عصرایران؛ رضا غبیشاوی - به تازگی عکسی از حضور هیاتی از طالبان افغانستان در سفارت ایران در دوحه قطر و دیدار آنها با سفیر جدید ایران در رسانه ها منتشر شد. این عکس توسط سفارت و سفیر ایران در قطر در توییتر منتشر شده است. در شرح این دیدار آمده هیات طالبان ضمن محکومیت ترور محسن فخری زاده انتصاب سفیر جدید ایران در قطر را نیز تبریک گفت.
در این باره می توان گفت:

1- از مزارشریف تا دوحه، از جنگ تا مذاکره

این اولین عکس مقامات طالبان و ایران است. ایران و طالبان تاکنون بارها باهم گفتگو داشته اند اما عکسی از دیدارها و مذاکرات منتشر نشده بود. عکس جدید نشان می دهد سفیر ایران در میان اعضای هیات طالبان ایستاده و صمیمانه و دوستانه عکس انداخته اند. این اولین عکس مشترک مقامات ایرانی و طالبان است که به صورت عمومی منتشر می شود.

سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران هم درباره حضور هیاتی از طالبان در سفارت ایران در قطر توضیح داد: دفتر یادبودی در نمایندگی‌ ایران در دوحه باز شده است. دفتر سیاسی طالبان در قطر دایر است. آنها به سفارت ایران رفته و این دفتر را امضا کرده‌اند. چیزی بیشتر از آن هم نبوده است.

کافی است به یاد بیاوریم که 22 سال قبل (17 مرداد 77)، ایران و طالبان در آستانه جنگ نظامی بودند. آن زمان بعد از سقوط شهر مزارشریف به دست طالبان، به کنسولگری ایران در این شهر حمله شد و 8 دیپلمات به علاوه یک خبرنگار ایرانی به شهادت رسیدند. محمود صارمی خبرنگار ایرنا در این حادثه کشته شد و به یادش، 17 مرداد روز خبرنگار نامگذاری شد. در ایران اعلام شد که این حمله کار طالبان است اما طالبان، مسوولیت آن را متوجه گروه خودسر دانست. نام سپاه صحابه نیز به عنوان عامل این کشتار مطرح شد. شورای عالی امنیت ملی حمله به طالبان در افغانستان را تصویب کرد اما با مخالفت رهبری تصمیم جنگ لغو شد.

ایران و طالبان 22 سال پیش در آستانه جنگ تمام عیار بودند اما حال گفتگو می کنند و باهم عکس می اندازند. این بازی سیاست است که یک روز در آستانه جنگ باشی و روز دیگر گفتگو کنی و عکس بگیری. البته مختص طالبان هم نیست. ایران و رژیم بعثی عراق 8 سال خونین ترین جنگ را داشتند اما سال ها بعد و در همان دوره حکمرانی صدام، رابطه میان دو طرف خوب شد. عراق در نشست سران کشورهای اسلامی در تهران در سال 76 در سطح بسیار بالا ( طه یاسین رمضان معاون صدام رئیس جمهوری عراق) شرکت کرد. علاوه بر این وزیر خارجه عراق چند باری هم به تهران سفر کرد و با استقبال همتای ایرانی خود روبه رو شد.

حضور هیات طالبان در سفارت ایران، دوباره کلام چرچیل نخست وزیر مشهور بریتانیا را به ذهن متبادر می کند. در سیاست دوست و دشمن دائمی نیست. با این دیدگاه سیاست را به بازی تشبیه می کنند که موقعیت های مختلف، بازیگران را در جایگاه های دوست و دشمن یا خنثی قرار می دهد.

2- از گروه تروریستی تا جنبش

سفیر جدید ایران در دوحه قطر که البته در شبکه های اجتماعی نیز فعال است و در این مدت کوتاه آغاز کار توانسته ارتباط خوبی با مخاطبان برقرار کند هنگام انتشار عکس، از طالبان به عنوان "جنبش" یاد کرد. در رسانه های ایرانی، از طالبان به عنوان گروه یاد می شود که البته توصیف دقیق و درستی نیست چرا که گروه مجموعه کوچکی است و طالبان بسیار بسیار بزرگتر از یک گروه است. در خبرهای عربی معمولا از طالبان به نام حرکه (به معنای فارسی جنبش) یاد می شود و البته طالبان خود را "امارات اسلامی افغانستان" می داند. یعنی خود را دولت و حکومت واقعی افغانستان توصیف می کنند و برای دولت فعلی افغانستان به پایتختی کابل هم از لفظ تحقیرآمیز اداره کابل استفاده می کنند. رقابت است میان "جمهوری اسلامی افغانستان" (دولت فعلی افغانستان) و امارات اسلامی افغانستان (طالبان).

