جذب زن آتش‌نشان؛ خبری که اوایل آذر منتشر شد و مهدی داوری، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی شهرداری تهران اعلام کرد: «جذب 16آتش‌نشان زن در دستور کار قرار گرفت.» این خبر در حالی در صدر رسانه‌ها قرار گرفت که سال ١٨١٨ مولی ویلیامز، زن آفریقایی- آمریکایی نخستین آتش‌نشان نیویورک شد. از آن سال تا‌کنون 202سال می‌گذرد و ایران در جذب زنان به‌عنوان نیروی عملیاتی آتش‌نشان سهم زیادی نداشته و در این بخش کار خاصی انجام نشده است. به همین‌خاطر مدیریت شهری پایتخت، پیگیر جذب آتش‌نشانان زن شده تا بتواند گامی مهم را هم در استخدام بانوانی که علاقه‌مند به حضور در این عرصه هستند، بردارد و هم به دختران و بانوانی که در حوادث و مواقع بحرانی به کمک هم‌جنس خود نیاز دارند، پاسخ داده شود.

به گزارش همشهری؛ در این بین، کرج سال‌ها جلوتر توانسته با راه‌اندازی ایستگاه آتش‌نشانی زنان، تنها شهری در کشور لقب بگیرد که آتش‌نشان زن را به شکل رسمی در خدمت گرفته است. سال 1381برای نخستین‌بار فراخوان جذب آتش‌نشانی در کرج منتشر و 11بانوی علاقه‌مند به این کار، جذب شدند. سال 1382نیز ایستگاه آتش‌نشانی زنان رسما کارش را شروع کرد؛ ایستگاهی که رئیس، فرمانده و نیروها، همگی زن هستند و مانند سایر ایستگاه‌های آتش‌نشانی تجهیزات مدرنی برای عملیات‌ نجات و حریق دارند. دیدن زنان سرزمین در قامت آتش‌نشان و شغلی که به‌نظر عامه مردم، مردانه است، سبب شعف می‌شود. ایستگاه در خیابان امامزاده حسن، یکی از خیابان‌های اصلی شهر کرج و داخل کوچه عریضی قرار دارد. روی تابلوی قرمز عبارت «بانوان» نشان‌دهنده وجه تمایز آن است. چندروز پیش، یک‌روز را با آتش‌نشانان زن این ایستگاه گذراندیم تا از نزدیک تلاش‌های آنها را ببینیم.

همه‌‌چیز براساس سلیقه زنان است
از دری کوچک وارد ساختمان می‌شویم. سالن ورزشی، اتاق استراحت، دفتر رئیس ایستگاه و حتی سالن عملیات و خلاصه همه‌‌چیز مرتب و با سلیقه زنان چیده شده است. لباس‌های عملیات کنار میله فرود قرار دارند و نیروها با لباس فرمی طوسی‌رنگ هر یک به کاری مشغولند. سارا شعباندوست که از نخستین نیروهای استخدامی سازمان آتش‌نشانی شهر کرج است و اکنون با 18سال سابقه ریاست ایستگاه را برعهده دارد، می‌گوید: «تصور همگان بر این است که آتش‌نشانی شغلی کاملاً مردانه است، اما راه‌اندازی این ایستگاه و استقبال بانوان ثابت کرد که زنان هم می‌توانند آتش‌نشان شوند.»

بانوان حساس، اما قوی
شهر کرج 16زن آتش‌نشان دارد که در 3شیفت مشغول کار و تلاش‌ هستند. نجات هموطنان از میان شعله‌های آتش یا رهایی کسی که در اتاق یا آسانسور حبس شده، همیشه با شادی برای آتش‌نشانان همراه است. تعاریف چنین خاطراتی را از زبان مردان آتش‌نشان زیاد شنیده‌ایم، اما این‌بار زنانی این خاطرات را می‌گویند که در عین حساس بودن و داشتن روحیه لطیف زنانه، با مخاطرات، قوی و محکم برخورد می‌کنند. به گفته شعباندوست، محل حادثه جایی برای آزمون و خطا نیست. او می‌گوید: «خلقت زنان متفاوت از مردان است و باید بپذیریم حساس و لطیفند اما زنان آتش‌نشان آموخته‌اند در مواجهه با حوادث حریق و نجات، هیچ‌گاه احساساتی برخورد نکنند و می‌دانند که نجات جان یک هموطن حادثه‌دیده به تصمیم و امدادرسانی آنها بستگی دارد.» سرخ‌پوشان آتش‌نشان چون پزشکان پس از پوشیدن لباس آتش‌نشانی، قسم یاد کرده‌اند تا برای نجات هموطنانشان تلاش کنند و این قسم زن و مرد نمی‌شناسد و بارها شاهد ایثار و گذشت آتش‌نشانان بوده‌ایم؛ چه آنهایی که دسته‌جمعی از میان شعله‌های آتش ساختمان پلاسکو پر کشیدند و چه امید عباسی که ماسک خود را به‌صورت طفل حبس شده در دود زد و آسمانی شد.

