آلزایمر و دمانس شایع‌ترین نوع زوال عقل است که حافظه، مهارت‌های کلامی و قضاوت، درک مطلب و به طور کلی عملکرد شناختی بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد و درمان قطعی نداشته اما با اقداماتی می‌توان از ابتلا به آن جلوگیری کرد.

به گزارش ایسنا در سال ۱۹۰۱ یک روانپزشک آلمانی بنام «الویس آلزایمر» بیمار ۵۱ ساله‌ای بنام خانم آگوست را که به‌ دلیل اختلالات شناختی، مشکلات تکلمی، توهمات شنوایی و هذیان، در بیمارستانی در فرانکفورت بستری شده بود را مورد بررسی قرار داد.

در طی یکی از این بررسی‌ها وی چندین شیء مختلف را به این خانم نشان داد و مدتی بعد درباره آن‌ها از او سؤال کرد، اما وی نتوانست هیچ‌کدام از آن‌ها را به‌خاطر بیاورد، در واقع خانم آگوست، اولین فردی است که بیماری آلزایمرش تشخیص داده شده است.

تخمین زده می‌شود که در هر ۳ ثانیه، یک نفر در جهان به این بیماری مبتلا می‌شود و این آمار تا سال ۲۰۳۰ میلادی به عدد بسیار نگران کننده ۶۵ میلیون نفر افزایش می‌یابد.

لیلا میررضایی، روانشناس بالینی، در گفت‌وگو با ایسنا در این رابطه اظهار کرد: آلزایمر شایع‌ترین نوع زوال عقل است که حافظه، افکار، مهارت‌های کلامی و قضاوت، درک مطلب و به طور کلی عملکرد شناختی بیمار را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی ادامه داد: گروهی از اختلالات مغزی که منجر به از دست دادن مهارت‌های فکری و اجتماعی می‌شوند، به اندازه‌ای شدید هستند که می‌توانند زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهند.

میررضایی عنوان کرد: در آلزایمر، تخریب و مرگ سلول‌های مغزی و همچنین تخریب ارتباط بین آن‌ها باعث کاهش دائم حافظه و عملکرد ذهنی می‌شود، از آنجا که هیچ درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، قرار گرفتن هرچه سریعتر بیمار در شبکه خدمات حمایت کننده بسیار مهم است.

این روانشناس ادامه داد: در مراحل ابتدایی فراموشی و یا گیجی خفیف ممکن است تنها علامت مورد توجه آلزایمر باشد، اما با گذشت زمان بیشتر خاطرات به خصوص حافظه اخیر از یاد می‌رود. سرعت پیشرفت علائم در افراد مختلف متفاوت است.

وی عنوان کرد: در صورتی که فرد مبتلا به آلزایمر شود احتمالاً اولین علامتی که فرد متوجه آن می‌شود سخت تر شدن غیرمعمول به خاطر آوردن و سازماندهی افکار است، ممکن است خود بیمار هیچ مشکلی احساس نکند وخانواده، دوستان نزدیک یا همکاران این تغییرات را حس کنند.

تغییرات مغزی ناشی از آلزایمر

مریم کاووسی، روانشناس در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به این که هر شخصی گاهی دچار فراموشکاری می‌شود، اظهار کرد: این که گاهی شخص به یاد نیاورد دسته کلید را کجا گذاشته است یا نام یک آشنا را به خاطر نیاورد طبیعی است، اما اختلال حافظه ناشی از آلزایمر، دائم و وخیم شونده است و توانایی و عملکرد فرد را در محیط کار و منزل تحت تأثیر قرار می‌دهد.

وی با اشاره به این‌که افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است عبارات و سؤالات خود را بارها و بارها تکرار کنند و متوجه نباشند که قبلاً آن‌را پرسیده‌اند، افزود: این افراد در بسیاری اوقات مکالمات، ملاقات‌ها و مناسبت‌ها را فراموش می‌کنند و به طور مکرر اشیاء را در جایی غیر از جای خود و اغلب در جاهای غیرمعمول قرار می‌دهند.

کاووسی افزود: اختلال جهت‌یابی و تشخیص ارتباطات فضایی از مشکلات افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است که آگاهی خود را نسبت به شرایط فعلی که در آن زندگی می‌کنند مانند روزها، فصل و ... از دست می‌دهند.

