ماسکت کو؟

دومین روز استفاده اجباری از ماسک با پرسش‌ها و ابهام‌های زیادی گذشت.

روزنامه همشهری نوشت: «در دومین روز از اجرای دستور ستاد ملی مقابله با کرونا برای جریمه متخلفان ماسک، هیچ‌کس از جزئیات جریمه و نحوه برخورد با متخلفان خبر ندارد. مردم تنها در اخبار شنیده‌اند از روز یکشنبه، هر کس ماسک نزند، ۵۰ هزار تومان جریمه می‌شود اما این که «قرار است چه‌ کسی جلوی آنها را بگیرد و کدام دوربین چهره‌نگاری‌شان کند؟» سؤالی است که هم عابران پیاده می‌پرسند، هم مغازه‌داران و هم کاسبان؛ در واقع باید گفت همه مردم شهر.

روز گذشته علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت اما جزئیات پرداخت جریمه ماسک‌نزدن را اعلام کرد. او که در یک نشست خبری مجازی صحبت می‌کرد، گفت: «جریمه راننده تاکسی ماسک‌نزده، ۱۰۰هزار تومان است و به ازای هر مسافری که ماسک نزند، راننده تاکسی ۲۰هزار تومان جریمه می‌شود، خود مسافر هم ۵۰هزار تومان باید جریمه دهد.» به گفته او، رانندگان اتوبوس و مسافران آنها هم به همین شکل جریمه می‌شوند اما مبالغ آن به یک‌میلیون تومان و حتی بیشتر هم می‌رسد. اصناف هم اگر خودشان ماسک نزنند یا مشتریان بدون ماسک را بپذپرند، بار اول اخطار کتبی و درج در پرونده، بار دوم ۳۰۰هزار تومان و بار سوم، یک‌میلیون تومان جریمه می‌شوند اما بار چهارم مغازه به‌مدت یک‌هفته پلمب می‌شود. ماجرا تنها به راننده‌ها و اصناف محدود نمی‌شود. عابران پیاده‌ای که ماسک نمی‌زنند با چهره‌نگاری از سوی دوربین‌های نیروی انتظامی که برای حجاب است، شناسایی شده و جریمه می‌شوند. به گفته این مسئول در وزارت بهداشت، اگر پلیس و بازرسان وزارت بهداشت این افراد را ببینند، جریمه‌شان می‌کنند. این جرایم شامل خودروهای شخصی نمی‌شود اما اگر فرد از خودرو پیاده شود ماسک نزده باشد، جریمه می‌شود. به گفته او شماره حساب وزارت بهداشت برای واریز جرایم به دولت اعلام شده است: «افراد متخلف جریمه شده، بدهکار دولت می‌شوند و می‌توانند جزئیات جریمه را از هر طریقی دریافت کنند؛ مانند قبض جریمه‌ای که برای فرد می‌آید یا راه‌هایی پیش‌بینی‌شده مانند محاسبه روی قبض آب و برق و تلفن و... در عین حال این جرایم، صرفا برای حوزه کرونا هزینه می‌شود.»

پلیس: به ما ابلاغ نشده است

مردم روز گذشته ماسک‌ها را بر چهره کشیده بودند اما جزئیات زیادی نمی‌دانستند. در تمام طول مسیر خیابان فاطمی، میدان فاطمی، خیابان ولیعصر و میدان ولیعصر حتی یک مأمور نیروی انتظامی دیده نمی‌شد. کانکس‌های پلیس در میدان فاطمی و کارگر شمالی خالی بود و تنها کانکس میدان ولیعصر ۲مأمور نیروی انتظامی داشت. «هنوز چیزی به ما ابلاغ نکرده‌اند، ما فقط تذکر می‌دهیم.» این را یکی از مأموران به همشهری می‌گوید و احتمال می‌دهد جریمه افراد با گرفتن کد ملی‌شان انجام شود، نه این که پول در لحظه گرفته شود. همان مأمور می‌گوید این اقدامات نیاز به فرهنگسازی دارد، نمی‌شود با مردم برخورد کرد: «در یکی دو روز گذشته به ما نگفته‌اند با متخلفان ماسک برخورد کنیم. بسیج و یک ارگان دیگر موظف به این کارند.»

کمی جلوتر از میدان، راننده پراید نوک‌مدادی مرز میان خود و مسافرانش را با نایلونی بسته. او راننده یکی از شرکت‌های تاکسی آنلاین است و می‌گوید نمی‌تواند مسافر بدون ماسک را راه ندهد، چون از قبل تاکسی را گرفته و باید سوار شود. او می‌گوید تنها کاری که می‌توان انجام داد تذکر است. بعضی توجه می‌کنند و بعضی هم نمی‌کنند. به همین دلیل هم داخل ماشین را نایلون‌کشی کرده است. پشت سر او راننده تاکسی زردرنگی ایستاده به انتظار مسافر. هنوز مانده تا ماشینش پر شود به مقصد هفت‌ تیر. او بلافاصله ماسک را می‌زند و می‌گوید وقتی مسافر ماسک نزده نمی‌توان جلوی سوار شدنش را گرفت. تنها به او تذکر می‌دهیم. او هم شنیده قرار است از این به بعد، رانندگان بدون ماسک و مسافرانشان جریمه شوند اما نمی‌داند در برخورد با این مسافران از این پس، چه واکنشی نشان دهد: «ما به مسافر می‌گوییم ماسکت را بزن، خیلی وقت‌ها هم می‌زنند اما بعضی‌ها هم نمی‌زنند.» او خیلی هم مطمئن نیست این روش منجر به افزایش استفاده از ماسک شود.