آمادگی در 30ثانیه
سرعت عمل در عملیات‌ها و مأموریت‌های آتش‌نشانی اهمیت زیادی دارد و از این‌رو آمادگی جسمانی برای نیروهای آتش‌نشان خیلی مهم است. به گفته رئیس ایستگاه آتش‌نشانی زنان کرج، ثانیه‌ها در شغل آتش‌نشانی اهمیت دارند و تعیین‌کننده مرگ و زندگی‌اند. آژیر که به صدا درمی‌آید، آتش‌نشانان به سرعت خودشان را به لباس‌های عملیات می‌رسانند؛ لباس‌هایی که حدود 40کیلوگرم وزن دارند را در مدت 30ثانیه به تن می‌کنند و از میله فرود پایین می‌روند و به سمت خودرو می‌دوند. شعباندوست می‌گوید: «در هر حادثه‌ای تایم طلایی 3تا 5دقیقه برای آتش‌نشانان پیش‌بینی شده است و به همین دلیل کسی که این لباس را به تن می‌کند، فارغ از جنسیت باید سرعت عمل بالایی داشته باشد و ثانیه به ثانیه را غنیمت بداند.» کسی که نخستین‌بار این لباس را به تن کند، سنگینی آن را حس می‌کند، اما زنان آتش‌نشان در کمتر از یک‌ماه به پوشیدن و تحمل آنها خو می‌گیرند و چنان چالاک حرکت می‌کنند که گویا لباسی از پر بر تن دارند. زنان آتش‌نشان 24ساعت شیفت کاری دارند و 48ساعت استراحت. آنها زمانی که در ایستگاه هستند، علاوه بر آماده‌باش، اوقات فراغتشان را با مطالعه آزاد یا درسی و برخی هم با ورزش کردن پر می‌کنند.

انتقال تجربیات به نیروها
حدود 18سال از استخدام نخستین زنان آتش‌نشان در کرج می‌گذرد و با تصویب سختی کار، تعدادی از نیروهای این ایستگاه 2سال دیگر بازنشسته می‌شوند؛ نیروهای باسابقه‌ای که تجربیات ارزشمندی دارند و برای بقای ایستگاه آتش‌نشانی بانوان در کرج و حتی احداث ایستگاه جدید بانوان در سایر شهرها ازجمله تهران، نیاز است از اندوخته آنها استفاده شود. رئیس ایستگاه آتش‌نشانی بانوان کرج می‌گوید: «آموختن دروس تئوری در هر کار و رشته‌ای لازم است، اما وقتی این آموخته‌ها با کارهای عملیاتی و اجرایی همراه شود، حتماً نتایج بهتری خواهد داشت.» انتقال تجربه در ایستگاه بانوان از طریق همراهی نیروهای باتجربه و کم‌تجربه انجام می‌شود. شعباندوست می‌گوید: «هر آنچه مربوط به مباحث تئوری بوده، نیروها در دوره‌های آموزشی یاد گرفته‌اند، اما برخی از اقدامات نیازمند آموزش حین عملیات است؛ به همین دلیل از ترکیب نیروهای باتجربه و کم‌تجربه در عملیات‌ها استفاده می‌شود تا نیروهای کم‌تجربه یاد بگیرند در مواقع اضطراری چگونه باید درست ببینند و بهترین تصمیم را بگیرند.» خودروها روشن می‌شوند و در بزرگ پارکینگ که سوله بزرگی است، بالا می‌رود و آتش‌نشانان با ماشین‌های قرمز و آژیرکشان به سمت محل حادثه حرکت می‌کنند.