این روانشناس بالینی تصریح کرد: همچنین آلزایمر توانایی مغز را برای تفسیر آنچه فرد می‌بیند مختل می‌کند و به طور کل فهم وقایع اطراف را با مشکل مواجه می‌سازد؛ در نتیجه بیماران ممکن است حتی در محیط های آشنا نیز گم شوند.

وی بیان کرد: نوشتار و گفتار؛ آلزایمر باعث اختلال در توانایی تمرکز و تفکر به خصوص در مفاهیم انتزاعی مانند اعداد می‌شود، بیماران ممکن است در مدیریت مالی، تنظیم یادداشت‌ها و صورتحساب‌ها و پرداخت به موقع آن‌ها با مشکل مواجه شوند.

کاووسی با اشاره به این که تغییر در شخصیت و رفتار؛ تغییرات مغزی که در بیماری آلزایمر رخ می‌دهد می‌تواند نحوه رفتار و احساسات فرد را تحت تأثیر قرار دهد، عنوان کرد: بیماران ممکن است مواردی همچون افسردگی، اجتماع گریزی، تغییرات سریع خُلقی، عدم اعتماد به دیگران، تحریک پذیری پرخاشگری، تغییر در عادات خواب را تجربه کنند.

این روانشناس بالینی افزود: دانشمندان معتقدند که آلزایمر در بیشتر افراد در اثر تلفیقی از عوامل مانند وراثت، سبک زندگی و عوامل محیطی رخ می‌دهد و به تدریج مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

مرگ سلول‌های مغزی نتیجه ابتلا به آلزایمر

مصطفی نظری، متخصص مغز و اعصاب در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: بیماری آلزایمر باعث آسیب دیدن و مرگ سلول‌های مغزی می‌شود، هرچه سلول‌های مغزی بیشتری می‌میرند، مغز نیز کوچکتر می‌شود.

وی با اشاره به این‌که افزایش سن مهم‌ترین عامل خطر شناخته شده در ابتلاء به آلزایمر است، افزود: آلزایمر جزئی از روند طبیعی پیر شدن نیست اما خطر ابتلاء به آن با افزایش سن به خصوص پس از ۶۵ سالگی افزایش می‌یابد؛ به طوری که تقریباً نیمی از افراد بالای ۸۵ سال مبتلا به آلزایمر می‌شوند.

نظری با اشاره به این‌که سابقه خانوادگی و وراثت از عوامل ابتلا فرد به آلزایمر می تواند باشد، عنوان کرد: خطر ابتلاء به آلزایمر در افرادی که یکی‌از اقوام درجه یک آن‌ها والدین یا خواهر و برادر سابقه ابتلاء داشته‌اند بیشتر است.

این متخصص مغز و اعصاب عنوان کرد: در این شرایط اقدام به موقع برای در پیش گرفتن الگوی زندگی سالم و راهکارهایی برای جبران کمبود حافظه می‌تواند در پیشگیری از ابتلاء به دمانس مؤثر باشد.

وی با اشاره به این‌که شواهدی وجود دارد مبنی بر اینکه همان عواملی که فرد را مستعد بیماری‌های قلبی می‌کنند، احتمال ابتلاء به آلزایمر را نیز افزایش می‌دهند، عنوان کرد: ازجمله این عوامل می‌توان به ورزش نکردن، استعمال دخانیات، پُرفشاری خون، کلسترول خون بالا، دیابت کنترل نشده، رژیم غذایی با میوه و سبزی ناکافی و عدم فعالیت اجتماعی اشاره کرد.

نظری با اشاره به این‌که این بیماری یک از بیماری‌هایی است که تخریب تدریجی در مغز ایجاد می‌کند، عنوان کرد: گروهی از بیماری‌ها هستند که با تخریب تدریجی نورن‌ها در دستگاه عصبی به وجود می‌آیند؛ البته این بستگی به آن دارد تخریب در کجای مغز اتفاق بیفتد.

این متخصص مغز و اعصاب اضافه کرد:‌ در بیماری آلزایمر تخریب بیشتر در بخش‌هایی اتفاق می‌افتد که کار حافظه و عملکرد شناختی مغز در آن صورت می‌گیرد؛ در نتیجه شخص مبتلا دچار اختلال حافظه و کارکردهای شناختی می‌شود؛ البته قطعاً در این بیماری زمینه ژنتیکی وجود دارد اما عوامل محیطی در ایجاد و شدت آلزایمر مؤثر هستند.

