تاثیر کرونا بر رشد جمعیت در ایران

پاندمی کرونا نه فقط با افزایش مرگ‌ومیر، که با کاهش معنادار نرخ زاد و ولد نیز شاخص‌های جمعیتی کشور را در مرز هشدار قرار داده است.

روزنامه «همشهری» در ادامه نوشت: در روزهایی که مواجهه جامعه ایرانی با کرونا وارد نوزدهمین‌ماه شده، هنوز هم صحبت از پیامدهای آشکار و پنهان آن، جزو موضوعات داغ افکار عمومی است. علاوه بر حوزه سلامت که سایه کرونا روی آن بسیار سنگین و آثار آن کاملا آشکار است، در حوزه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی نیز از آثار متعدد کرونا سخن به میان آورده می‌شود.

در میان آثار اجتماعی کرونا، سیاهه بلندی از مشکلات و مصایب از سوی صاحب‌نظران مطرح شده است؛ از افسردگی فراگیر تا اضطراب و فوران خشم اجتماعی یا گسترش آسیب‌های اجتماعی زیر سایه هولناک‌ترین اپیدمی قرن. در جدیدترین مورد، حالا اعلام شده، شیوع کرونا تصمیم به فرزندآوری حدود یک‌چهارم زوج‌های ایرانی را به تأخیر انداخته و یک مرحله قبل‌تر از آن، یعنی در مرحله ازدواج نیز برای حدود یک‌سوم از زوج‌ها مانع درست کرده است.

این گزاره‌ها در حقیقت نتایج طرح پیمایشی «تأثیرات اجتماعی-اقتصادی، جمعیتی و سلامت روان بیماری کووید-۱۹» است که از سوی رسول صادقی، دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور به همشهری اعلام شده است. در این مطالعه، درصد خانوارهایی که تصمیم به فرزندآوری اعضای متأهل ١۵ تا ۵۴‌ساله آنها بستگی به از بین‌رفتن بیماری کووید-١٩ دارد و همچنین خانوارهای دارای حداقل یک فرد مجرد ۱۵ساله و بالاتر که از اسفند۹۸ تا زمان آمارگیری قصد ازدواج داشته اما به‌دلیل شیوع کرونا آن را به تعویق انداخته‌اند، سنجیده شده است.

رسول صادقی که مجری محور ازدواج و فرزندآوری این طرح پژوهشی بوده، در توصیف مهم‌ترین یافته‌های این مطالعه می‌گوید که براساس نتایج این پیمایش ملی، حدود ۲۴درصد افراد، خود یا یکی از اعضای متأهل خانواده‌شان تصمیم به فرزندآوری را به‌دلیل شیوع بیماری کووید-۱۹ به تأخیر انداخته‌اند. یکی از عوامل بدیهی مؤثر بر فرزندآوری، وقوع ازدواج است که به‌گفته صادقی، در این زمینه نیز کرونا باعث شده حدود ۳۰درصد از افراد مجرد، برنامه ازدواج خود را به عقب بیندازند. رسول صادقی در تحلیل روند فرزندآوری جامعه ایرانی براساس یافته‌های مطالعه اخیر، گفت: «میزان باروری کل در ایران بعد از افزایش موقتی نیمه اول دهه۹۰، از نیمه دوم دهه۹۰، قبل از شروع همه‌گیری در حال کاهش بود. اما با همه‌گیری کرونا، این کاهش با وجود تغییر سیاست‌های جمعیتی ادامه داشته و این می‌تواند به‌معنای کاهش بیشتر باروری دوره‌ای به پایین‌ترین سطح تاکنون بوده باشد (میزان باروری کل ۱.۶۵فرزند به ازای هر زن در سال ۱۳۹۹). کاهش حدود ۱۰درصدی موالید و باروری در سال۱۳۹۹ در مقایسه با سال۱۳۹۸ از تبعات و پیامدهای همه‌گیری کووید-۱۹ است که تداوم روند کاهشی آن در سال۱۴۰۰ دور از انتظار نیست.»

رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور با اشاره به پیامدهای کووید-۱۹ بر باروری و فرزندآوری، افزود: «پاندمی کووید-۱۹ وضعیت‌های اقتصادی و اجتماعی مردم را تغییر داده است. هر چند، پیامد جمعیت‌شناختی سریع و آنی این ویروس افزایش مرگ‌هاست؛ با این‌حال، کووید- ۱۹باروری و فرزندآوری را نیز تحت‌تأثیر قرار داده است. محیط‌های اجتماعی و اقتصادی در حال تغییر بر اثر همه‌گیری کووید-۱۹ ترجیحات باروری را تغییر می‌دهد و در جریان این بحران، میزان عدم‌قطعیت در فرایندهای تصمیم‌گیری افزایش قابل‌توجهی پیدا می‌کند.»

چرا ازدواج و فرزندآوری کاهش پیدا کرده؟

دلایلی که پاسخگویان طرح آمارگیری خانوارملی برای به‌تأخیرانداختن تصمیم به فرزندآوری در دوران کرونا مطرح کرده‌اند و همچنین مقایسه میزان تأثیری که کرونا بر این تصمیم در مناطق شهری و روستایی گذاشته است نیز از سوی این جمعیت‌شناس، این چنین عنوان شد: «این تأخیر برای مناطق شهری به‌مراتب بیشتر از مناطق روستایی بوده است. همچنین تأثیر شوک‌های ناشی از کووید-۱۹ نظیر فوت اعضای خانواده یا ازدست‌دادن شغل، منجر به‌تعویق‌انداختن بیشتر تصمیم به فرزندآوری شده است. از این‌رو، افرادی که با عدم‌قطعیت اقتصادی بیشتر مواجه هستند یا در معرض عوارض (بیماری و فوت) کووید-۱۹ بوده‌اند، برنامه‌های فرزندآوری خود را بیشتر به‌تعویق انداخته‌اند.»

او می‌افزاید: «نگرانی‌های مالی و اقتصادی مربوط به پاندمی کووید-۱۹ و همچنین نگرانی‌های عمومی درباره آینده، موجب تغییر تصمیمات زوج‌ها در مورد فرزندآوری شده است. به این ترتیب، این پاندمی نیز مانند سایر بحران‌ها و مخاطره‌ها، منجر به تغییراتی در باروری، به شکل کاهش‌ تعداد موالید و به‌تأخیرانداختن فرزندآوری شده است.»

از دست دادن فرصت بارداری زیر سایه کرونا

علاوه بر جمعیت‌شناسان، جامعه دانشگاهی در گروه علوم پزشکی نیز تحقیقاتی را پس از شیوع کرونا درباره پیامدهای جمعیتی این بیماری انجام داده‌اند. به‌عنوان نمونه، سمیرا شهباززادگان و منصوره کریم‌اللهی، اعضای هیأت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل در چکیده مطالعه‌ای در این‌باره نوشته‌اند: «ویروس کرونا با پیامدهای جمعیتی همراه است و به‌عنوان مثال، فرزندآوری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و جمعیت کشور را به‌سوی پیری می‌کشاند. کرونا دو پیامد مستقیم یا ارگانیکی و غیرمستقیم یا مکانیکی روی جمعیت خواهد گذاشت. یکی از پیامدهای مستقیم کرونا، افزایش میزان مرگ‌ومیر بوده و جنبه دیگر پیامدهای جمعیتی ویروس کرونا بر الگوهای ازدواج و فرزندآوری است. فضای نامشخص ویروس کرونا، موجب تحت‌تأثیر قرارگرفتن تصمیم‌گیری‌ در مسائل جمعیتی مانند تعویق و کاهش ازدواج و فرزندآوری، بالارفتن بیشتر سن بارداری و در برخی موارد حتی ازدست‌دادن فرصت بارداری می‌شود.»

