جنگ لفظی دو عضو ناتو، ترکیه و یونان بر سر چیست؟

ترکیه و یونان بار دیگر با اتهام‌های تند متقابل و جنگ لفظی تحریک‌آمیز دچار اختلاف شده‌اند. یونان ترکیه را متهم می‌کند که با بحث درباره حاکمیت جزایر خود در دریای اژه، شروع‌کننده این جدال بوده و در مقابل ترکیه هم یونان را متهم می‌کند که با تحریک آمریکا و اتحادیه اروپا، نزاع بی‌سابقه‌ای را علیه آنکارا آغاز کرده است.

به گزارش بی بی سی؛ ترکیه و یونان هر دو عضو ناتو هستند و به جای متحد یکدیگر بودن، این روزها بیشتر از گذشته وارد فاز دشمنی شده‌اند. نقطه مرکزی جدل میان دو همسایه، دریای اژه و دریای مدیترانه است که دو طرف بر سر تقسیمات و حریم دریایی و تجاوز به حریم هوایی در آن، دچار اختلاف هستند.

البته روابط دو کشور در سال‌های گذشته به خاطر اختلاف بر سر حریم دریایی، بیشتر در شرق مدیترانه، دچار چالش بوده است.

پس از مداخله آنگلا مرکل، صدراعظم سابق آلمان در اواخر سال ۲۰۲۰، از درگیری احتمالی ترکیه و یونان بر سر ذخایر هیدروکربنی مدیترانه شرقی جلوگیری شد. ابتکار خانم مرکل برای از سر گیری مذاکرات فنی و سیاسی بین آنکارا و آتن باعث آرامش نسبی در روابط دو کشور شد. وزرای خارجه و سران دو کشور بر سر این موضوع به طور مستقیم گفت‌وگو کردند.

به نظر بسیاری، سفر کریاکوس میتسوتاکیس، نخست‌وزیر یونان به استانبول برای دیدار با رجب‌طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه در مارس ۲۰۲۲، قرار بود آغاز دوره جدیدی از روابط بین دو کشور باشد، مخصوصا که در میانه حمله روسیه به اوکراین اتفاق می‌افتاد. اما اینطور نشد و برعکس دوره تازه‌ای از تنش میان دو کشور آغاز گردید.

آنکارا و آتن یکدیگر را سرزنش می‌کنند که طرف مقابل دوباره تنش را افزایش داده است.

برای آنکارا، نقطه شروع تنش در روابط دو کشور سفر نخست‌وزیر یونان به آمریکا در ماه مه ۲۰۲۲ بود که در آنجا از کنگره آمریکا خواست فروش ۴۰ فروند جنگنده اف-۱۶ به ترکیه و نوسازی ۸۰ فروند فعلی را تأیید نکند.

آقای میتسوتاکیس،‌ نخست‌وزیر یونان، در سخنرانی‌اش در کنگره آمریکا از افزایش تجاوز‌های ترکیه به حریم هوایی یونان بر فراز جزایر این کشور شکایت و تأکید کرد: «من از شما می‌خواهم که این موضوع را هنگام تصمیم‌گیری درباره تدارکات دفاعی در شرق مدیترانه در نظر بگیرید.»

از نظر یونانی‌ها، نخست‌وزیر مجبور بود این اقدام را انجام بدهد چرا که به گفته آنها جنگنده‌های ترکیه از اوایل ماه مه ده‌ها بار حریم هوایی این کشور را نقض کرده بودند.

ترکیه مذاکرات سیاسی با یونان را متوقف کرد

واکنش آقای اردوغان به اظهارات نخست‌وزیر یونان در آمریکا تند بود. او نخست‌وزیر یونان را ناصادق و نامحترم توصیف کرد و گفت «میتسوتاکیس دیگر برای من وجود ندارد.»

ترکیه و یونان در حال آمادگی برای برگزاری یک شورای همکاری استراتژیک بلندپایه با حضور وزرای ارشد دو طرف برای بحث درباره تحقق چیزی بودند که «دستور کار مثبت در زمینه اقتصاد، تجارت، گردشگری و حمل و نقل نامش را گذاشته بودند. آقای اردوغان اما دستور داد این نشست و سایر گفت‌وگوهای سیاسی متوقف شود.

در واکنش آقای میتسوتاکیس گفت که اردوغان نباید هیچ‌وقت تصور کند یک نخست‌وزیر یونان از امنیت شهروندان و حق تمامیت ارضی این کشور می‌گذرد.

آشفتگی سیاسی میان دو پایتخت باعث سربرآوردن مشکلات قدیمی دو کشور بر سر جزایر دریای اژه شده است. یکی از این مشکلات نظامی کردن جزایری است که باید غیرنظامی باقی بماند.

