بخش جدید عصر ایران: "که بود و چه کرد؟"

عصر ایران - در سیاست و دانش و هنر و سایر حوزه‌های زندگی بشر، نقش "افراد" همیشه موضوعی قابل تامل بوده است. برخی از مورخان گفته‌اند تاریخ اگر یک بار دیگر تکرار شود، کم‌وبیش همین مسیری را می‌پیماید که تا کنون پیموده است. اما بسیاری هم معتقدند گاه یک "فرد" می‌تواند مسیر تاریخ را عوض کند؛ فردی که در شرایط خاصی ممکن است ببالد و موثر واقع شود، در شرایطی دیگر هم ممکن است در گوشه‌ای بماند و فرصت تاثیرگذاری بر حیات انسانی نصیبش نشود.

در دوران برده‌داری و فئودالیسم، چه بسا فردی با ضریب هوشی و استعداد بالا، اصطبل‌دار یک برده‌دار یا فئودال نه چندان باهوش می‌شد و عمرش بدین‌سان سپری می‌گشت و ناشکفتگی‌اش محرومیتی عمومی در جهان انسانی پدید می‌آورد.

نقش "تصادف" هم در حضور "افراد" در "تالار تاریخ" و رقم‌خوردن سرنوشت جوامع و کیفیت سیاست و دانش و هنر و ... موثر است. چه بسیار افراد مستعدی که تصادفا از دست رفته‌اند و بشریت از برکت وجودشان محروم شده است. و یا برعکس، بخت بد آن‌ها موجب شده جهانی از شر وجودشان در امان بماند!

به هر حال تاریخ زندگی بشر لبریز از افرادی است که "چهره" شده‌اند و کاری بزرگ را درست یا غلط انجام داده‌اند و جهان انسانی را به شکل کنونی درآورده‌اند. از بودا و افلاطون و کوروش و اسکندر گرفته تا داروین و اینشتین و گورباچف و ریگان، نقش موثر افراد را در رقم‌خوردن تاریخ زندگی انسان می‌توان مشاهده کرد.

اینکه این افراد علت یا معلول شرایط تاریخی بوده‌اند یا اینکه رابطه‌ای دیالکتیکی بین "فرد و جامعه" یا "فرد و تاریخ" وجود دارد، بحثی درازدامن است. مارکس معتقد بود انسان‌ها تاریخ خودشان را می‌سازند اما نه چنانکه می‌خواهند. دیکتاتورها اما معمولا تصورشان این است که می‌توانند تاریخ را چنان بسازند که می‌خواهند.

هر چه باشد، نقش "افراد" در زندگی بشر و در وقوع تحولات تاریخی انکارناپذیر است. چه این تحولات بر وفق مرادشان باشد چه نباشد.

در رشته‌نوشته‌هایی که از این پس با عنوان «که بود و چه کرد؟» در عصر ایران منتشر می‌شود، به بررسی کارنامۀ افراد موثر در تاریخ زندگی بشر می‌پردازیم. قطعا شهرت این افراد یکی از ملاک‌های انتخاب آنان است ولی موثرین نامشهور را هم فراموش نمی‌کنیم.

در این مجموعه، که از این به بعد تدریجا در عصر ایران ارائه خواهد شد، گزارشی نسبتا مختصر ولی حتی‌المقدور جامع و ان‌شاءالله جذاب از زندگی افراد موثر در حوزه‌های سیاست، دانش (علم و فلسفه)، هنر، جنگ، تکنولوژی، ایدئولوژی و ... پیش روی خوانندگان فرهیخته عصر ایران قرار می‌دهیم.

باشد که این نوشته‌ها رغبت‌انگیز باشند برای مطالعۀ بیشتر دربارۀ زندگی چهره‌های موثری که نیکی و بدی‌ و خردمندی و نابخردی‌شان در رسیدن عالم و آدم به مرحلۀ کنونی نقش قابل توجهی داشته است.

تأمل در کار و بار و حال و روز گذشتگان احتمالا در رقم خوردن جهانی بهتر برای آیندگان موثر است. اگرچه هر فردی ممکن است احساس کند کار مهمی برای تغییر جهان از دستش برنمی‌آید، ولی نباید فراموش کنیم که تاریخ را ما "افراد" می‌سازیم.

شلیک یک گلوله از تپانچۀ گاوریلو پرنسیب در 28 ژوئن 1914، آتش جنگ جهانی اول را برافروخت و منجر به کشته‌شدن 15 میلیون نفر شد. کسی با نام مستعار احمد رشیدی مطلق مقاله‌ای در روزنامۀ اطلاعات نوشت و مسیر تاریخ ایران‌زمین عوض شد. دستفروشی خودش را در تونس آتش زد و بهار عربی از راه رسید. اینشتین علم فیزیک را پیش برد و 230هزار نفر در هیروشیما و ناکازاکی ظرف چند ثانیه کشته شدند. مارکس کوشید اقتصاد سرمایه‌داری را تشریح و مظالمش را متوقف سازد وراهگشای کشته‌ یا تلف شدن حدود 100 میلیون نفر در حکومت‌های مارکسیستی قرن بیستم شد.

بنابراین قدرت هیچ فردی را نباید ناچیز انگاشت. اگرچه هر فردی ممکن است در برابر تاریخ احساس حقارت کند اما تاریخ به ما می‌گوید که افراد را نباید دست کم گرفت. در مجموعۀ «که بود و چه کرد؟»، نگاهی می‌اندازیم به زندگی برخی از "افراد" کاروان بشریت.

آقای جلیلی! اگر «عمق راهبردی» توقف قانون حجاب را درک کنید متوجه می‌شوید چه معنایی دارد

بیشتر بخوانید:

گالیله ؛ از اندازه گیری قد ابلیس و تعیین مساحت جهنم تا در افتادن‌ با کلیسا

وینستون چرچیل؛ برترین بریتانیایی تاریخ

«واژه‌خانۀ عصر ایران» آغاز به کار می کند

تماشاخانه

قهوه ترک یا اسپرسو کدام برنده واقعی هستند؟ دو سبک، دو تجربه (فیلم)

آنچه از بم برجای ماند / ۲۱ سال بعد، هنوز برخی زخم‌ها باز هستند (فیلم)

فیلم های دیگر