۳۰ سال گذشت؛ ۵ دلیل فروپاشی شوروی

در اتحاد شوروی مردم راجع به خریدن چیزی حرف نمی‌زدند؛ موضوع صحبت پیدا کردن آن چیز بود.

چیزی که وضع را بدتر کرده بود هزینه برنامه فضایی و رقابت تسلیحاتی بین اتحاد شوروی و ایالات متحده بود که در اواخر دهه ۱۹۵۰ آغاز شد.

اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی نخستین کشوری بود که یک انسان را به فضا فرستاد و زرادخانه‌ای هسته‌ای و موشک‌های بسیار پیشرفته داشت، اما هزینه این چیزها بسیار زیاد بود.

اتحاد شوروی برای تامین هزینه این رقابت به منابع طبیعی خود متکی بود، مانند نفت و گاز، اما در اوایل دهه ۱۹۸۰ قیمت نفت سقوط کرد و این اتفاق ضربه سختی به اقتصاد بیمار کشور زد.

هدف پرسترویکا اعمال برخی از قواعد بازار بود، اما اقتصاد عظیم شوروی سنگینتر از آن بود که بشود به سرعت اصلاحش کرد.

کالاهای مصرفی کمیاب باقی ماند، اما تورم به سرعت افزایش پیدا کرد.

در سال ۱۹۹۰، اصلاحات پولی جدید باعث از بین رفتن پس‌اندازهای هر چند ناچیز میلیون‌ها نفر شد.

خیلی‌ها امید خود به دولت را از دست دادند.

اهمیت این موضوع در این است که کمبود کالاهای مصرفی تاثیری بلندمدت بر طرز فکر مردم در سال‌های بعد از فروپاشی شوروی گذاشته است.

حتی حالا - با وجود گذشت یک نسل - ترس از کمبود مایحتاج اساسی ادامه دارد. این حسی بسیار قوی است و به راحتی می‌توان آن را در زمان انتخابات بازی داد.

هدف گورباچف از گلاسنوست فراهم کردن شرایط آزادی بیان بیشتر در کشوری بود که سالیان زیادی را زیر سلطه نظامی سرکوبگر گذرانده بود و مردمش از ابراز عقیده، طرح پرسش، و اعتراض می‌ترسیدند.

گورباچف آرشیوهای تاریخی را گشود و به این ترتیب مقیاس واقعی سرکوب‌های زمان استالین که به مرگ میلیون‌ها نفر منجر شده بود آشکار شد.

او خواهان بحث و تبادل نظر راجع به آینده اتحاد شوروی، ساختارهای قدرت آن و چگونگی ادامه اصلاحات در آینده بود.

او حتی ایده یک نظام چندحزبی را نیز مطرح کرد که استیلای حزب کمونیست را به چالش می‌کشید.

این مسائل و دیگر رویدادها موجی از ناسیونالیسم و تقاضا برای خودمختاری به پا کرد.

ایده اتحاد شوروی به عنوان خانواده‌ای شاد از ملت‌های مختلف به شکلی ترمیم‌ناپذیر ضربه خورد و کسی هم با تلاش‌های شتاب‌زده برای اصلاح آن با دادن خودمختاری به جمهوری‌ها قانع نشد.

اهمیت این موضوع در این است که تنش میان روسیه که به سختی می‌خواهد نقش مرکزی و حوزه نفوذ خود را حفظ کند و بسیاری از جمهوری‌های سابق شوروی همچنان ادامه دارد.

روابط سرد میان مسکو و کشورهای حوزه دریای بالتیک، گرجستان و اخیرا نیز اوکراین - با پیامدهای فاجعه‌بارش - همچنان در شکل‌دهی به چشم‌انداز ژئوپلیتیک اروپا و فراتر از آن نقشی اساسی ایفا می‌کند.

۴. از دست دادن دل‌ها و ذهن‌ها

سالیان سال به مردم شوروی گفته می‌شد که غرب رو به "زوال" است و مردمش در فقر و حقارت ساخته دست دولت‌های سرمایه‌دارشان زندگی می‌کنند.

افزایش سفر و ارتباط مستقیم بین مردم عادی باعث شد که این ایده در اواخر دهه ۱۹۸۰ با تردید جدی روبه‌رو شود.

شهروندان شوروی می‌دیدند که در بسیاری از کشورهای دیگر سطح زندگی، آزادی‌های شخصی و دولت رفاه بسیار بالاتر از کشور خودشان است.