ترکیه یونان را متهم کرده که تسلیحات سنگین و سربازانش را به جزایر نزدیک به خاک ترکیه فرستاده است؛ در حالی که پیمان‌های ۱۹۲۳ لوزان و ۱۹۴۷ پاریس، یونان را از مسلح کردن این جزایر منع می‌کند.

بازگشایی مجادله جزایر یونان

مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه اخیرا در مصاحبه‌ای گفت: «توافقنامه همچنان برقرار است اما یونان آن را زیر پا می‌گذارد. اگر یونان این اقدامات را متوقف نکند، بحث حق حاکمیت بر این جزایر دوباره مطرح خواهد شد. این واضح است. شما به تعهدات پایبند خواهید بود.»

ترکیه همچنین در دو نامه به سازمان ملل متحد اشاره کرد که یونان با ادامه استقرار نظامی در این جزایر به نقض قوانین بین‌المللی ادامه می‌دهد. در مقابل، یونان هم شکایت خود از ترکیه را درباره نقض حاکمیت ارضی به اتحادیه اروپا برد.

این دو معاهده از بیش از ۲۰ جزیره یونانی غیرنظامی نام می‌برد. یونان می‌گوید که شرایط امنیتی از زمان امضای این معاهدات عوض شده و باید دربرابر حمله احتمالی ترکیه، همانند حمله به قبرس در سال ۱۹۷۴، اقدام‌های احتیاطی انجام دهد.

ترکیه به هرحال احساس می‌کند یونان با حمایت آمریکا و اتحادیه اروپا یک تهدید فزاینده‌ای برای آنکارا ایجاد می‌کند.

آقای اردوغان گفته است:‌ «آمریکا در یونان ۹ پایگاه نظامی دارد. این پایگاه‌ها علیه کیست؟ آنها می‌گویند «علیه روسیه» است. قصد توهین ندارم اما هیچ‌کس این را باور نمی‌کند. بر اساس اطلاعاتی که داریم، یونان ۴۰۰ میلیارد یورو به اروپا بدهکار است. اما با وجود این بدهی، اتحادیه اروپا با دادن جت‌های جنگنده، هلی‌کوپتر و تسلیحات دیگر از یونان حمایت تسلیحاتی اساسی می‌کند.»

اخیرا یونان با فرانسه و آمریکا پیمان‌های تسلیحاتی جداگانه‌ای بست که قدرت دفاع هوایی این کشور را افزایش می‌دهد. بعضی از تحلیلگران می‌گویند ترکیه با این خطر مواجه است که اگر از آمریکا اف‌-۱۶‌های جدید نخرد، برتری نظامی هوایی خود را در مقابل یونان از دست خواهد داد.

تابستان دو سال پیش یونان از ترکیه خواست کشتی حفاری تجسسی عروج را از شرق مدیترانه بازگرداند اما ترکیه پنج کشتی دیگر را برای اسکورت عروج فرستاد/عکس: رویترز

فهرست بلند مشکلات

دریای اژه با موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی که دارد، مشکلات بسیاری میان ترکیه و یونان ایجاد کرده است. یکی از مهم‌ترین آنها این است که دو کشور نتوانستند بر سر مرزهای دریایی به توافق برسند. یونان می‌گوید حق دارد طبق کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها، محدوده آب‌های سرزمینی خود را تا ۱۲ مایل (۱۹.۳ کیلومتر) گسترش بدهد.

ترکیه که عضو این کنوانسیون نیست، در مانیفستی در پارلمان این کشور، یونان را تهدید کرده بود که این کار را انجام ندهد. بر اساس این مانیفست که ۱۹۹۵ میلادی در پارلمان ترکیه تصویب شده، چنین اقدامی از طرف یونان به عنوان «کاسوس بلی» یا «دلیل جنگ» تلقی خواهد شد.

آنکارا معتقد است درصورتی که یونان آب‌های سرزمینی خود را طبق کنوانسیون گسترش بدهد، راه‌های آبی ترکیه به دریای آزاد به طور جدی محدود می‌شود و این چیزی نیست که ترکیه بتواند تحمل کند.

در نبود یک توافق‌نامه مشترک مرزی، یونان حریم دریایی خود را ۶ مایل (۹.۶ کیلومتر) در نظر گرفته اما می‌گوید حریم هوایی این جزیره‌ها ۱۰ مایل (۱۶ کیلومتر)‌ است؛ چیزی که ترکیه با آن مخالفت دارد.

خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه، در مصاحبه‌ای به روزنامه صباح گفته است: «در همه جای دنیا، حریم هوایی به اندازه آب‌های سرزمینی است. یونان می‌گوید «آب‌های سرزمینی ۶ مایل و حریم هوایی ۱۰ مایل است». چنین چیزی امکان ندارد. ما این را قبول نمی‌کنیم. آنها را به مذاکره دعوت می‌کنیم و می‌گوییم «بیایید حرف بزنیم.» اما آنها نمی‌آیند. چیزی برای گفتن ندارند چون حق با ماست.»

