هم فروکش نکرده، بلکه ماجرا اندکی بغرنج شده، پای واکنش‌های فرامرزی و اعتراض مقامات عراقی به میان آمده است؛ موضوعی که می‌تواند در این اوضاع و احوال تحریم حداکثری، موجبات یک تنش جدید منطقه‌ای را به وجود آورد.

با این حال شریعتمداری پس از قریب به ۲ روز و نیم سکوت، از این مرجع تقلید عذرخواست و دیکته عذرخواهی مکتوبی نوشت.

تیتر سرمقاله کیهان به قلم حسین شریعتمداری، مودبانه و متواضعانه بود. محتوای آن اما دست‌کم از نگاه مخاطبان رسانه‌ای و سیاسی آنقدرها با تیتر انتخابی هم‌خوانی نداشت. ماجرا هم این بود که چندی پیش آیت‌الله سیدعلی سیستانی مرجع شیعیان عراق با جینین هینیس پلاسخارت، نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل دیداری داشت. از آنجا که دیدارهای آیت‌الله سیستانی بسیار اندک و گزینشی است و امکان ملاقات برای همه میسر نیست، همواره دیدارهای این مرجع تقلید شیعه از اهمیت بسزایی برخوردار است؛ به‌خصوص آنکه عمدتا عکسی هم از دیدارها و ملاقات‌ها منتشر نمی‌شود اما این بار تصویری از آیت‌الله سیستانی، ‌نماینده سازمان ملل و یک مترجم در فضای رسانه‌ای و مجازی بازنشر شد.

۲۳ شهریورماه متن کامل این دیدار منتشر شد و در بخشی از آن‌که مربوط به انتخابات بود، به نقل از آیت‌الله سیستانی آمد که «باید در مراحل مختلف برگزاری آن، روند شفافیت مراعات شود و نظارت و کنترل بر آن به صورت جدی و با هماهنگی بخش مربوطه در هیات سازمان ملل متحد صورت گیرد.»

این گزاره اما چندان به مذاق مدیر مسوول روزنامه کیهان خوش نیامد و اگرچه ابتدای نقدش «با عرض پوزشی» هم گذاشت اما نوشت که این جملات «دون شأن و جایگاه» آیت‌الله سیستانی است و البته با «جایگاه و منزلت عراق به عنوان کشوری مستقل» نیز هم‌خوانی ندارد که از سازمان ملل برای نظارت بر انتخابات دعوت شود.

شریعتمداری همچنین در پایان یادداشت خود نوشت که احتمالا در متن ارایه‌شده از گزارش دیدار اشتباهی رخ داده است و دفتر ایشان «بی‌دقتی» کرده؛ بنابراین «انتظار آن است که تصحیح شود.»

این شد که اغلب رسانه‌ها سرمقاله شریعتمداری را نوعی تعیین‌تکلیف برای عراق و مرجع تقلید شیعیان توصیف کردند و صدای اعتراض مقامات داخلی عراق هم در واکنش به این دخالت آشکار در مسائل مملکتی‌شان بلند شد و همزمان برخی کنشگران سیاسی نیز در ایران به آن واکنش نشان دادند.

خبرگزاری شفقنا که به عنوان پایگاه خبری و اطلاع‌رسانی شیعیان شناخته می‌شود، نوشت که «منظور آیت‌الله سیستانی هماهنگی نظارت با ضوابط سازمان ملل بوده نه اینکه سازمان ملل به عنوان ناظر در این انتخابات حضور داشته باشد.»

مصطفی تاجزاده، کنشگر سیاسی اصلاح‌طلب در توییتر خود این پرسش را پیش کشید که «رییس‌جمهوری، نخست‌وزیر، رییس پارلمان و رییس دستگاه قضا از مواضع آیت‌الله سیستانی در دیدار با نماینده سازمان ملل حمایت و اظهارات علیه ایشان را شدیدا محکوم کردند.

نوری مالکی نیز مقاله کیهان را توهین به همه مردم عراق خواند؛ [.....] محمد تقی فاضل میبدی، استاد حوزه و از روحانیون قم نیز در توییتر واکنش نشان داد و نوشت: «کسی از من پرسید نظر شما راجع به ملاقات اخیر آیت‌الله سیستانی و نظرات ایشان و نقد روزنامه کیهان چیست؟ گفتم اگر همه علما و مسوولان کشورهای اسلامی مانند آیت‌الله سیستانی بیندیشند، همه‌جا صلح و آرامش است...

اگر همه مانند روزنامه کیهان بیندیشند، نمی‌دانم جایی در آرامش خواهد بود؟»

عذرخواهی وجیزه

حسین شریعتمداری پس از واکنش‌های متعدد داخلی و خارجی، بالاخره بعد از چند روز عذرخواهی کرد و در یادداشتی نوشت: «برداشت نگارنده از بیانیه یاد شده آن بود که حضرت ایشان خواستار نظارت مستقیم سازمان ملل بر انتخابات آینده عراق شده‌اند. خوشبختانه دفتر حضرت آیت‌الله سیستانی (دام عزّه) در پی انتشار یادداشت کیهان توضیحی ارایه کرد که نشان می‌داد برداشت اینجانب با واقعیت فاصله داشته است و حضرت ایشان آن‌گونه که در بیانیه دفتر معظم له آمده است خطاب به نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل فرموده‌اند «باید در مراحل مختلف برگزاری آن (انتخابات) روند شفافیت مراعات شود و نظارت بر آن به صورت جدی و با هماهنگی بخش مربوطه در هیات سازمان ملل متحد صورت پذیرد»

و در ادامه آمده است: «بیانیه یاد شده از نظارت بر انتخابات توسط سازمان ملل سخن نمی‌گوید، بلکه از هماهنگی نظارت با ضوابط سازمان ملل سخن می‌گوید و معنای آن، این است که نظارت صرفا ازسوی عراقی‌ها صورت می‌گیرد، ولی ویژگی اشخاص ناظر و ضوابط اعمال شده در اجرای انتخابات با ضوابط سازمان ملل همخوان باشد تا جای هیچ‌گونه اعتراض و ایراد از طرف بعضی گروه‌های ذی‌ربط در صحت انتخابات وجود نداشته باشد.»