وی در پاسخ به این سؤال که چند درصد از ابتلا به آلزایمر وابسته به ژنتیک است؟ گفت: ‌در ابتلا به این بیماری هر دو عامل ژنتیکی و محیطی مؤثر هستند؛ البته تغییرات ژنتیکی همیشه به عنوان یک بستر لازم مؤثر بوده اما باید به این نکته توجه کنیم که برداشت از ژنتیک و اینکه همه افراد فکر می‌کنند که اگر پدر و مادری به آلزایمر مبتلا است، حتما فرزند آن نیز دچار این بیماری می‌شود، برداشت خامی است؛ چرا که بسیاری اوقات این طور نبوده است.

نظری در پاسخ به این سؤال که آیا ابتلا به آلزایمر در سنین میانسالی نیز دیده شده است؟ عنوان کرد: عموماً آلزایمر در سنین بالاتر خود را نشان می‌دهد اما در سن پایین نیز این بیماری دیده شده است، اتفاقاً افرادی که در سنین پایین‌تر به این بیماری مبتلا شده‌اند بیشتر حالت وراثتی آن‌ها مشخص شده است، در صورت ابتلای افراد در سنین پایین باید به تشخیص‌های دیگری از زوال عقل هم فکر کنیم اما عموماً ابتلا به این بیماری در سنین بیش از ۵۰ سالگی شروع می‌شود.

این متخصص مغز و اعصاب ادامه داد: این بیماری اختلال در حافظه است، اما واقعیت این است که فقط اختلال در حافظه در این بیماری قابل توجه نیست، بلکه بیشتر اختلال در شناخت و اجزای مختلف فرایند شناختی در انسان است.

وی تصریح کرد: در نتیجه این بیماری وسیع‌تر از اختلال در حافظه است، اما حافظه چیزی است که انسان‌ها به آن بسیار نیازمند هستند و اگر دچار آسیب شود، بسیاری از مشکلات در زندگی ایجاد می‌کند؛ بنابراین این موضوع در این بیماری نقش پررنگی دارد.

نظری با اشاره به مصادیق بروز آلزایمر در افراد، افزود: از نشانه‌های آن این است که فرد اسامی، اعداد، شماره تلفن یا نشانی محل‌ها را فراموش می‌کند و یا ممکن است متوجه شویم فرد از خانه خارج شده و نتوانسته است راه بازگشت را پیدا کند.

زوال عقل بیماری تدریجی

علی درخشان، روانشناس بالینی در گفت‌وگو با ایسنا در این رابطه اظهار کرد: براساس تحقیقات و مطالعاتی که در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۶ در دنیا انجام شده، بار بیماری‌های وابسته به رشته علوم اعصاب در حال افزایش است.

وی افزود: همچنین مرگ و میرهای ناشی از بیماری‌های مغز و اعصاب نیز رو به افزایش است؛ به طوری‌که آلزایمر تبدیل به سومین علت مرگ در کشور ما شده است.

درخشان ادامه داد: این آمارها و تحقیقات و مطالعات نشان می‌دهد که باید به رشته علوم اعصاب بیشتر توجه کنیم.

این روانشناس بالینی با اشاره به عارضه‌هایی مانن سردرد، مصرف مواد مخدر و...، افزود: بررسی‌ها نشان داده است که بروز این قبیل عارضه‌ها به علوم اعصاب بر می‌گردد.

وی با عنوان این مطلب که روزانه ۴۰۰ نفر در کشور دچار سکته مغزی می‌شوند، متذکر شد: سالانه بین ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار نفر در ایران دچار سکته مغزی می‌شوند؛ بنابراین مداخلات ما در حوزه علوم اعصاب باید بیشتر شود.

طبق گزارش انجمن آلزایمر، علائم هشداردهنده آلزایمر عبارتنداز تغییراتی در خلق و خو یا شخصیت، خروج از کار یا کناره‌گیری از فعالیت‌های اجتماعی، قضاوت غلط، گم کردن اشیا و از دست دادن توانایی بازخوانی مراحل، مشکلات جدید با کلمات در گفتار و نوشتار، مشکل درک روابط فضایی و بصری، سردرگمی در زمان و مکان، مشکل در تکمیل وظایف آشنا، چالش در برنامه‌ریزی و یا حل مشکلات و از دست دادن حافظه که باید به آن‌ها توجه شود.