8 نکته درباره جنگ روسیه علیه اوکراین

عدم تاثیر تحریم های (ولو حداکثری) غرب بر تصمیم روسیه برای تهاجم نظامی به اوکراین نشان داد حداقل در کوتاه مدت چنانکه مائو تسه تونگ گفته بود «قدرت از لوله تفنگ در می آید.»

عصرایران؛ دکتر جلیل بیات* - بعد از چند هفته هشدار و گمانه زنی از سوی کشورهای غربی، بالاخره روسیه تعارف را کنار گذاشت و جنگی همه جانبه را علیه اوکراین آغاز کرد. پیرامون این رخداد چند نکته قابل تامل است.

1- برخی کارشناسان معتقدند انفعال غرب و به خصوص امریکا عمدی است. به این معنا که با زمین گیر شدن روسیه در اوکراین بعد از پایان جنگ و فشار تحریم ها، زمینه برای نارضایتی های داخلی در روسیه فراهم شده و پوتین از قدرت کنار گذاشته خواهد شد. اگرچه این سناریو کمی دور از واقع می نماید، اما در صورت واقعیت حاکی از بازیچه قرار گرفتن اوکراین و مردم بی گناه توسط کشورهایی دارد که خود را متحد اوکراین می نامند.

2- برخی دیگر از کارشناسان با توجه به حمایت های حداقلی غرب از اوکراین عنوان می کنند زلنسکی فریب وعده های پوچ امریکا را خورد و آنچه امروز بر سر این کشور آمده نتیجه اعتماد به غرب است. اگرچه در عدم حمایت کافی و قاطع غرب از اوکراین شکی نیست، اما نتیجه گیری این کارشناسان هم اشتباه است، چراکه اساسا «اعتماد» در روابط بین الملل بی معناست، چنانکه بعید نیست اعتماد به روسیه و چین هم چنین نتیجه ای به دنبال داشته باشد.

3- در حقیقت رویکرد امریکا و سایر کشورهای غربی در موضوع بحران اوکراین باری دیگر این موضوع را اثبات کرد که هر کشوری در دنیا به دنبال منافع ملی خودش است. برای بایدن مهم این است که سرباز امریکایی کشته نشود و شهروند امریکایی بنزین را خیلی گران نخرد. برای ترکیه مهم این است که روابطش با روسیه بهم نخورد و برای بسیاری از کشورهای اروپایی تداوم مبادلات تجاری و انرژی با روسیه مهم تر از حمایت از اوکراین است. لذا تکیه بر «قدرت ملی» مهم ترین عامل در حفظ و بقای یک کشور در صحنه بین المللی است.

4- عدم تاثیر تحریم های (ولو حداکثری) غرب بر تصمیم روسیه برای تهاجم نظامی به اوکراین نشان داد حداقل در کوتاه مدت چنانکه مائو تسه تونگ گفته بود «قدرت از لوله تفنگ در می آید.» لذا توجه به قدرت نظامی، اصلی اساسی در جهت دفاع از منافع ملی است.

5- با این حال نمی توان انکار کرد که قدرت نظامی بدون قدرت اراده، روحیه و شجاعت چندان به کار نمی آید. سرعت پیشروی نیروهای روسیه در خاک اوکراین جدا از تفاوت بارز در سطح قدرت نظامی دو کشور، به بی ارادگی مردم اوکراین برای دفاع از کشور خودشان نیز بازمی گردد. اینکه رئیس جمهور این کشور خروج مردان 18 تا 60 ساله را ممنوع و از آنها درخواست کند که از کشورشان دفاع کنند حکایت از آن دارد که مردم اوکراین یا از حکومت خود راضی نیستند یا تعلقی به کشور خود ندارند. بدیهی است که این موضوع نیازمند پژوهش های عمیق جامعه شناختی است.

6- احتمالا ظرف روزها یا ساعات آینده روسیه کیف را اشغال خواهد کرد و سپس بر سراسر اوکراین مسلط خواهد شد. اما جنگ تمام نخواهد شد. در واقع بعد از آن مهم است که چه روی خواهد داد. آیا روسیه می تواند دولتی دست نشانده را به کار گمارد که الحاق به ناتو را کنار بگذارد و نظم را در اوکراین برقرار سازد؟ آیا هسته های مقاومت و پارتیزانی به رهبری دولتِ در تبعید زلنسکی برای مبارزه علیه روس ها شکل خواهند گرفت؟ آیا مردم اوکراین از دولت دست نشانده روس ها تبعیت خواهند کرد؟ کشورهای غربی چه واکنشی در این شرایط نشان خواهند داد؟ اینها تنها برخی از سوالات مهمی است که پوتین بعد از پیروزی اولیه با آن روبرو خواهد شد.

7- اگر در ادامه بحران اوکراین واکنش امریکا و کشورهای اروپایی همچنان ضعیف باشد، ممکن است چین را هم به این طمع بیاندازد که آرزوی دیرینه خود درباره تایوان را جامه عمل بپوشاند. هرچند مقامات چینی عنوان کرده اند مسئله تایوان برای چین اساسا متفاوت از موضوع اوکراین برای روسیه است، اما فراموش نکردیم که تا همین هفته قبل مقامات روسی نیز بارها عنوان می کردند قصد حمله نظامی به اوکراین را ندارند.

8- اگرچه در نکته سوم به منافع ملی به عنوان چراغ راهنمای سیاست خارجی کشورها اشاره شد، اما این موضوع نافی وظایف بین المللی امریکا به عنوان مدعی پلیس جهانی و حافظ نظم بین المللی نیست. در واقع همانطور که امریکا از مزایای رهبری جهانی و برقرای نظم (سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و ...) دلخواه خود در نظام بین الملل استفاده می کند، باید وظیفه حفظ و بقای آن را نیز قبول کند و اگر لازم شد برای آن هزینه هم بپردازد. اینکه امریکا در بحران اوکراین (لااقل تاکنون) حاضر به مداخله جدی نشده است (فارغ از اینکه اوکراین عضو ناتو نیست) یا مرتبط با نکته نخست است یا ناشی از محاسبات سیاسی داخلی است و یا به شخصیت ضعیف بایدن بازمی گردد. در هر صورت چنانچه شرایط به نفع روسیه تمام شود، این موضوع می تواند تغییر نظم بین المللی و تمرکز قدرت از غرب به شرق را سرعت بخشد.

*پژوهشگر روابط بین الملل و مدرس دانشگاه