مأموریت ترکیبی
مانند مردان آتش‌نشان قوی هیکل نیستند، اما یاد گرفته‌اند قوی باشند و از حادثه نترسند. خودروها را روشن می‌کنند و آژیرکشان به راه می‌افتند. خودروی پیش‌رو در اختیار دارند که به گفته شعباندوست، مجهز به وسایل و ابزار اطفای حریق و نجات و حتی سیستم واترمیست (قدرت اطفای آب را بالا می‌برد Water mist) است: «نیروها در زمان اعزام به محل حادثه با این خودرو جلوتر می‌روند و می‌توانند تا قبل از رسیدن خودروهای سنگین از ایستگاه همجوار، مأموریت را انجام دهند.» ایستگاه بانوان یک دستگاه خودروی نیمه‌سنگین حریق هم دارد که تیم عملیاتی با آن به محل اعزام می‌شود. هر ایستگاه آتش‌نشانی، محدوده استحفاظی دارد که در زمان وقوع حوادث حریق و نجات درصورت اعلام حادثه مستقلاً اعزام و مأموریت را انجام می‌دهد. علاوه بر آن، زنان این ایستگاه در مأموریت‌های ترکیبی هم شرکت می‌کنند. رئیس ایستگاه آتش‌نشانی زنان در توضیح این نوع مأموریت می‌گوید: «گاهی اوقات پس از اعلام حادثه یک تیم 4نفره از ایستگاه مردان که همجوار با ایستگاه بانوان است به محل اعزام می‌شود و یک تیم 4نفره هم از این ایستگاه. در محل حادثه کارها توسط یک فرمانده تقسیم و مأموریت انجام می‌شود. درحقیقت چنین مأموریت‌هایی، تیم قدرتمندی از آتش‌نشانان را تشکیل می‌دهد و سبب می‌شود مأموریت‌ها به نحو احسن و در کوتاه‌ترین زمان انجام شود.»

پذیرش توسط مردم
خودروهای عبوری کنار می‌روند و مسیر برای ماشین‌های آتش‌نشانی باز می‌شود. زنان آتش‌نشان به محل می‌رسند. مکان مملو از جمعیت است و با تصمیم‌گیری فرمانده، کارها تقسیم می‌شود و با خواهش آتش‌نشانان مردم از محل فاصله می‌گیرند. نیروها تجهیزات را آماده و عملیات را شروع می‌کنند. شیلنگ‌هایی که دورانی جمع شده‌اند، روی زمین رها می‌شوند و سه‌راهی می‌زنند و درحالی‌که به سمت حریق می‌دوند، چند قدم مانده، نازل‌ها را وصل و در حالت مه‌پاش قرار می‌دهند و به سمت حریق می‌گیرند. آب روی شعله‌ها می‌ریزد و آتش فروکش می‌کند. مردم در بهت و حیرت ایستاده‌اند و تماشا می‌کنند. پس از اتمام کار، زنان در میان تشویق مردم به سمت خودروها می‌روند و راهی ایستگاه می‌شوند. شعباندوست می‌گوید: «در مقایسه با سال‌های گذشته نگاه مردم به زنان آتش‌نشان تغییر کرده است و تا حدود زیادی این موضوع در شهر کرج نهادینه شده و شهروندان، آن را پذیرفته‌اند.»

کاهش استرس با عشق
روانشناسان می‌گویند که اگر عاشق کاری که می‌کنید، باشید، تحمل سختی‌ها آسان‌تر می‌شود. آتش‌نشانان این گفته را باور دارند. زهرا حاج‌ایل، فرمانده ایستگاه آتش‌نشانی بانوان شهر کرج می‌گوید: «این کار استرس زیادی دارد و برای مردان سخت و برای زنان سخت‌تر است. صحنه‌های تلخ و ناگواری در این شغل وجود دارد که اگر عاشق نباشید، تحمل آن سخت است و به‌دلیل استرس زیاد شاید نتوانید آن را ادامه دهید.» این باور همه نیروهای این ایستگاه است. همگی با عشق و علاقه وارد این شغل شده‌اند.
علاوه بر آتش‌نشانان، خانواده‌هایشان هم استرس دارند و مدام نگران هستند. حاج‌ایل می‌گوید: «در این کار با حادثه مواجه هستیم و ممکن است حین مأموریت دچار آسیب‌دیدگی شویم؛ از این‌رو اعضای خانواده هم مدام نگران هستند و لحظاتشان با دلهره سپری می‌شود، اما عشق ما را در انجام مأموریت‌ها قوی‌تر می‌کند.»