این تغییر در ادبیات مقامات ایرانی هم قابل توجه است. زمانی از طالبان به عنوان گروه تروریستی یاد می کردند و سپس کلمه تروریستی حذف شد و حالا "جنبش".

البته ظریف در توییتی در آبان 98، طالبان را "گروه ضدایرانی" توصیف کرده بود.
شاید سفیر ایران می خواسته از معنای فارسی کلمه عربی حرکه یعنی جنبش استفاده یا اینکه تاکید کند که ایران طالبان را در قالب دولت افغانستان به رسمیت نمی شناسند گرچه هیاتی که به دیدار آمد از دفتر نمایندگی امارات اسلامی افغانستان در دوحه قطر بود که البته همگان به عنوان دفتر نمایندگی طالبان آن را می شناسند.

3 - مذاکره به معنای تایید طرف مقابل نیست

کار سفیر ایران درست بوده است. وزارت خارجه محل ارتباطات خارجی کشور است. ارتباط به معنی تایید طرف مقابل نیست. ارتباط به معنای گفتگو و رد و بدل کردن پیام و ارائه پاسخ و نظر به سوالات و مطالب یکدیگر است. دیدار و گفتگو به معنی تایید یا پذیرش خواسته ها و مواضع طرف مقابل نیست.
وزارت خارجه کانال ارتباطات خارجی ایران است و هر چه این کانال، بزرگتر، پرمخاطب تر و پرارتباط تر باشد؛ بهتر است.

در یمن نمایندگان دو دولت صنعا و عدن که هر دو مدعی اند دولت واقعی کل یمن هستند بارها باهم گفتگو کرده اند. سران کره شمالی و جنوبی بارها باهم دیدار کردند در حالی که هیچ یک دیگری را به رسمیت نمی شناسد و مدعی حاکمیت بر کل سرزمین کره است. دیدارهای نمایندگان دو دولت قبرس شمالی - جنوبی و تایوان - چین نیز دیگر مثال هایی از این موضوع هستند. نکته اینکه دولت های پکن و تایپه هر دو مدعی اند چین واقعی اند که بر سراسر سرزمین چین (سرزمین اصلی +تایوان)، باید حاکمیت داشته باشد. هیچ یک از این مذاکرات، به معنی تایید ادعای طرف مقابل نیست.

4- رسانه ها و گروه های تروریستی

تا چند سال قبل، مقامات ایرانی از لفظ گروه تروریستی برای طالبان استفاده می کردند و رسانه های ایرانی هم از همین توصیف استفاده می کردند. کلمه تروریستی نیز به مرور حذف و تبدیل به گروه خالی شد. همین روند درباره رسانه های ایرانی نیز اتفاق افتاد.
آیا در سال 77 رسانه ایرانی می توانست در این باره از توصیف "گروه تروریستی" استفاده نکند؟
همیشه استفاده از عنوان گروه تروریستی در کشورهای مختلف دستخوش نسبی گرایی / منافع گرایی بوده است. دولت هند، گروه های کشمیری را تروریستی توصیف می کند و در مقابل، دولت پاکستان آنها را گروه های مبارز ضداشغالگری می داند. دولت مصر و سوریه، اخوان المسلمین را گروه تروریستی می داند و در مقابل، دولت های ترکیه و قطر علنا از اخوان حمایت می کنند. دولت ترکیه، گروه های کرد سوریه را تروریستی می داند و در مقابل، دولت بشار اسد رئیس جمهوری سوریه با آنها ارتباط و هماهنگی دارد. دولت آذربایجان، رئیس و مقامات جمهوری خودخوانده قره باغ یا آرتساخ را تروریست می داند و در مقابل، دولت ارمنستان، آنها را به عنوان مقامات قره باغ، مورد تعامل رسمی قرار می دهد.