تأثیر چالش جمعیتی کرونا ۲دهه دیگر خود را نشان می‌دهد

مسئولان دولتی حوزه جوانان اما قبل از اینکه نتیجه پیمایش ملی درباره تأثیر شرایط کرونا در به‌تأخیرافتادن تصمیم زوجین برای فرزندآوری یا به‌تأخیرانداختن موعد ازدواج منتشر شود، به پیش‌بینی آثار جمعیتی این پدیده‌ها پرداخته بودند. اعظم کریمی، مدیرکل دفتر توسعه اجتماعی وزارت ورزش و جوانان، با بیان اینکه شیوع کرونا به‌عنوان چالشی جدید در کاهش رشد جمعیت تأثیرگذار است و فرزندآوری را کاهش می‌دهد، می‌گوید: «استمرار شیوع بحران کرونا از دو سوی ماجرا یعنی زاد و ولد و مرگ‌ومیر بر رشد جمعیت اثر منفی خواهد گذاشت و به‌نظر می‌رسد پس از کرونا فرایند کاهش زاد و ولد شدیدتر خواهد شد.» او می‌افزاید: «حتی امسال نیز ممکن است به دلایل گوناگون نظیر ترس از حضور در بیمارستان‌ها، انگیزه فرزندآوری کمتر شود که به‌احتمال فراوان آثار آن در سال‌های پس از ۱۴۰۰ خود را نشان خواهد داد؛ قبل از شیوع کرونا بحث کاهش شدید نرخ رشد جمعیت در کشور مطرح بود اما شیوع کرونا این مسئله را تشدید کرده است.» به‌گفته کریمی، پاندمی کووید-۱۹ منجر به کاهش فرزندآوری شده و پیش‌بینی می‌شود این کاهش موالید تا سال‌های پس از کرونا نیز همچنان ادامه داشته باشد. محمدمهدی تندگویان، معاون ساماندهی امور جوانان وزارت ورزش و جوانان نیز کاهش جمعیت در ایران نسبت به سایر کشورها را پرشتاب دانسته و می‌گوید: «تأثیر چالش بزرگی که کرونا در بحث جمعیت ایجاد کرده است دودهه دیگر خود را نشان می‌دهد. آمار ٩‌ماهه در سال گذشته نشان از کاهش بالای ١٠٠هزار نفری در بحث موالید و افزایش بالای ١٠٠‌هزار نفری در بحث مرگ‌ومیر دارد که کنارهم‌گذاشتن این دو موضوع یک هشدار جدی است.» تندگویان همچنین به این موضوع اشاره می‌کند که «بسیاری از زوج‌هایی که تشکیل زندگی داده‌اند به‌دلیل ترس از ابتلا به کرونا، تصمیم به فرزندآوری را برای پس از اتمام این دوران گذاشته‌اند. این باور غلط که مراکز ایمنی برای مادران باردار وجود ندارد در این مسئله مؤثر است و باید شکسته شود.»

راهکار کاهش تأثیر بحران کووید-۱۹ بر فرزندآوری چیست؟

رسول صادقی، رئیس مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت، درباره راهکارهای کنترل تأثیراتی که بحران کووید-۱۹ بر فرزندآوری در خانوارها گذاشته، معتقد است: «در این شرایط و برای جلوگیری از کاهش بیشتر باروری، اجرای سیاست‌های دوستدار خانواده، حمایت‌های مالی از زوج‌های جوان در طول دوران همه‌گیری کووید-۱۹و ایجاد مراکز بهداشتی ایمن برای زنان باردار به‌شدت توصیه می‌شود.» سمیرا شهباززادگان و منصوره کریم‌اللهی، اعضای هیأت علمی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی اردبیل نیز در ارائه راهکارهای پیشگیری از کاهش نرخ موالید به‌واسطه شیوع کرونا تأکید کرده‌اند: «ایمن‌سازی و مناسب‌سازی محیط مراقبت و زایمان مادران باردار باید در اولویت برنامه‌ها قرار گیرد چراکه ممکن است خانواده‌ها و به‌خصوص مادران از ترس شرایط کرونایی از فرزندآوری، اجتناب و اقدام به سقط جنین کنند. لازم است کیفیت و کمیت بستر مراجعه غیرحضوری مادران باردار افزایش پیدا کند. آگاه‌سازی خانواده‌ها از تأثیرات کرونا بر سلامتی مادر و فرزند و اجرای برنامه‌های خودمراقبتی و ایجاد سبک نوین زندگی پیشنهاد می‌شود. فرهنگسازی لازم است چراکه ارزش‌ها و گرایش‌های فردگرایانه موجب شده افراد علائق فردی و شخصی خود را بر داشتن فرزند اولویت ببخشند و فرزندآوری را در اولویت‌های آخر قرار دهند.»

تولید ۲۸۰ برابری برق از حرکت بدن

تماشاخانه

افسری فرانسوی که نقاش ناصرالدین‌شاه شد / از ارتش ناپلئون تا کاخ گلستان (فیلم)

پرواز معجزه وار و خطی قوها/ تماشای یکی از شگفتی‌های طبیعت (فیلم)

فیلم های دیگر