درخواست کاهش سابقه کار برای زنان آتش‌نشان
سختی کار نیروهای آتش‌نشانی تصویب شده است و با 20سال سابقه آتش‌نشانان بازنشسته می‌شوند. این قانون در مورد زنان آتش‌نشان هم اعمال می‌شود، اما سارا شعباندوست، رئیس ایستگاه آتش‌نشانی بانوان از مسئولان درخواست دارد که این سن برای زنان آتش‌نشان به 10تا 15سال تقلیل یابد. او می‌گوید: «استرس در آتش‌نشانی زیاد است و گذر زمان سبب فرسایش جسمی و روحی نیروها می‌شود که این وضعیت برای زنان با توجه به شرایط جسمانی‌شان شاید زودتر نمود پیدا کند؛ بنابراین به‌عنوان کوچک‌ترین عضو این سازمان که 18سال خدمت کرده‌ام از مسئولان می‌خواهم توجه ویژه‌تری به شغل آتش‌نشانی زنان داشته باشند و سابقه کار را برای آنها 10تا 15سال تعیین کنند.»

جذب آتش‌نشان زن ازطریق آزمون سراسری
جذب 16زن آتش‌نشان، به‌صورت پایلوت و برای نخستین‌بار در تهران انجام می‌شود. این خبر اوایل آذر‌ماه امسال رسانه‌ای و به گفته مهدی داوری، مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی قرار شد این کار تا آخر آذر‌ماه انجام شود. اما در گفت‌وگو با مسئولان این سازمان، زمان اعلام شده تأیید نشد و داوری گفت، کارشناسان مشغول تدوین سازوکار برای استخدام این نیروها هستند. هر طرح نوپایی قطعاً با مشکلاتی مواجه می‌شود که به گفته مدیرعامل سازمان آتش‌نشانی اجرای این طرح هم عاری از مشکل نخواهد بود: «این طرح به‌صورت پایلوت اجرا می‌شود و پس از احصای مشکلات و رفع آنها در مراحل بعدی تعداد زیادی از زنان جذب آتش‌نشانی خواهند شد.»
او همچنین افزود: «بعد از جذب از طریق برگزاری آزمون، آتش‌نشانان آموزش می‌بینند و بعد از طی مراحل، وارد کارهای عملیاتی می‌شوند.»
داوری در مورد جذب آتش‌نشانان داوطلب هم گفت، استخدام از طریق فراخوان و برگزاری آزمون سراسری خواهد بود و آتش‌نشانان داوطلب به واسطه دوره‌های آموزشی که دیده‌اند قطعاً شانس بیشتری دارند، اما این به‌معنای آن نیست که جذب از بین آنها خواهد بود: «سایر علاقه‌مندان به این شغل هم می‌توانند در آزمون جذب آتش‌نشانی شرکت کنند.»