وزیر دفاع ترکیه همچنین مشکل جزیره میس یا کاستلوریزو را یادآوری می‌کند: «جزیره میس فقط ۱۹۵۰ متر تا کاش (سواحل متعلق به ترکیه) فاصله دارد. وسعت جزیره ۱۰ کیلومتر مربع است و ۶۰۰ کیلومتر با خاک یونان فاصله دارد. هیچ فرد منطقی‌ نمی‌پذیرد که به یک جزیره‌ ۱۰ کیلومتری، منطقه انحصاری تجاری ۴۰ هزارکیلومتر بدهد.»

اشاره وزیر دفاع ترکیه به همپوشانی حریم‌های انحصاری اقتصادی ۲۰۰ مایلی برای جزایر میان دو سرزمین اصلی در مدیترانه شرقی است.

یونان می‌خواهد ترکیه را به عنوان 'متجاوز' معرفی کند

شمار کمی باور دارند که تنش میان ترکیه و یونان ممکن است به یک درگیری نظامی یا یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شود؛ به این دلیل که چنین اتفاقی می‌تواند نظم امنیتی ناتو را از بین ببرد و باعث ایجاد شکاف عمیق در ائتلاف ناتو شود.

بعضی ماجرای جزایر کارداک یا به یونانی ایمیا در سال ۱۹۹۶ را یادآوری می‌کنند. آن زمان ترکیه و یونان بر سر دو جزیره در دریای اژه با هم تا آستانه جنگ پیش رفتند و مداخله بیل کلینتون، رییس‌جمهور وقت آمریکا، باعث توقف تنش‌ها شد. بسیاری با استناد به آن ماجرا می‌گویند که هر نوع بالاگرفتن تنش‌های نظامی باعث خطر امنیتی برای بلوک غرب خواهد بود و به همین دلیل آمریکا و ناتو نمی‌گذارند کار به جنگ بکشد.

این موضوع باعث طرح این پرسش می‌شود که چرا تنش‌ها اکنون بالا گرفته است؟

بسیاری در دولت ترکیه باور دارند که یونان به عمد به دنبال تنش است تا نقش رو به رشد و چهره مثبت ترکیه در بحران منطقه‌ای پس از حمله روسیه به اوکراین را خراب کند.

بعد از سال‌ها انزوا و فاصله از غرب، ترکیه از اوایل سال ۲۰۲۱ میلادی تلاش‌های کلیدی را برای عادی‌سازی روابط با آمریکا و کشورهای برجسته اروپایی آغاز کرد. نقش فعال این کشور در چارچوب تهاجم روسیه به اوکراین، به موثر بودن این تلاش‌ها کمک کرده است. تا جایی که در حرکتی مثبت، جو بایدن،‌ رییس‌جمهور آمریکا از کنگره خواست فروش تسلیحات به ترکیه را تصویب کند.

نخست‌وزیر یونان اما در مقابل از کنگره آمریکا خواسته بعد از تحولات اخیر میان دو کشور، فروش اف-۱۶ و سایر تسلیحات به ترکیه را تصویب نکند. در آنکارا منابع مطلع تاکید دارند که لفاظی‌ها علیه ترکیه همیشه به یونان در سیاست‌های داخلی کمک کرده است.

اردوغان به دنبال حمایت مردمی

به گفته برخی تحلیلگران، همین شائبه درباره انگیزه ترکیه از افزایش جدل با یونان هم وجود دارد؛ اینکه هدف سیاست داخلی باشد. در حال حاضر سه موضوع خارجی، امنیتی و بین‌المللی، جریان اصلی اخبار در داخل ترکیه است:‌ تنش با یونان، وتوی احتمالی ترکیه در ممانعت از پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو و آمادگی ارتش ترکیه برای حمله به شمال سوریه.

تحلیلگران معتقد هستند که هر سه اینها به آقای اردوغان در دو جبهه کمک می‌کند: اول،‌ به او کمک می‌کند تا توجه عمومی را از اقتصاد رو به زوال و سقوط بی‌سابقه منحرف کند و دوم، مهارت‌های رهبری خود را در برابر آنچه قدرت‌های خارجی می‌خواند، به رخ بکشد؛ قدرت‌های خارجی که آنکارا ادعا می‌کند در صدد تجزیه و ضعیف کردن ترکیه هستند.

تحلیلگران می‌گویند همه این نزاع‌ها و چالش‌ها در سطح بین‌الملل به رییس‌جمهور ترکیه کمک می‌کند پایه‌های ملی‌گرایی و محافظه‌کاری خود را تقویت کند.

بسیاری انتظار دارند که این روند تا اجلاس سران ناتو در ۲۹ و ۳۰ ژوئن در مادرید ادامه یابد.