جالب آنکه شریعتمداری انتقاد مقامات عراقی را پذیرفته و از همبستگی و اتحاد مسوولان عراقی برای حمایت از مرجعیت تقدیر کرده است اما در ادامه متن این عذرخواهی که آن ‌را «وجیزه» خوانده، به منتقدان داخلی عتاب کرده که اتهام توهین به مرجعیت اتهامی دور از انصاف و ناروا است.

او همچنین خطاب به کسانی که چه در عراق و چه در ایران اعتراض کرده‌اند که «چرا در مورد ایشان سخن گفته‌ای» هم پاسخ داده که «مرز‌های جغرافیایی اگرچه معتبر و قابل احترام هستند، ولی نمی‌توانند جدا کننده امت یکپارچه اسلامی از یکدیگر باشند.»

متن عذرخواهی شریعتمداری اگرچه بسیار متواضعانه‌ تنظیم شده اما دو روز و نیم سکوت و سپس واکنش نشان دادن به این اعتراض‌ها و انتقادها نشان می‌دهد که احتمالا این متن عذرخواهی دیکته شده ‌باشد.

تخلف مطبوعاتی یا آزادی بیان؟

علی‌اکبر اشعری، عضو هیات منصفه مطبوعات گفته که این یادداشت عنوان مجرمانه‌ای ندارد. او که با «مدارآ» گفت‌وگو کرده، معتقد است که شریعتمداری در این یادداشت اتفاقا از آیت‌الله سیستانی تجلیل و بابت درج آن عذرخواهی کرده است اما «اگر فرصتی پیش می‌آمد و آقای شریعتمداری همین حرف را با واسطه یا مستقیم به حضور خودشان مطرح می‌کردند، بهتر بود.»

در مصاحبه این عضو هیات منصفه مطبوعات طبق معمول دیواری کوتاه‌تر از فضای مجازی و رسانه‌ای پیدا نشده و از همین روی اشعری تاکید کرده «خود این یادداشت اینقدر داغ نبود و می‌شد از کنار آن گذشت این فضاسازی‌ها شبکه‌های مجازی بود که این مطلب را داغ کرد.» علاوه بر این اشعری گفته هم مدعی‌العموم - اگر احساس کند این مطلب عنوان مجرمانه دارد- و هم شخص - آیت‌الله سیستانی- می‌توانند در صورت صلاحدید شکایت کنند.

فارغ از نگاه این عضو هیات منصفه مطبوعات به واقع جرم یا تخلفی رخ داده است در نگاه اول پاسخ منفی است. اگر به قانون اساسی رجوع کنیم بنابر اصل ۲۳ و ۲۴ قانون اساسی هم مطبوعات در بیان مطالب آزادند، مگر آنکه مخل به مبانی اسلام و حقوق عمومی باشد و هم تفتیش عقاید ممنوع است و هیچ‌کس را نمی‌توان به صرف داشتن عقیده‌ای مورد تعرض و مواخذه قرار داد.

ازسویی اگر مخالف فرآیند قدسی‌سازی باشیم که این موضع در خلال اظهارات اغلب چهره‌های مصلح و اصلاح‌طلب جمهوری اسلامی نیز دیده می‌شود، اساس انتقاد به عملکرد هر شخص غیرمعصوم قاعدتا نه باید تخلف به حساب آید، نه جرم تلقی و نه با انتقاد مواجه شود. بنابراین ضمن آنکه حق انتشار آزاد برای کیهان باید محترم شمرده شود اما این سرمقاله پرسش‌هایی ایجاد کرده است؟

آیا اساسا اصولی از قانون اساسی که برای روزنامه‌های جناح راست رعایت می‌شود، برای روزنامه‌های سایر جریان‌ها نیز درنظر گرفته می‌شود؟

آیا روزنامه «کیهان» که به روزنامه حاکمیتی معروف و مشهور است اندک آگاهی نسبت به روابط دیپلماتیک جمهوری اسلامی با کشور عراق و به ویژه نقش آیت‌الله سیستانی در برقراری این ارتباط دارد؟

آیا شریعتمداری که با واکنش‌های عراق به عنوان یکی از معدود کشورهای دوست در منطقه پرچالش خاورمیانه مواجه شده، از شرایط پیچیده جمهوری اسلامی در منطقه، سیاست‌های دیپلماسی منطقه‌ای ایران و همچنین تحولات جدید آن ازجمله پیمان صلح امارات و بحرین با اسراییل و تیرگی رابطه ایران و عربستان و تبعات همه این تحولات منطقه‌ای درکی دارد؟!

اگر رابطه این دو کشور هم‌مرز جغرافیایی با مشترکات فرهنگی و دینی و اجتماعی در شرایط تحریم و فشار بین‌المللی حداکثری رو به تنش برود، باز هم می‌توان گفت که عنوان مجرمانه یا خلاف مصالح و منافع ملی رخ نداده است؟

اینجا درست همان مرز باریکی است که میان آزادی بیان و رعایت مصالح ملی وجود دارد و به نظر می‌رسد کاملا از سوی روزنامه کیهان که همواره صدای حاکمیت بوده نادیده گرفته شده است.