5- آیا ایران "امارات اسلامی افغانستان" را به رسمیت می شناسد؟

با وجود اینکه بارها دیدارهایی میان ایران با نمایندگان "امارات اسلامی افغانستان" انجام شده اما این به این معنی نیست که ایران این دولت را به رسمیت می شناسد بلکه همچنان از نظر جمهوری اسلامی ایران، جمهوری اسلامی افغانستان دولت رسمی این کشور است و سفارت افغانستان در تهران نیز در اختیار طالبان نیست. همانگونه که ایران همزمان با تعامل و ارتباط با دولت حماس در غزه، اما دولت واقعی فلسطین را دولت محمود عباس می داند و سفارت فلسطین در تهران نیز در اختیار سفیر دولت فلسطین (تشکیلات خودگردان به پایتختی رام الله) است و نه دولت حماس. همچنان که روابط غیررسمی ایران با دولت قبرس شمالی و تایوان به معنی به رسمیت شناختن این دو دولت نیست.

6- لیست گروه های تروریستی

متاسفانه در ایران، لیست گروه های تروریستی وجود ندارد. یعنی برخلاف امریکا و اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد، دقیقا مشخص نیست از نظر وزارت خارجه و دولت جمهوری اسلامی ایران، کدام گروه هم اکنون، یک گروه تروریستی هست یا نیست.

هر چند گاهی خبرهایی درباره تروریستی دانستن برخی گروه ها و مجموعه ها از نظر تهران منتشر می شود (مانند تروریستی دانستن فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا - سنتکام و نیروهای زیرمجموعه آن) یا براساس مواضع مقامات ایرانی مشخص است که گروه هایی مثل مجاهدین خلق و جندالله، تروریستی هستند اما لیست دقیق و کامل و قابل استناد و دسترسی در این باره وجود ندارد.

7- ارتباط با همه طیف ها

یکی از ویژگی های سیاست خارجی ایران، ارتباط با طیف متنوعی از گروه ها سازمان ها و افراد است. بسیاری از افراد با نگاه به سیاست های داخلی ایران و محدودیت های فراوان آن، باورشان نمی شود دامنه ارتباطات ایران در خارج از کشور طیف بسیار رنگی و متنوعی باشد. کافی است ارتباطات سفارت ایران در لبنان و عراق را بررسی کنید.
ارتباط با طالبان نیز از این منظر قابل توجه است.

8- دشمن مشترک

به نظر می رسد دو موضوع دشمن مشترک میان ایران و طالبان یعنی آمریکا و داعش و آینده افغانستان، دو طرف را به سمت گفتگو کشانده است.

ایران از قدرت گرفتن داعش و حضور آمریکا در همسایه شرقی خود یعنی افغانستان نگران است و چه کسی بهتر از طالبان که همزمان با هر دو در جنگ است.

علاوه بر این، با خروج امریکایی ها از افغانستان نقش طالبان در اینده این کشور پررنگ و پررنگ تر می شود.

9- ترور خوب و بد

طالبان در گذشته با صدور بیانیه ای ترور سردار سلیمانی را محکوم کرده بود و در روزهای اخیر نیز ترور شهید فخری زاده را نیز محکوم کرد. این محکومیت ترور توسط طالبان یعنی همان گروهی که بارها در افغانستان دست به کشتار و ترور و قتل زده است برخی را در ایران و افغانستان دچار تعجب و دوگانگی کرده است. چگونه گروهی که خود متهم به اجرای عملیات های تروریستی متعددی در افغانستان است هم اکنون ترور را محکوم می کند. این نیز می تواند فتح بابی باشد بر ترور خوب و بد. اصولا طالبان اقدامات خود را نه ترور بلکه مبارزه برای آزادی افغانستان از اشغالگران خارجی و ایادی آنها در داخل می داند.

10- توقیف رسانه به دلیل خبر طالبان

سایت خبری و اصولگرای جهان نیوز در سال 95 توقیف شد. یکی از دلایل توقیف توسط هیات نظارت بر مطبوعات، انتشار خبری با عنوان «حضور رهبر طالبان در ایران قبل از کشته شدن» بود. این سایت خبری البته حدود 6 ماه بعد از توقیف خارج شد.

بعد از مطلب

طالبان همه را به یاد تخریب مجسمه های بودا، اعدام در ورزشگاه ها، منع رسانه ها و روزنامه نگاران، سرکوب زنان و آزادی های اجتماعی سیاسی فرهنگی، ترور و کشتار و تلاش برای تحمیل و اعمال تکفیری دین می اندازد. چیزی شبیه داعش البته نسخه سبک تر. من هم چون روزنامه نگاران و فعالان فرهنگی اجتماعی افغانستان نسبت به قدرت گرفتن طالبان و بازگشت سرکوب به این کشور نگرانم. نمی توان میان طالبان و مردم افغانستان، بی طرف ماند.