پایتخت بیش از 2هزار آتش‌نشان داوطلب دارد
حیدر کلهری معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی ستاد پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران: سازمان پیشگیری و مدیریت بحران همواره تلاش کرده تا با جلب مشارکت شهروندان، از ظرفیت‌های محلی برای پیشگیری از بحران و خدمت‌رسانی مطلوب در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه استفاده کند. راه‌اندازی خانه‌های دوام و ایمنی کار ارزشمندی بود که با هدف آموزش مردم در حوزه‌های ایمنی و حریق انجام شد. اعضای این خانه‌ها دو گروه دوام و آتش‌نشانان داوطلب هستند. گروه‌های دوام همان داوطلبان واکنش اضطراری محله‌ها هستند که کمک‌های اولیه و نحوه امدادرسانی صحیح به آسیب‌دیدگان در مواقع اضطراری را آموخته‌اند و در زمان بروز حوادث غیرمترقبه می‌توانند تا رسیدن نیروهای امدادی به اعضای خانواده و همسایه‌ها کمک کنند. آتش‌نشانان داوطلب هم کسانی هستند که در دوره‌های آموزش اطفای حریق و نحوه استفاده از تجهیزات آتش‌نشانی مانند کپسول خاموش کننده، شرکت کرده‌اند. خانه‌های دوام و ایمنی جزو 13خانه راه‌اندازی شده در سراهای محلات‌اند که 70درصد اعضا گروه دوام و 30درصد هم آتش‌نشان داوطلب هستند. تفکیک اعضا با اعداد و ارقام کار آسانی نیست و شاید نتوان در این مورد دقیق اظهارنظر کرد اما به‌طور تقریبی در تهران حدود 2هزار تا 2هزار و 500 آتش‌نشان داوطلب وجود دارد که تعداد زیادی از آنها خانم هستند. دوره‌های آموزش آتش‌نشانان داوطلب با حضور کارشناسان سازمان آتش‌نشانی و مباحث تخصصی برگزار می‌شود و به همین دلیل تعداد معدودی از آتش‌نشانان داوطلب همکاری جزئی با سازمان آتش‌نشانی دارند و برخی هم به‌عنوان مربی در سطوح مختلف به مراکز آموزشی و علمی می‌روند و کلاس برگزار می‌کنند. تمام این کارها با نظارت و مجوز سازمان آتش‌نشانی انجام می‌شود و در حقیقت آتش‌نشانان داوطلب یک فرصت و پتانسیل در محله‌ها محسوب می‌شوند که می‌توان زمینه فعالیت آنها را بیش از بیش فراهم کرد.

الزام حضور زنان در سازمان آتش‌نشانی
الهام‌سادات گلدوزی، مربی و آتش‌نشان داوطلب در تهران: امروز در اکثر سازمان‌ها و نهادها و حتی ارگان‌های نظامی نیروی عملیاتی، زنان حضور دارند و فعالیت می‌کنند؛ به‌طور مثال در کلانتری‌ها افسران زن هستند و به امور مربوط به بانوان رسیدگی می‌کنند. اگر کادر اداری سازمان آتش‌نشانی را فاکتور بگیریم، به جرأت می‌توان گفت تنها سازمانی است که نیروی عملیاتی زن ندارد که این با توجه به مأموریت‌ها قطعا الزامی و ضروری است. در خیلی از حوادث حریق و نجات، زنان دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند که امدادرسانی توسط نیروهای آقا، سخت است و حضور زنان آتش‌نشان مشکل را برطرف می‌کند. بیش از 10سال است که آتش‌نشان داوطلب هستم و امروز به‌عنوان یک مربی تجربیاتم را در اختیار زنان قرار می‌دهم و بارها شاهد حوادث در محیط‌های زنانه مانند مجموعه ورزشی بودم که مردان آتش‌نشان برای ورود معذوریت داشتند. امروز با توجه به نیاز جامعه حتماً جذب زنان آتش‌نشان ضروری است و مسئولان برای این کار نباید بیش از این تعلل کنند.

حضور زنان نمایشی نخواهد بود
جذب 16زن آتش‌نشان در تهران، خبری بود که علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران در صفحه شخصی خود در توییتر منتشر کرد و نوشت: « نخستین آتش‌نشانان زن خاورمیانه در شهر کرج مشغول به‌کار شدند. البته پس از گذراندن آزمون‌های سنگین علمی و عملی این موضوع محقق شد. پس از آن طرح‌های مشابه دیگری برای جذب آتش‌نشانان زن در دیگر شهرها اجرا شد، اما مانع بزرگ بر سر آتش‌نشان شدن بانوان، تعریف آتش‌نشانی به‌عنوان فعالیتی مردانه بوده؛ درحالی‌که این تنها تصوری یک‌بعدی است.» اعطا گفت: «به باور بسیاری از آتش‌نشانان باتجربه، همه عملیات‌های آتش‌نشانی، الزاماً خاموش کردن آتش نیست و در بسیاری از موارد آتش‌نشانان با حوادث خاص دیگری روبه‌رو می‌شوند که ضرورت حضور یک آتش‌نشان زن را دوچندان می‌کند.» اعطا در ادامه به حضور زنان در عملیات‌ها اشاره و عنوان کرد: «تا به امروز در تهران آتش‌نشانان زن بیشتر در مانورها و برنامه‌های نمایشی حضور داشته‌اند، اما با جذب 16آتش‌نشان زن، آنها در عملیات‌ها شرکت می‌کنند.»