مغازه‌داران هم ماجرای جریمه ۵۰هزار تومانی را شنیده‌اند اما اطلاعی از جریمه مغازه‌داران و مشتریانشان ندارند. فروشنده مغازه مانتوفروشی در میدان فاطمی با دیدن مشتری ماسک سفیدی به‌ صورت می‌زند. او می‌گوید در هفته‌های اخیر به مشتریانی که بدون ماسک وارد می‌شدند تذکر می‌داده و حتی به کسانی که ماسک نداشتند ماسک رایگان می‌داده. در ساعت‌های شلوغ هم بسیاری از مشتریان را بیرون مغازه نگه می‌داشته. اما برای او سؤال است که نیروی انتظامی چطور می‌خواهد با عابران پیاده بدون ماسک برخورد کند. ماشین که پلاک دارد و مغازه هم مکان مشخصی، اما عابر که مشخص نیست. همکارش به کمک می‌آید و می‌گوید قرار است عابران چهره‌نگاری شوند. اما همین روش هم خطا بسیار دارد. بسیاری از فروشندگان و مغازه‌داران خیابان فاطمی و ولیعصر، تنها به تذکر دادن به مشتریان بدون ماسک، بسنده کرده‌اند و نمی‌دانند از این به بعد، اگر به آنها دستور بدهند و ابلاغ کنند، باید چه برخوردی با مشتریان داشته باشند؛ چراکه این مسئله بر درآمدشان تأثیر می‌گذارد؛ آن‌هم در بازاری که به‌شدت کساد است.

یکی از عابران پیاده هم که خبر جریمه را شنیده می‌گوید این اتفاقات ممکن است زمینه کلاهبرداری از مردم را فراهم کند. احتمال دارد کسی جلو بیاید و ادعا کند که مأمور است و تقاضای جریمه کند. هرچند او معتقد است شاید همین روش‌ها منجر به افزایش استفاده از ماسک شود: «عده کمی رعایت نمی‌کنند. همه تقریبا ماسک می‌زنند.» در خیابان، دستفروش‌ها، زباله‌گردان و متکدیان ماسک به‌صورت دارند. آنهایی که ماسک ندارند، یا در کنار دوستانشان مشغول صحبت‌اند یا سیگار می‌کشند. از پشت شیشه مغازه‌ها اما مشتریان کافه‌ها و رستوران‌ها بدون ماسک نشسته‌اند. بیشترین میزان استفاده از ماسک در میان مسافران مترو است. در ایستگاه متروی فاطمی، جز فروشندگان، تمام پرسنل از ماسک استفاده کرده‌اند. راهنمای مترو می‌گوید کسی به‌دلیل ماسک‌نزدن جریمه نمی‌شود اما از ورود افراد به داخل قطار بدون ماسک جلوگیری می‌شود. اگر هم بگویند ماسک نداریم، همین‌جا فروخته می‌شود؛ هر عدد ۱۵۰۰تومان: «اوایل خیلی‌ها ماسک نمی‌زدند و ما هم نمی‌توانستیم برخورد خیلی جدی با آنها داشته باشیم اما به‌تدریج مردم رعایت کردند.»

جامعه‌شناسان چه می‌گویند

احمد بخارایی، جامعه‌شناس که خبر اعمال جریمه را شنیده، مخالف سیاست‌های تأدیبی است و می‌گوید: باید به‌ جای این روش‌ها از سیاست‌های پیشگیرانه استفاده شود،؛ چراکه چنین برخوردهایی طول عمر کمی دارند، نمایشی‌اند و پس از مدت کوتاهی دیگر عملی نمی‌شوند. در آخر هم همه تقصیرها به گردن مردم انداخته می‌شود که یعنی آنها قانون گذاشتند اما مردم رعایت نکردند.

بخارایی در توضیح بیشتر به همشهری تأکید می‌کند که از این روش‌ها نمی‌توان انتظار پاسخ‌ قابل توجهی از سوی مردم داشت، هرچند که قطعا می‌تواند منجر به افزایش استفاده ماسک در میان مردم شود: «هر سیاستی‌ کارکردهای مثبت و منفی خودش را دارد. اما صحبت اینجاست که باید کارکردهای مثبت از کارکردهای منفی بیشتر باشد. در این شکی نیست که ماسک‌زدن بهتر از ماسک‌نزدن است اما نمی‌شود سیاست‌های کلان را از این زاویه ارزیابی کرد.»

به گفته او، در ایران یکی از بدترین سیاست‌های مقابله با کرونا که همان رهاسازی بود، اعمال شد. توصیه‌های کلی برای پیشگیری به مردم داده می‌شد، در حالی‌ که مردم مجبورند برای امرار معاش به خیابان‌ها بیایند و از مترو و اتوبوس استفاده کنند.»